Από πρόσφατες φοιτητικές κινητοποιήσεις

Η Ρωσία έχει επίσημα πλέον συνδεθεί με τη «διαδικασία της Μπολόνια» και για την προώθηση αυτής της στρατηγικής στη χώρα πραγματοποιήθηκε στην Αγία Πετρούπολη στις 9 και 10 του Σεπτέμβρη 2004, όπως μετέδωσε το πρακτορείο REGNUM, συνάντηση εκπροσώπων της Ενωσης Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων (EUA) με Ρώσους αρμοδίους.

Οπως σημειώνει σε πρόσφατο άρθρο του ο πανεπιστημιακός Ιβάν Μέλνικοφ, αντιπρόεδρος της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος Ρωσικής Ομοσπονδίας (ΚΚΡΟ), ήδη «στη φάση ολοκλήρωσης και προετοιμασίας για υλοποίηση βρίσκονται δύο ντοκουμέντα: "Για τις κατευθύνσεις που απαιτούν την προτεραιότητα της ανάπτυξης του εκπαιδευτικού συστήματος της Ρωσικής Ομοσπονδίας" και για την "Αντίληψη της συμμετοχής της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη διαχείριση της περιουσίας των ιδρυμάτων των κρατικών οργανώσεων, που λειτουργούν στον τομέα της εκπαίδευσης"».

Ο Ι. Μέλνικοφ προσθέτει επίσης πως ουσιαστικά με τις συγκεκριμένες αλλαγές στην πραγματικότητα υποβαθμίζεται το περιεχόμενο σπουδών της Ανώτατης Εκπαίδευσης, αφού «εδώ μεταφέρονται οι στόχοι και τα ζητήματα του συστήματος εκπαίδευσης, που αντιστοιχούν στην επαγγελματική τεχνική σχολή». Ο ίδιος εκτιμά πως με αυτόν τον τρόπο η Ανώτατη Εκπαίδευση συγκεντρώνεται στο δεύτερο κύκλο σπουδών, στον οποίο θα έχουν πρόσβαση μόνο όσοι θα περνούν τις συμπληρωματικές εξετάσεις και θα είναι σε θέση να πληρώσουν τα δίδακτρα.

Associated Press

Οπως επίσης αποκαλύπτει ο Ι. Μέλνικοφ, με το πρώτο νομοσχέδιο αλλάζει και το σύστημα εισαγωγής στα ΑΕΙ. Ετσι καταργούνται οι εισαγωγικές εξετάσεις που διοργάνωνε το κάθε ΑΕΙ για την εισαγωγή φοιτητών και που έδινε το δικαίωμα σε πολλούς υποψήφιους να δώσουν εισαγωγικές εξετάσεις σε διάφορες σχολές των ΑΕΙ, κι εισάγονται οι Ενιαίες Κρατικές Εξετάσεις (ΕΚΕ). Να σημειωθεί πως το 2001 η «εκπαιδευτική κοινότητα» της Ρωσίας συμφώνησε να «πειραματιστεί» με τις ενιαίες κρατικές εξετάσεις, μετά από σχετική χρηματοδότηση της Παγκόσμιας Τράπεζας. Μόνο «πείραμα», είχε διαβεβαιώσει το ρωσικό υπουργείο Παιδείας, που είχε δεσμευτεί πως τον απολογισμό του «πειράματος» θα τον κάνει ειδική ανεξάρτητη επιτροπή! Να όμως τώρα, που το «πείραμα» εισάγεται ως δεδομένο και στο σχετικό νομοσχέδιο οι Ενιαίες Κρατικές Εξετάσεις (τεστ) συνδέονται με το «σύστημα των κρατικών ονομαστικών οικονομικών υποχρεώσεων». Ολα τα παιδιά θα διαγωνίζονται σε 3 υποχρεωτικά μαθήματα και σε 3 μαθήματα επιλογής. Στη συνέχεια ανάλογα με τα αποτελέσματα των εξετάσεων οι μαθητές θα χωρίζονται σε 4 κατηγορίες: Στους «αριστούχους», στους «καλούς», στους «μέτριους», στους «κακούς». Ετσι ανάλογα με τ' αποτελέσματα των ΕΚΕ θα καθορίζεται κάτω από ποιους όρους οι νέοι θα παίρνουν την ανώτατη εκπαίδευση, επί πληρωμή, με μερική πληρωμή ή δωρεάν. Ομως, αν πριν τουλάχιστον έλεγαν πως ο αριθμός των δωρεάν θέσεων θα είναι όχι λιγότερος του 50% από το σύνολο των φοιτητών, τώρα στα νέα ντοκουμέντα κανείς δεν εγγυάται κάτι τέτοιο.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τυπικά όλοι θα έχουν πρόσβαση στα ΑΕΙ, αλλά δωρεάν θα μπορούν να σπουδάζουν μόνο ελάχιστοι, όσοι χαρακτηριστούν «αριστούχοι». Οι υπόλοιποι θα κληθούν να πληρώσουν δίδακτρα για τις σπουδές τους. Οσο χειρότερος θα είναι ο βαθμός τους στις ΕΚΕ, τόσο μεγαλύτερα θα είναι τα δίδακτρα που θα κληθούν να πληρώσουν σε περίπτωση που επιθυμούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε κάποιο ΑΕΙ.

