Τέσσερις νέοι μεγάλοι αγωγοί φυσικού αερίου προγραμματίζεται να τεθούν σε λειτουργία εντός του 2020, αλλάζοντας σε σημαντικό βαθμό τον ενεργειακό «χάρτη» σε Ευρώπη και Ασία και οξύνοντας περαιτέρω τον ενδοϊμπεριαλιστικό ανταγωνισμό. Η ήδη εύθραυστη γεωπολιτική ισορροπία μετατοπίζεται, ειδικά για τα κράτη κατά μήκος των αγωγών.

«TurkStream», «Nord Stream 2», TAP (Διαδριατικός Αγωγός), «Δύναμη Σιβηρίας»: Νέες διαδρομές εξαγωγής που αλλάζουν τις ροές φυσικού αερίου και συνεπώς τις διάφορες αλληλεξαρτήσεις σε Τουρκία, Ελλάδα, Ιταλία, Κίνα και Γερμανία, ενώ φέρνουν νέες ποσότητες ρωσικού και - για πρώτη φορά - αζέρικου φυσικού αερίου στην παγκόσμια αγορά.

Εν μέσω έντονης διαπάλης για τους ενεργειακούς πόρους και με την ταμπέλα της «κλιματικής αλλαγής», οι νέοι αγωγοί «αποδεικνύουν ότι το φυσικό αέριο ως ενεργειακή "γέφυρα" έχει εξέχουσα θέση ως καθαρότερο ορυκτό καύσιμο, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα», εξηγεί στη γερμανική εφημερίδα «Die Welt» ο Φρανκ Ούμπαχ, διευθυντής Ερευνας του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ενέργειας και Προστασίας των Πόρων στο «King's College» του Λονδίνου. «Δείχνουν επίσης ότι τα ορυκτά καύσιμα θα εξακολουθήσουν να χρειάζονται μεσοπρόθεσμα», προσθέτει.

Το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία έκαναν την αρχή και στις αρχές Δεκέμβρη οι αρχηγοί των δυο κρατών, μαζί με εκπροσώπους άλλων χωρών, βρέθηκαν στα σύνορα Τουρκίας και Ελλάδας και εγκαινίασαν τον αγωγό που μεταφέρει αέριο από την Κασπία Θάλασσα μέσω Τουρκίας (TAP - προέκταση του ΤANAP) προς την Αλβανία και την Ιταλία.

Οταν τεθεί σε πλήρη λειτουργία, περίπου 10 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου θα εισρέουν στην ευρωπαϊκή ήπειρο κάθε χρόνο. Αν ο όγκος αυτός αντιπροσωπεύει μόνο το 2% της ευρωπαϊκής ζήτησης, ο αγωγός υποστηρίζεται από πολλά κράτη της ΕΕ και όχι μόνο. Από τη μία, ο νέος διάδρομος θα μειώσει - έστω και λίγο - την υπερβολική εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο. Από την άλλη, ο αγωγός έχει τη δυνατότητα να επεκταθεί σχετικά γρήγορα για να διπλασιαστεί η χωρητικότητά του, κάτι που πολλές κυβερνήσεις στην Ευρώπη επιθυμούν, προκειμένου να διαφοροποιήσουν περαιτέρω τις εισαγωγές αερίου.

Και μέσω του TAP η Τουρκία, ως χώρα διέλευσης φυσικού αερίου, κερδίζει τόσο οικονομικά όσο και γεωπολιτικά. Αντίστοιχα, το Αζερμπαϊτζάν εξέρχεται από τη χρόνια απομόνωση των υποδομών και των πρώτων υλών του, καθώς το περίπλοκο καθεστώς της Κασπίας (στα σύνορα πέντε κρατών) δεν του επέτρεπε μέχρι πρόσφατα να κατασκευάσει τον αγωγό.

Αζερμπαϊτζάν και Τουρκία κατασκεύασαν τον αγωγό TANAP με αζέρικο αέριο μέσω Κασπίας και Τουρκίας και από πέρυσι άρχισε να λειτουργεί ο λεγόμενος νότιος διάδρομος μεταφοράς φυσικού αερίου.

