ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Ο Αμερικανός θεατρικός συγγραφέας Αρθουρ Μίλερ (17 Οκτώβρη 1915 - 10 Φλεβάρη 2005), σχεδόν είκοσι χρόνια από τον θάνατό του, εξακολουθεί να είναι ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς του παγκόσμιου δραματολογίου.

Χωρίς να κρύβεται πίσω από προθέσεις ατομικής ψυχολογίας, οι οποίες αποπροσανατολίζουν το λαϊκό κοινό από τα πραγματικά προβλήματά του, χρησιμοποίησε τη σκηνή για να καταγγείλει ανοιχτά και ξάστερα τη σαθρότητα του «αμερικάνικου ονείρου».

Η αρχή αυτού του κριτικού ρεαλιστή των εγκλημάτων του καπιταλισμού, ο οποίος προκάλεσε αισθητική ρωγμή υπέρ των καταδιωκόμενων από το πολιτικοκοινωνικό σύστημα της Αμερικής, έγινε μέσα σε δύο χρόνια: Με τα έργα - ταφόπλακα του πλουτισμού, με όρους ανηθικότητας, ενός σάπιου συστήματος «Ηταν όλοι τους παιδιά μου» (1947) και «Ο θάνατος του εμποράκου» (1949).

Με θάρρος και τόλμη, μέσα σ' ένα εχθρικό περιβάλλον, όπου οι αντίπαλοι, ακόμη κι αν δεν υπάρχουν, επινοούνται, ξεσκεπάζει τη σκληρότητα της αστικής εξουσίας. Αναλύει και μελετάει, με όχημα τη θεατρική πράξη, τους μηχανισμούς και τους θεσμούς, που συνειδητά παράγουν βία, καταπίεση, υποκρισία, κρατική καταστολή.

Αλλά ας έρθουμε στο σήμερα, για να δούμε πώς είναι διαμορφωμένος ο πολιτισμικός προσανατολισμός. Οι θεατρικές αναζητήσεις των καιρών μας, με αφετηρία την ιδεολογική πρόσληψη των δικαιωμάτων, έχουν μετατρέψει τον θεατρικό λόγο σε άκριτο υπερασπιστή της παγκοσμιότητας της κεφαλαιοκρατίας.

Καθώς ο άνθρωπος του σανιδιού επαγγελματικά επιβιώνει από την τέχνη του, συνήθως σε άθλιες εργασιακές συνθήκες, είναι φορές που καταφεύγει προς λύση σωτηρίας στην «εύκολη» χρηματοδότηση.

Βέβαια, δεν είναι άγνωστο ότι αυτός που βάζει τα λεφτά, δεν στα δίνει, όπως εμφανίζεται σε αστικές συνεντεύξεις Τύπου, ως υπερασπιστής των τεχνών. Αυτό είναι μεγάλο ψέμα, το οποίο παρουσιάζεται ως μεγάλη αλήθεια.

Προσοχή, λοιπόν. Οι επιχορηγούμενες παραστάσεις από πολυεθνικά ή εθνικά κεφάλαια ανταποδίδουν έργο ανάλογο των προσδοκιών των αφεντικών τους.

Ο άνθρωπος κατατεμαχίζεται ως ολότητα, μυαλού και συναισθήματος, και συνήθως σέρνει το κουρελιασμένο εγώ του ως κατά συνθήκη παρία στη μεγάλη πόλη, κέντρο του χρήματος.

Δεν αναζητούνται οι πραγματικές αιτίες εξαθλίωσης των λαϊκών στρωμάτων, οι οποίες εντέχνως κρύβονται, ενώ έχουν ως στόχο την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Σε αντίθεση, η δραματουργία του Αρθουρ Μίλερ, την οποία ορισμένοι - κατ' όνομα - κριτικοί την ρίχνουν στα σχοινιά ενός άτυπου ρινγκ, γιατί θεωρούν ότι είναι γερασμένη και ξεθυμασμένη, δεν είναι μέσα στον κανόνα του δικαιωματικού θεάτρου.

Ξέρετε γιατί; Διότι αυτός τους χαλάει τη σούπα του μεταμοντέρνου κοσμοειδώλου, όπου όλα ρίχνονται σε μία χοάνη, ανακατεύοντας κόκαλα και ψυχές συνήθως σ' ένα μείγμα πεισιθάνατο.

«Χοάνη», γράψαμε. Καθόλου τυχαία, αφού ο Αρθουρ Μίλερ επιλέγει αυτόν τον τίτλο σε κατά λέξη μετάφραση για να εναντιωθεί στο «κυνήγι μαγισσών» (όρο που καθιερώνει ο Αμερικανός κοινωνικός ρεαλιστής) το οποίο εξαπολύει ο αντικομμουνιστής δολοφόνος - γερουσιαστής Τζόζεφ Μακάρθι (1908 - 1957).