Οπως σημειώνει ο Ι. Μέλνικοφ, «και τώρα ας πάρουμε ένα ταλαντούχο παιδί από το χωριό, από φτωχή οικογένεια. Είναι γεγονός ότι το σύστημα των τεστ, των εξετάσεων, δεν μπορεί να δείξει αντικειμενικά τις ικανότητές του. Είναι επίσης γεγονός πως αυτό το παιδί δε θα μπορέσει να προετοιμαστεί για τις ΕΚΕ το ίδιο επιτυχημένα όπως τα παιδιά των εύπορων γονιών, αφού εμφανίστηκαν φροντιστήρια που παίρνουν λεφτά για μια τέτοια προετοιμασία. Φαίνεται πως η συγκεκριμένη προσέγγιση οδηγεί σε εδραίωση ενός συστήματος με επί πληρωμή ή με μερική πληρωμή της κρατικής Ανώτατης Εκπαίδευσης από τον φοιτητή και τους γονείς του. Δημιουργούνται τέτοιες συνθήκες και τέτοια όρια, στα οποία ακριβώς τα παιδιά από τις φτωχές οικογένειες θα πληρώνουν πιο πολύ, κι είναι γεγονός πως αυτό απότομαθα περιορίσει τη δυνατότητα να πάρουν Ανώτατη Εκπαίδευση».

Με τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι καταργείται και τυπικά η δωρεάν Ανώτατη Παιδεία στη Ρωσία. Και λέμε τυπικά γιατί ουσιαστικά και σταδιακά αυτή έχει ήδη καταργηθεί τα τελευταία 10 χρόνια με τη συνεχή περικοπή των δαπανών για την Παιδεία, τον περιορισμό ή και την πλήρη κατάργηση των χρηματικών βοηθημάτων που έπαιρναν οι φοιτητές, όπως και των φοιτητικών εστιών, κλπ. Ολα αυτά, όπως και η οικονομική εξαθλίωση μεγάλων στρωμάτων των εργαζομένων, αλλά και η εισαγωγή διδάκτρων σε πολλά ΑΕΙ, ήδη έχουν οδηγήσει στην εμφάνιση ταξικών φραγμών στη μόρφωση. Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα της εφημερίδας «Αργκουμέντι ι φάκτι», το 56% των Ρώσων φοιτητών πληρώνει εξ ολοκλήρου ή μερικώς για τη φοίτησή του.