Το ανταγωνιστικό επενδυτικό σχέδιο δεν αφήνει αδιάφορους τους Ρώσους. Η Τουρκία, εξάλλου, δεν είναι μόνο σημαντική ως χώρα διέλευσης, αλλά έχοντας 80 εκατ. κατοίκους, βιομηχανίες και όντας φτωχή σε πρώτες ύλες, είναι και σημαντικός πελάτης. Να σημειωθεί ότι μέχρι πρόσφατα η Τουρκία ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγικός πελάτης του ρωσικού ομίλου «Gazprom», μετά τη Γερμανία. Το 2018 αγόρασε συνολικά 24 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου από τη Ρωσία.

Με το αέριο από το Αζερμπαϊτζάν και το υγροποιημένο αέριο πετρελαίου (LNG) από όλο τον κόσμο, η Τουρκία αρχίζει τώρα να «απελευθερώνεται» αισθητά από τη Ρωσία. Ωστόσο, το 2015 συμφώνησε να κατασκευάσει τον νέο ρωσικό αγωγό φυσικού αερίου της «Gazprom», τον «TurkStream» μέσω της Μαύρης Θάλασσας, χωρητικότητας 31,5 δισ. κυβικών μέτρων ετησίως. Η πρώτη γραμμή αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία στις αρχές του χρόνου και την ερχόμενη βδομάδα ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θα επισκεφτεί την Τουρκία, όπου μαζί με τον Τούρκο ομόλογό του Ρ. Τ. Ερντογάν θα παραστεί στα εγκαίνια.

Πάντως η «Gazprom» έχει εκφράσει την επιθυμία να κατασκευάσει περισσότερα σκέλη αγωγών μέσω της Μαύρης Θάλασσας για την παροχή φυσικού αερίου στη νότια Ευρώπη μέσω τουρκικής διαμετακόμισης, αλλά θεωρείται πολύ αμφίβολο αν η ΕΕ θα εγκρίνει αυτά τα σχέδια, εκτιμά ο Ούμπαχ, εξαιτίας των ήδη μεγάλων ποσοτήτων ρωσικού αερίου που εισάγει.

Ηδη η κατασκευή του ρωσικού αγωγού «Nord Stream 2» προς τη βόρεια Γερμανία μέσω Βαλτικής έχει αντιμετωπίσει και αντιμετωπίζει πολλά εμπόδια, τόσο από ευρωπαϊκά κράτη όσο και από τις ΗΠΑ, οι οποίες επέβαλαν μέσα στο Δεκέμβρη κυρώσεις στις ρωσικές και ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που συμμετέχουν στην κατασκευή του αγωγού.

Οι ΗΠΑ, με το επιχείρημα της μεγάλης ενεργειακής - και κατά συνέπεια πολιτικής - εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία και επειδή θέλουν να προωθήσουν τις εξαγωγές του αμερικανικού LNG, επέβαλαν τις κυρώσεις, αν και λίγο πριν από την ολοκλήρωση της κατασκευής του αγωγού. Επίσης επέβαλαν κυρώσεις και στον «TurkStream», που τώρα επεκτείνεται προς την Ανατολική Ευρώπη.

Οι κυρώσεις αναμένεται να καθυστερήσουν αρκετούς μήνες την ολοκλήρωση του «Nord Stream 2», χωρητικότητας 55 δισ. κυβικών μέτρων, ο οποίος υπολογίζεται να τεθεί σε λειτουργία στα μέσα του 2020.

Πάντως η ΕΕ έχει προωθήσει την τελευταία δεκαετία τη δημιουργία πολλών τερματικών σταθμών για την εισαγωγή LNG από τις ΗΠΑ και άλλα κράτη, ώστε σχεδόν η μισή ποσότητα του εισαγόμενου προς την Ευρώπη φυσικού αερίου να μπορεί να γίνει μέσω αυτών. Ελάχιστοι όμως λειτουργούν στην πράξη, καθώς το ρωσικό αέριο μέσω αγωγών είναι πολύ πιο φθηνό. Η αλληλεξάρτηση Ευρώπης και Ρωσίας ως προς το φυσικό αέριο είναι μεγάλη, καθώς η ΕΕ είναι - μέχρι στιγμής - η μεγαλύτερη αγορά για τον ρωσικό κολοσσό «Gazprom».

