ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ

Η αθηναϊκή κοινωνία χαιρετίζει τον νέο 20ό αιώνα, στα απόνερα της εισαγόμενης Μπελ Επόκ, της κατ' όνομα «Ομορφης Εποχής».

Κι ενώ ο Ευρωπαίος πολίτης τρέφεται με τις ψευδαισθήσεις ότι όλα είναι μέλι - γάλα, ο ανερχόμενος καπιταλισμός παρασκηνιακά οργανώνει τη δημιουργία νέων αγορών, μόνο που αυτές για ν' ανοίξουν πρέπει να ποτιστούν μ' ανθρώπινο αίμα.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στα προεόρτια του Πρώτου Μεγάλου Πολέμου, του πρώτου παγκόσμιου σφαγείου, με εργαλείο την έννοια του έθνους - κράτους.

Θα χρειαστούν άλλα δεκαεπτά χρόνια προεργασίας, ώστε η νικηφόρα Οκτωβριανή Επανάσταση ν' αλλάξει τα δεδομένα των γεωπολιτικών ισορροπιών, με όπλο την εργατική δημοκρατία, υπό την καθοδήγηση του πρωτοπόρου Λένιν.

Εν τω μεταξύ, καθώς οι κυρίαρχες ευρωπαϊκές δυνάμεις αναζητούν συμμάχους κι αντιπάλους για να χαράξουν εκ νέου τον χάρτη του επεκτατισμού τους, η «μικρή Ελλάδα» έχει φορτωθεί στις πλάτες της, για άλλη μια φορά, ξενόδουλα δάνεια.

Αυτό το κρατίδιο, στον Νότο των Βαλκανίων και πέρασμα στην Ανατολική Μεσόγειο, κυβερνάται από τον ελέω «προστατών» βασιλιά Γεώργιο Α' και τη νεοπαγή αστική τάξη, η οποία θα προσδεθεί στο άρμα του Βενιζέλου και της Αντάντ.

Ο θρόνος παραμένει κυρίαρχος, μετά τη σύγκρουση με το Κόμμα των Φιλελευθέρων, αφού με τον Κωνσταντίνο Α' στο τιμόνι, θα οδηγηθεί η καθημαγμένη χώρα στο μικρασιατικό μέτωπο, με αποτέλεσμα την τραγωδία των χιλιάδων ξεριζωμένων προσφύγων.

Η πλειονότητά τους είναι ταξικά συνειδητοποιημένη, γι' αυτό δεν θ' αργήσει να προβεί στην κρίσιμη επιλογή: Ν' αγωνιστεί μέσα από τις τάξεις του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.

Λίγες μέρες πριν από την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, ο αισθητιστής συγγραφέας Κωνσταντίνος Χρηστομάνος (1867 - 1911), δάσκαλος Ελληνικών της δολοφονημένης αυτοκράτειρας της Αυστροουγγαρίας Ελισάβετ, ανεβάζει με το θιασαρχικό δημιούργημά του, τη «Νέα Σκηνή» (1901 - 1906), τις αριστοφανικές «Εκκλησιάζουσες» - πρώτη και τελευταία φορά που θ' αναμετρηθεί με την αττική κωμωδία.

Ετσι, στις 11 Αυγούστου 1904, στο ιδιόκτητο θερινό θέατρο της Ομόνοιας, στη συμβολή των οδών Ιωνος (Κοτοπούλη) και Σατωβριάνδου, ο θιασάρχης, σκηνοθέτης και συγγραφέας δεν επιλέγει τη μουσειακή αναβίωση αυτού του κρίσιμου δράματος, με πρωταγωνίστριες τις γυναίκες.

Η πρότασή του προς το θεατρικό κοινό είναι πρωτότυπη, καθώς την εμποτίζει στα συμφραζόμενα των νέων αθηναϊκών ηθών, με όρους καθημερινού βίου.

Ετσι, η σκηνική δράση δεν εγκιβωτίζεται σε μία απονεκρωμένη αρχαιοελληνική αναπαράσταση του επινοημένου «ένδοξου» παρελθόντος, αλλά σηματοδοτείται από χρονικά και χωρικά σήματα, ανοιχτά και οικεία, στην καθημερινότητα των σκονισμένων δρόμων της πρωτεύουσας.

