Ο Βαγγέλης τριγυρνά ξυπόλυτος μέσα στις λάσπες. Φορά ένα κοντομάνικο μακό μπλουζάκι και τα βρώμικα ποδαράκια του έχουν κοκκινίσει από το κρύο. Μπαινοβγαίνει σα χαμένος στο παράπηγμα - που αισιόδοξα κάποιοι το αποκαλούν "σπίτι". "Χαμογέλασε λίγο", τον προτρέπει ο φωτογράφος. Αδύνατον. Το πρόσωπο του Βαγγέλη "συννεφιάζει" περισσότερο. Και είναι μόλις τριών ετών. Η 30χρονη μάνα δείχνει, τουλάχιστον, δέκα χρόνια μεγαλύτερη. Κι αυτή ξυπόλυτη. Το πρόσωπό της σκαμμένο, το βλέμμα της γερασμένο, το στόμα της μια σφιχτή, ευθύγραμμη γραμμή. Πόσο καιρό, άραγε, έχει να χαμογελάσει αυτό το σπίτι; Ο σύζυγος απουσιάζει. "Ξύπνησε πρωί - πρωί για να πάει να ψωνίσει πρέζα. Μόνη μου τα μεγαλώνω", λέει η μάνα. Ντροπή να τη ρωτήσεις για τα Χριστούγεννα, για τις μέρες "χαράς και αγάπης". "Εδώ όλες οι μέρες είναι ίδιες. Φτώχεια, βρωμιά κι απελπισία. Κρυώνουμε, πεινάμε κι υποφέρουμε", λέει η 30χρονη Γιάννα Καλαμιώτη. Κι αρπάζει τη σκούπα να διώξει τα λασπόνερα απ' την "αυλή" της, να διώξει το μικρότερο κακό απ' τη ζωή της.

Παραμονή Χριστουγέννων, στον καταυλισμό των Τσιγγάνων στα Ανω Λιόσια. Εκεί όπου η ανθρωπιά ακόμη αναζητείται, εκεί όπου η απελπισία περισσεύει και η θλίψη κυριαρχεί. "Μη βγάζετε φωτογραφίες. Μη δείξετε πώς ζούμε. Δεν αντέχουμε κι άλλο εξευτελισμό...", λέει η Χριστίνα Καλογιά. Ομως ακόμα και οι φωτογραφίες είναι αδύνατον να καταδείξουν το μέγεθος της εξαθλίωσης. Τα σκουπίδια τριγύρω σωρό. Μια βρύση όλη κι όλη για 1.000 άτομα. Εκεί πλένουν, εκεί πλένονται, από κει πίνουν νερό. Και τα βρώμικα νερά να λιμνιάζουν στους χωμάτινους δρόμους... Τα σπίτια παραπήγματα, στημένα με καδρόνια και νάιλον. Στην καλύτερη περίπτωση, ένα δωμάτιο αναλογεί σε πέντε ανθρώπους. Οσο για τους αρμόδιους, ο ρόλος τους αρχίζει και τελειώνει στις φθηνές υποσχέσεις τους. "Του χρόνου θα σας φτιάξουμε αυτό και εκείνο...", λένε και ξεμπερδεύουν.

Τρία χρόνια πριν τον 21ο αιώνα και οι συνθήκες διαβίωσης θυμίζουν άλλες εποχές. Μόνο τα μουσικά ακούσματα φαίνεται να έχουν εξελιχθεί σ' αυτόν τον καταυλισμό, αφού τα λαϊκά ακούγονται πια λιγότερο απ' ό,τι η rave μουσική. Η 15χρονη Ευδοξία στέκει δίπλα στο φορτηγό του αδελφού της - το μαγνητόφωνο παίζει διαπασών ξένη μουσική - και χορεύει. Είναι ίσως το μόνο άτομο που δείχνει χαρούμενο σ' αυτόν τον καταυλισμό. "Προσπαθώ να μη σκέφτομαι", λέει. "Χορεύω και ξεδίνω". Η Ευδοξία, όπως όλα σχεδόν τα παιδιά του καταυλισμού, δεν πηγαίνει σχολείο. Η ζωή της κινείται μέσα στα λασπόνερα. Ομως δεν το βάζει κάτω. Ονειρεύεται. Και ελπίζει. "Θα φύγω από δω κάποια μέρα. Και θα φορέσω παντελόνι. Μ' αρέσουν τα παντελόνια", λέει γελαστά. Τι θα 'θελε να αλλάξει στη ζωή της; "Τα πάντα. Θα ήθελα να ζω σε άλλο σπίτι, να δουλεύω, να είχα πάει σχολείο. Δε θέλω να παντρευτώ από τώρα. Θα ήθελα να ζω, όπως ζείτε όλοι εσείς που δεν είστε Τσιγγάνοι", τονίζει η Ευδοξία.