«Nord Stream 2» και «TurkStream» ενδέχεται μελλοντικά να αντικαταστήσουν τη διέλευση ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας προς την Ευρώπη, στερώντας από την Ουκρανία σημαντικά έσοδα και μειώνοντας τη γεωπολιτική της σημασία. Πριν από λίγες μέρες ανανεώθηκε η σύμβαση της «Gazprom» με την Ουκρανία για άλλα πέντε χρόνια, ωστόσο η ύπαρξη των άλλων αγωγών πάντα θα χρησιμοποιείται από τη Ρωσία ως μοχλός πίεσης προς την Ουκρανία.

Στις αρχές Δεκέμβρη εγκαινιάστηκε το πρώτο τμήμα του ρωσικού αγωγού «Δύναμη της Σιβηρίας» της «Gazprom», που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Σιβηρία στη βορειοανατολική Κίνα, ανοίγοντας για τη Ρωσία μία τεράστια αγορά εκτός Ευρώπης.

Στη συμφωνία αυτή θεωρείται ότι συνέβαλαν και οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία από την ΕΕ και τις ΗΠΑ μετά το 2014, εξαιτίας της σύγκρουσης στην Ανατολική Ουκρανία και της ενσωμάτωσης της Κριμαίας στη Ρωσία. Μέχρι τότε Κίνα και Ρωσία διαπραγματεύονταν για περίπου 10 χρόνια για τη διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου. Το 2014, όμως, η Κίνα εκμεταλλεύτηκε τη δύσκολη θέση της Ρωσίας και τελικά υπογράφηκε σύμβαση για 30 χρόνια για παροχή φυσικού αερίου 38 δισ. κυβικών μέτρων ετησίως, συνολικής αξίας 400 δισ. δολαρίων.

Πρόκειται για μια πολύ ακριβή επένδυση, καθώς έπρεπε να κατασκευαστούν όλες οι απαιτούμενες υποδομές στη ρωσική Απω Ανατολή για την άντληση και μεταφορά του φυσικού αερίου, ενώ η Κίνα θα αγοράζει σε πολύ χαμηλότερη τιμή απ' ό,τι η Ευρώπη. Ωστόσο, χάρη στην κινεζική αγορά, οι ρωσικές εξαγωγές φυσικού αερίου θα συνεχίσουν να αυξάνονται στο μέλλον, όπως προβλέπει ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας. Μέχρι το 2030 θα αυξηθούν κατά 26% σε σχέση με το 2018, έως και 290 δισ. κυβικά μέτρα, και μέχρι το 2040 κατά 16% επιπλέον, στα 336 δισ. κυβικά μέτρα.

Το συνολικό μήκος της «Δύναμης της Σιβηρίας» θα είναι περίπου 3.000 χλμ., συνδέοντας την ανατολική Σιβηρία με τα κινεζικά σύνορα στην περιοχή Αμούρ. Η χωρητικότητά του ανέρχεται σε 61 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως, από τα οποία τα 38 δισ. θα μεταφέρονται στην Κίνα. Το κινεζικό τμήμα θα ολοκληρωθεί την περίοδο 2022 - 2023, μεταφέροντας φυσικό αέριο στη Σαγκάη.

«Το βήμα αυτό φέρνει τη ρωσοκινεζική στρατηγική ενεργειακή συνεργασία σε νέο ποιοτικό επίπεδο και μας φέρνει πιο κοντά στην εκπλήρωση του στόχου για την αύξηση του διμερούς εμπορίου στα 200 δισ. δολάρια μέχρι το 2024», είχε τονίσει ο Πούτιν κατά την παράδοση του πρώτου τμήματος του αγωγού.