Κι ενώ η ρωσική κυβέρνηση φαίνεται να προβάλλει έντονα την ανάγκη της «ομοιογένειας» των εξετάσεων εισαγωγής και της προσαρμογής των ΑΕΙ στη Διακήρυξη της Μπολόνια, την ίδια ώρα «παίζει» και με το επιχείρημα της «αυτονομίας» των ιδρυμάτων, αλλά στη μέση και πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Εκεί στο όνομα της «πολυμορφίας» ενισχύεται η διαφοροποίηση και κατηγοριοποίηση των σχολείων. Ετσι προτείνεται στις διευθύνσεις των σχολείων να περιορίσουν κατά 25% το υποχρεωτικό σχολικό πρόγραμμα και στη θέση του να προσθέσουν «δημιουργικές ασχολίες», που θα βοηθούν στην «εξατομίκευση» των μαθητών, στη «διεύρυνση των δυνατοτήτων» τους. Εννοείται πως τα έξοδα για το ιδιαίτερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα κάθε σχολείου θα καλυφθούν από τους ίδιους τους γονείς! Με αυτόν τον τρόπο όχι απλώς μετακυλίουν τα έξοδα της πληρωμής ορισμένων εκπαιδευτικών στους γονείς, αλλά κάνουν «φύλλο και φτερό» μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της εργατικής τάξης στην Παιδεία, που είναι το ενιαίο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο εξασφάλιζε ένα μίνιμουμ γνώσεων για τα παιδιά όλων των κοινωνικών στρωμάτων. Και τώρα υπάρχουν βέβαια ιδιωτικά σχολεία στην καπιταλιστική Ρωσία, όμως με τις νέες ρυθμίσεις ανοίγουν οι «ασκοί του Αιόλου» για τα δημόσια σχολεία, το πρόγραμμα σπουδών, η λειτουργία των οποίων θα στηρίζεται στο εξής στη βάση των οικονομικών δυνατοτήτων των γονιών. Θα προλειαίνεται έτσι από πολύ νωρίς και με «επιστημονικό» κι «ανθρωπιστικό» προσωπείο το «έδαφος» για εκείνους που θα έχουν την οικονομική δυνατότητα να προετοιμαστούν για να συνεχίσουν τις σπουδές στην παραπάνω εκπαιδευτική βαθμίδα.

Τόσο κατά τη διάρκεια του περασμένου Αυγούστου (παρά τις διακοπές), όσο και στις αρχές της νέας χρονιάς, αρκετοί Ρώσοι φοιτητές βγήκαν στους δρόμους για να μην περάσουν τα σχέδια της κυβέρνησης που αφορούν στην κατάργηση των κοινωνικών διευκολύνσεων που είχαν, όπως, π.χ., των φοιτητικών εισιτηρίων. Την ίδια ώρα στους φοιτητικούς κύκλους ακόμη δεν έχουν γίνει γνωστά τα σχέδια κι οι συνέπειες από την αναδιάρθρωση της Ανώτατης Εκπαίδευσης.

Αντίθετα, οι τελευταίες εξελίξεις συγκεντρώνουν βασικά αντιδράσεις πανεπιστημιακών κύκλων. Το Γενάρη του 2005 τιμήθηκαν στη Μόσχα τα 250 χρόνια από την ίδρυση του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας, Λομονόσοφ. Ο Βίκτορ Σαντόβνιτσι, πρύτανης του πανεπιστημίου, μιλώντας στην εκδήλωση, όπου συμμετείχαν πρυτάνεις 500 ξένων πανεπιστημίων και 400 ρωσικών, καταφέρθηκε ενάντια στην κυβερνητική μεταρρύθμιση. Οπως γράφει η εφημερίδα «Βρέμια», ο Ρώσος πρύτανης κάλεσε σε υπεράσπιση της Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΑΕ) από τους μηχανισμούς της αγοράς, υπέρ της εισαγωγής των οποίων στην ΑΕ τάσσεται ο Ρώσος υπουργός Παιδείας κι Επιστήμης, Α. Φουρσένκο.