Τη μετάφραση - παράφραση, ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος την εμπιστεύεται στον 40χρονο συγγραφέα κι επιθεωρησιογράφο Πολύβιο Δημητρακόπουλο (1864 - 1922) και τη μουσική στον γερμανοθρεμμένο νεοσσό, στον 21χρονο συνθέτη Θεόφραστο Σακελλαρίδη (1883 - 1950), εισηγητή της ελληνικής οπερέτας.

Η παράσταση ανεβαίνει με άνδρες ηθοποιούς και τους πρωταγωνιστικούς ρόλους κρατούν δύο Κερκυραίοι κωμικοί ερμηνευτές πρώτης γραμμής, ο Τηλέμαχος Λεπενιώτης (1877 - 1945) στον ρόλο της Πραξαγόρας κι ο Αγγελος Χρυσομάλλης (1878 - 1956) σ' αυτόν του Βλέπυρου.

Πώς, όμως, αντιμετωπίζει ο Τύπος το αντικλασικιστικό εγχείρημα, χωρίς τα αναγνωρίσιμα ιδεαλιστικά πεδία της προγονολατρείας; Οπωσδήποτε αρνητικά, γιατί δεν προσαρμόζεται στα πρότυπα του βρικολακιασμένου Μιστριωτισμού. Ετσι, στις 13 Αυγούστου, αποτυπώνει η εφημερίδα «Αθήναι», στη στήλη «Θεατής»:

«Με πεσμένον τον Παρθενώνα, με τα τείχη τα σημερινά, με τ' Αναφιώτικα ακόμη και με οίκους, τους οποίους βλέπει τις εις τους Μυλωνάδες (σ.σ. εξελληνισμένο ιταλικό κωμειδύλλιο που γνώρισε μεγάλη επιτυχία στην τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, σε μουσική του Βαυαρού συνθέτη Αντρέα Ζάιλερ) εν τη περιφήμω σκηνή της Σιλβέστρας και του Μπάρμπα Γιώργη, εις ην μετετράπη προφρόνως η τελευταία πράξις των ερώτων των πρώτων των γραιών και της νεανίδος».

Οπως καταλαβαίνετε, ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος προσπαθεί να φέρει την αρχαία κωμωδία κοντά στον λαό, γι' αυτό χρησιμοποιεί την ιδιόλεκτο των «οινοπωλείων» - όπως τον κατηγορούν οι «ξεροί» αρχαιολάτρες - και του μουσικού αστικού ιδιώματος, όπως έχει αρχίσει να διαμορφώνεται στην ελληνική πρωτεύουσα.

Τι είχε συμβεί; Σε αντίθεση με το ανέβασμα των τραγωδιών «Αλκηστις» του Ευριπίδη κι «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, που επενδύθηκαν με συνθέσεις των Κρίστοφ Γκλουκ και Φέλιξ Μέντελσον αντίστοιχα, οι «Εκκλησιάζουσες» επενδύθηκαν με την πρωτότυπη μουσική του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, με επιρροές εξ Ανατολών.

Πάλι στην ίδια εφημερίδα, ιδιοκτησίας του Γεωργίου Πωπ (1872 - 1946), γράφεται αρνητική κριτική, χρεώνοντας στον συνθέτη ότι τα μοτίβα του κινούνται «άλλοτε υπό τον ήχον αμανέ κι άλλοτε υπό τας αρμονίας Ζεϊμπέκικου χορού».

Ο δημιουργός απαντά, με επιστολή του, στην εφημερίδα «Εστία» (13 Αυγούστου 1904), εξηγώντας ότι «ο χορός του Κόρδακος δεν είνε ο Ζεϊμπέκικος καθότι ο ημέτερος Κόρδαξ είναι συντεθειμένος επί του ρυθμού των εξ ογδόων (6/8), ενώ ο Ζεϊμπέκικος εις των εννέα ογδόων (9/8)».

ΥΓ: Χρειάστηκε μισός αιώνας για να δικαιωθεί η μνήμη του άγρια δολοφονηθέντος κομμουνιστή τραγουδοποιού Βίκτορ Χάρα (1932 - 1973), μετά από απάνθρωπα βασανιστήρια. Το ανώτατο δικαστήριο της Χιλής εντελώς υποκριτικά καταδίκασε τους δολοφόνους στρατιωτικούς ηλικίας 73 - 85 ετών σε ποινές κάθειρξης 8 έως 25 ετών. Ο Σοβιετικός αστρονόμος Νικολάι Τσερνίχ (1931 - 2004) έδωσε, το 1973, το ονοματεπώνυμο του αγωνιστή καλλιτέχνη στον αστεροειδή 2644.