Λίγα μέτρα πιο κει, μια ομάδα από πιτσιρικάδες περικυκλώνει το φωτογράφο και ζητάει μια φωτογραφία. Η λάμψη του φλας, στιγμιαία ευχαρίστηση. Σκορπίζει χαμόγελα στα πρόσωπα των μικρών Τσιγγανόπουλων. Η Ελενα 7 χρόνων μένει στον καταυλισμό μαζί με τα τέσσερα αδέρφια της. Γι' αυτά τα Χριστούγεννα θα 'θελε δώρο, όπως μας είπε "μια όμορφη κούκλα, με ξανθά μαλλιά και όμορφα ρούχα". Το δώρο αυτό ίσως να ήταν επιθυμία κάθε κοριτσιού στην ηλικία της. Για την Ελενα όμως, έχει ιδιαίτερη σημασία. Οταν ζήσεις σ' έναν καταυλισμό "παρέα" με τα σκουπίδια και τα μάτια σου βλέπουν μόνο άσχημες εικόνες, μια όμορφη κούκλα μπορεί να αποτελεί και όαση...

Ο Θανάσης που είναι 11 χρόνων φεύγει μακριά από το φωτογραφικό φακό. "Δε θέλω να βγω φωτογραφία. Δε θέλω να με δουν οι συμμαθητές μου στο σχολείο. Δε θέλω να δουν πού μένω...". Ο Θανάσης είναι από τα ελάχιστα παιδιά του καταυλισμού που πάνε σχολείο. Κάθε μέρα περπατάει μερικά χιλιόμετρα, γιατί στον καταυλισμό δεν υπάρχει σχολείο, παρά τις κυβερνητικές διαβεβαιώσεις ότι πολύ σύντομα θα χτιστεί. Ο ίδιος δε θέλει να μάθουν οι συμμαθητές τους ότι ζει μέσα στον καταυλισμό. Δε θέλει να μάθουν ότι κοιμάται δίπλα στα σκουπίδια, "παρέα" με τα ποντίκια, μέσα σε μια παράγκα που "μπάζει" από παντού...

Στην κουβέντα μας μπήκε ο Παναγιώτης Καραγιαννόπουλος,κάτοικος του καταυλισμού. "Εχω έντεκα παιδιά και εφτά εγγόνια. Σε τούτο το μέρος ζούμε σαν τα ζώα. Ξεχασμένοι από τον θεό και τους ανθρώπους. Οι "επίσημοι" μάς έχουν ξεγράψει. Υποσχέσεις πριν τις εκλογές, αδιαφορία μετά. Αρρώστιες, μικρόβια κυκλοφορούν ανάμεσα στα παιδιά μας, για τι έργα μάς μιλάνε;", λέει. Και απομακρύνεται, ανάβοντας ένα τσιγάρο...

Η κατάσταση στον τσιγγάνικο καταυλισμό είναι δραματική και τίποτα δε φαίνεται ότι θα αλλάξει σε σύντομο χρονικό διάστημα. Βέβαια, αν "υιοθετήσουμε" τις εξαγγελίες του υφυπουργού Υγείας - Πρόνοιας Θ. Κοτσώνη,που έκανε στις 12.7.96 κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στον καταυλισμό, τα προβλήματα θα έπρεπε να είχαν λυθεί και να είχε δημιουργηθεί ένας πρότυπος οικισμός.... Χαρακτηριστικά ο Θ. Κοτσώνης είχε δηλώσει ότι μέσα στο 1996 θα έχουν δοθεί λύσεις στα ουσιαστικά προβλήματα των τσιγγάνικων καταυλισμών. Ο χρόνος όμως τελείωσε και τα έργα έμειναν - όπως συνηθίζεται άλλωστε - στα λόγια...

Σύμφωνα με το σχεδιασμό, το πρόγραμμα περιλάμβανε αναβάθμιση των καταυλισμών των Τσιγγάνων με μικροεπεμβάσεις στην ύδρευση, αποχέτευση, ηλεκτροδότηση, αποκομιδή στερεών αποβλήτων κλπ. Πάντως αυτές οι... μικροεπεμβάσεις δεν ήταν ορατές "διά γυμνού οφθαλμού" στον καταυλισμό των Ανω Λιοσίων. Μια βρύση υπάρχει μόνο, για να "εξυπηρετεί" τις ανάγκες όλων των Τσιγγάνων του καταυλισμού. Τα σκουπίδια όγκοι τεράστιοι ανάμεσα στις παράγκες και το ρεύμα να περνάει σε "απόσταση αναπνοής" από τα παραπήγματα.Κι ενώ τα προβλήματα τρέχουν με γοργούς ρυθμούς, ο Θ. Κοτσώνης στην επίσκεψή του στον καταυλισμό είχε εξαγγείλει μέχρι και την προώθηση κλασικού και μαζικού αθλητισμού, με τη δημιουργία γηπέδων και την ενίσχυση ομάδων ποδοσφαίρου, μπάσκετ και βόλεϊ! Παράλληλα ο Θ. Κοτσώνης είχε υποστηρίξει ότι κάθε χρόνο τουλάχιστον 200 οικογένειες θα αποκτούν, ανάλογα με τις ανάγκες τους, τροχόσπιτο. Βέβαια οι εξαγγελίες αυτές έγιναν σε προεκλογική περίοδο...

Ρεπορτάζ: Μπέρρυ ΤΣΟΥΓΚΡΑΝΗ

Παναγιώτης ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