Οπως χαρακτηριστικά είπε ο Βίκτορ Σαντόβνιτσι, «στον κόσμο εμφανίστηκε η τάση εξέτασης της επιστήμης και μαζί με αυτήν της εκπαίδευσης από την άποψη πρωταρχικά της παροδικής σκοπιμότητας. Μάλιστα, αυτή η τάση για άμεση οικονομική απόδοση γίνεται εμπόδιο για την ανάπτυξη των θεμελιακών επιστημονικών ερευνών, οι οποίες μπορούν να δώσουν αποτελέσματα, αν και καθυστερημένα, όμως την ίδια ώρα ανυπολόγιστα από οικονομικής αποτελεσματικότητας, αλλά και κοινωνικής σημασίας. Η μεταφορά των μηχανισμών της αγοράς στη σφαίρα της επιστήμης και της εκπαίδευσης περικλείει στρατηγικές απώλειες, οι οποίες στην προοπτική τους μπορεί να αποδειχτούν πολύ πιο αισθητές από το σημερινό όφελος». Κάλεσε μάλιστα προς υπογραφή μιας Διακήρυξης «Για την υπεράσπιση της εκπαίδευσης και της επιστήμης».

Παίρνοντας στη συνέχεια το λόγο ο πρόεδρος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας, Μπορίς Πατόν, ευθέως κάλεσε τους παραβρισκόμενους να αντιταχθούν στη διαδικασία της Μπολόνια και να στηρίξουν τη θέση του πρύτανη του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας.

Αξίζει να σημειωθεί πως όταν το Κρατικό Συμβούλιο για την Επιστήμη της Ρωσικής Ομοσπονδίας εξέτασε τη διακήρυξη της Μπολόνια (πριν η Ρωσία ενταχθεί σ' αυτήν) και τις πιθανές αναπροσαρμογές της ρωσικής εκπαίδευσης στις κατευθύνσεις αυτής της συμφωνίας, τότε διχάστηκε στα δύο! Σύμφωνα με τα ίδια τα λεγόμενα του Ρώσου Προέδρου, Βλ. Πούτιν, τα μέλη του Συμβουλίου στην πλειοψηφία τους τάχθηκαν ενάντια στην προσαρμογή της ρωσικής Ανώτατης Εκπαίδευσης στη διαδικασία της Μπολόνια, επειδή εκτίμησαν ότι αν ακολουθηθούν αυτές οι αρχές που περιγράφονται σε αυτήν, τότε θα υπάρξει μια ραγδαία πτώση του επιπέδου της παρεχόμενης μόρφωσης στα ρωσικά ΑΕΙ. Ο Πούτιν, μάλιστα, δήλωσε ότι «βασικά συμφωνεί με αυτή τη θέση», ότι δηλαδή θα υποβαθμιστούν οι σπουδές, αλλά την ίδια ώρα πρόσθεσε πως οι αλλαγές πρέπει να προχωρήσουν για το καλό της «αγοράς εργασίας της Ρωσίας, αλλά και της Ευρώπης». Ουσιαστικά παραδεχόμενος ότι οι κατευθύνσεις της Μπολόνια και οι λεγόμενες ανάγκες της αγοράς κι η «ανταγωνιστικότητα» επιτάσσουν τη μείωση (!) του επιστημονικού επιπέδου των ρωσικών ΑΕΙ.

Ομως, όλα προμηνύουν πως αυτή η πορεία της προσαρμογής της ρωσικής Παιδείας στις ανάγκες της εμπορευματοποιημένης Παιδείας, της «διά βίου» ημιμάθειας κι εκμετάλλευσης, δε θα είναι μια εύκολη υπόθεση. Κι αναμένεται το επόμενο διάστημα να συναντήσει νέες κι ισχυρότερες αντιστάσεις.

Το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Καρλσρούης με απόφασή του στις 26 Γενάρη άνοιξε το δρόμο για την επιβολή διδάκτρων στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας.

Η απόφαση αυτή λήφθηκε μετά από προσφυγή στο δικαστήριο των κυβερνήσεων πέντε κρατιδίων, που κυβερνώνται από χριστιανοδημοκράτες πρωθυπουργούς και είχαν ζητήσει να καταργηθεί η γενική απόφαση, που ίσχυε ως τα τέλη του 2000 για μη επιβολή διδάκτρων. Με την άρση αυτής της απόφασης ισχύει το παλαιό καθεστώς και τώρα διαπληκτίζονται μέσω των ΜΜΕ τα αστικά κοινοβουλευτικά κόμματα. Οι Σοσιαλδημοκράτες και οι Πράσινοι από τη μια και οι Χριστιανοδημοκράτες και οι Ελεύθεροι Δημοκράτες από την άλλη, «διαφωνούν» αν τα δίδακτρα θα ισχύσουν για όλα τα κρατίδια, από πότε θα ισχύσουν και πόσο θα είναι το ύψος τους.

Οι χριστιανοδημοκράτες κυβερνήτες και τα κόμματά τους εκφράσανε αμέσως τη χαρά τους για την απόφαση, δήλωσαν ότι αμέσως μπορεί να μπει σε εφαρμογή η απόφαση και κάνουν λόγο για 500 ευρώ κατά φοιτητή στο κάθε εξάμηνο. Οι σοσιαλδημοκράτες και οι πράσινοι είναι κατ' αρχήν επιφυλακτικοί ή και αποφασισμένοι να μην εφαρμόσουν προς το παρόν την απόφαση, έχουν τη γνώμη ωστόσο ότι το χρήμα τελικά μπορεί να «παρασύρει» και αυτούς στην επιβολή ενός «μέτριου» ποσού διδάκτρων.

Ωστόσο, από τώρα γίνεται λόγος ότι τα 500 ευρώ θα είναι μόνο η αρχή και ότι σύντομα θα ακολουθήσει αύξηση. Ο σοσιαλδημοκράτης υπουργός Επιστημών του κρατιδίου της Ρηνανίας - Παλατινάτου Γίργκεν Τσέλνερ, π.χ., δήλωσε ότι τα 500 θα γίνουν 2.000 ευρώ, ενώ ο Κλάους Τσίμερμαν, διευθυντής του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών ανέφερε το ποσό των 2.500 ευρώ. Ο Τσέλνερ μάλιστα υποσχέθηκε ότι για το κρατίδιό του θα συνεχιστεί η δωρεάν σπουδή για τους Γερμανούς φοιτητές, αλλά για φοιτητές από άλλες χώρες «δεν μπορούμε να κάνουμε αυτή την προσφορά»...

Οι εκπρόσωποι της οικονομίας όχι μόνο χαιρέτισαν την απόφαση, αλλά και από προηγούμενα είχαν ανοιχτά εκδηλωθεί υπέρ της επιβολής διδάκτρων. Ο πρόεδρος του Βιομηχανικού και Εμπορικού Επιμελητηρίου, Λούντβιχ Γκέοργκ Μπράουν π.χ. είχε δηλώσει: «Η οικονομία υπόσχεται από την επιβολή διδάκτρων περισσότερη άμιλλα μεταξύ των ανωτάτων σχολών και μεγαλύτερη προσωπική ευθύνη των φοιτητών». Ισως αθέλητα έκανε και μια ομολογία. Είπε: Τα ανώτατα ιδρύματα υποχρηματοδοτούνται (από το κράτος). Από το Δημόσιο να μη αναμένονται αξιόλογα πρόσθετα ποσά. «Γι' αυτό - είπε - για την προσφορά υπηρεσίας από την ανώτατη μόρφωση πρέπει να καταβληθούν ιδιωτικά χρήματα». Κατά τη γνώμη του τα δίδακτρα παρακινούν τους φοιτητές σε «αποδοτικότερες σπουδές». Και ο κ. Ζίμερμαν, που προανέφερα, είναι της γνώμης ότι η επιβολή διδάκτρων θα παρακινήσει τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα να θεωρούν τους φοιτητές πελάτες. Το ενδιαφέρον της οικονομίας το διατύπωσε ο γενικός γραμματέας της βαυαρικής Χριστιανοκοινωνικής Ενωσης, Μάρκους Ζέντερ, ως εξής: «Θεωρούμε τα δίδακτρα για τις σπουδές σαν μια σημαντική δυνατότητα να χρηματοδοτήσουμε μελλοντικά τη μόρφωση και το νεοτερισμό με μεγαλύτερη κατεύθυνση στόχου».

Η Βαρβάρα Λούντβιχ, σοσιαλδημοκράτισσα υπουργός Επιστημών και Καλών Τεχνών στο κρατίδιο της Σαξονίας, δεν μπόρεσε, φαίνεται, να μη θέσει το ερώτημα που θα αποτελούσε βραχνά για τους φτωχούς φοιτητές και τους γονείς τους από την επιβολή των διδάκτρων. Δήλωσε σχετικά: «Πώς μπορεί μιας οικογένεια που παίρνει κοινωνική βοήθεια να πληρώσει δίδακτρα; Ή πώς μπορεί ένας λήπτης επιδόματος ανεργίας να εξοφλήσει ένα φοιτητικό δάνειο;»...

Για κάτι τέτοιο κάνουν λόγο οι υπέρμαχοι των διδάκτρων. Να μην ανησυχούν οι φτωχοί φοιτητές και όσοι για να τα βγάζουν κάπως πέρα αναγκάζονται, δίπλα στις σπουδές τους, και να εργάζονται, λένε οι υπέρμαχοι. Θα τους παρέχονται δάνεια, που θα τα πληρώνουν αργότερα, ισχυρίζονται. Εννοείται με τόκους και επιτόκια. Ισως γι' αυτό η «Μπερλίνερ Τσάιτουνγκ» σε κύριο άρθρο της ρωτάει μεταξύ άλλων: «Πού είναι οι δανειστές που θα μπορούσαν να θέσουν στη διάθεση των φοιτητών άτοκα δάνεια; Πού είναι το γενναιόδωρο σύστημα υποτροφιών;»... Η εφημερίδα έχει τη γνώμη ότι τα δίδακτρα δε θα χρησιμοποιηθούν για την ανύψωση της ποιότητας της παρεχόμενης μόρφωσης, «αλλά για να μπαλώσουν τις τρύπες» (των δημόσιων ελλειμμάτων).

Οταν γράφονταν αυτές οι γραμμές δεν είχαν εκδηλωθεί ακόμα οι αναμενόμενες σοβαρές αντιδράσεις των αγανακτισμένων φοιτητών. Σποραδικές διαμαρτυρίες σε ορισμένα πανεπιστήμια έχουν γίνει, αλλά αναμένεται ότι μετά από συζητήσεις στις γενικές συνελεύσεις των συλλόγων τους θα ξεσπάσει η θύελλα. Ενα στέλεχος της «Συμμαχία Δράσης κατά των διδάκτρων» δήλωσε σχετικά: «Είμαστε προετοιμασμένοι για όλα τα σενάρια. Αυτό εμπεριέχει και ένα μαζικό κύμα διαμαρτυριών στις ανώτατες σχολές».

Δεν μπορεί να είναι αλλιώς. Γιατί όπως δήλωσε ο πρόεδρος του Γερμανικού Φοιτητικού Εργου, Χανς Ντίτερ Ρίνκενς, «θα οξυνθεί η κοινωνική επιλογή στα γερμανικά ανώτατα ιδρύματα, όπου σήμερα ήδη σπουδάζουν τα τέσσερα πέμπτα από οικογένειες οικονομικές ισχυρές, αλλά μόνο 10% από οικονομικά αδύναμες οικογένειες».