Στα ελληνικά έχει αποδοθεί ως «Δοκιμασία ή Οι Μάγισσες του Σάλεμ» (στο πρωτότυπο: «Crucible»), από τον σκηνοθέτη και μεταφραστή του έργου Αλέξη Σολομό (1918 - 2012).

Είναι ο πρώτος δικός μας δημιουργός, ο οποίος ανεβάζει το αντιμακαρθικό δημιούργημα, στην Ελλάδα, με παραγωγό το Εθνικό Θέατρο (9/11 - 4/12/1955) - η μετάφραση κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Δωδώνη» (1985 κι ανατύπωση της πρώτης έκδοσης, το 2014).

Για την ιστορία, να θυμίσουμε ότι μεταπολεμικά, κι ενώ ο Ψυχρός Πόλεμος είναι στο φόρτε του, ο Πρόεδρος Χάρι Τρούμαν δημιουργεί, το 1947, μία ιδεολογική λογοκριτική ομάδα για να ελέγχει τη νομιμοφροσύνη των υπαλλήλων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.

Επικεφαλής ο δολοπλόκος Μακάρθι, ο οποίος δεν θ' αργήσει να ηγηθεί της Επιτροπής κατά των Αντιαμερικανικών Ενεργειών, της οποίας η ίδρυση έχει την αρχή της στα 1938.

Δύο χρόνια μετά, τον Μάρτη του 1949, οκτακόσιοι αναγνωρίσιμοι διανοούμενοι, επιστήμονες, συγγραφείς και καλλιτέχνες - ανάμεσά τους κι ο Αρθουρ Μίλερ - συναντώνται, στο ξενοδοχείο «Ουόλντορφ Αστόρια» της Νέας Υόρκης.

Ευρωπαίοι και Αμερικανοί συμμετέχουν στο Πολιτιστικό και Επιστημονικό Συνέδριο για την Παγκόσμια Ειρήνη, στο οποίο αποκηρύσσουν την ιμπεριαλιστική επιθετικότητα ενάντια στην ΕΣΣΔ και προβαίνουν σε έκκληση για την παγκόσμια ειρήνη.

Βαρύνουσας παρουσίας, οι δύο κορυφαίες Σοβιετικές προσωπικότητες, ο συγγραφέας Α. Α. Φαντέγεφ (1901 - 1956) κι ο συνθέτης Ντμίτρι Σοστακόβιτς (1906 - 1975).

Εξω από το κτίριο, όπου θεραπεύεται ο κομμουνισμός, γίνεται χαμός. Από τα παράθυρα του ξενοδοχείου ο Αρθουρ Μίλερ ολοκάθαρα και με έκπληξη βλέπει το κινούμενο πλήθος φανατικών καλογριών, το οποίο εμποδίζει την πρόσβαση σε όσες και όσους επιθυμούν να περάσουν την κεντρική είσοδο, για ν' ακούσουν τις ομιλίες.

Αυτές στήνουν ένα σκηνοθετημένο ψυχόδραμα, γονατίζουν στο πεζοδρόμιο, στρέφουν το κεφάλι τους προς τον ουρανό, ψάλλοντας προσευχές προς τον Κύριό τους για να σώσουν τους αιρετικούς συμμετέχοντες από τον «δαίμονα» του κομμουνισμού!

Μαζί τους ακροδεξιοί χριστιανοί διαδηλωτές, άντρες και γυναίκες, έχουν γράψει πάνω σε πλακάτ τα αποκρουστικά συνθήματα «NΙΕΤ TOVARICH!» ή «SHOSTAKOVICH! JUMP THRU THE WINDOW!».

Τα χρόνια περνούν και το φάντασμα της Σοβιετικής Ενωσης κατατρύχει την αμερικανική πολιτική προς το εσωτερικό της χώρας. Αναζητά θύματα, τα οποία τα βρίσκει στο ζεύγος Τζούλιους κι Εθελ Ρόζενμπεργκ, το οποίο εκτελείται στην ηλεκτρική καρέκλα, τον Ιούνη του 1953, με την κατηγορία της κατασκοπείας υπέρ της ΕΣΣΔ!

Το μάτι του Αρθουρ Μίλερ αγρυπνεί, παρατηρώντας αυτήν την αντικομμουνιστική υστερία ν' αποκτά θρησκευτικά χαρακτηριστικά. Ακόμη δεν τον έχει καλέσει ο Μακάρθι να τον εκβιάσει, με σκοπό να καταδώσει προοδευτικούς συναδέλφους του. Η κλήση θα έρθει, το 1957, όταν ο γάμος του με την Μέριλιν Μονρόε θα του δώσει περισσότερη λάμψη και περισσότερο σκοτάδι.

Το έργο του, καθρέφτης των προοδευτικών Αμερικανών δημιουργών και πολιτών, «Δοκιμασία ή Οι Μάγισσες του Σάλεμ», ανεβαίνει στο «Μάρτιν Μπεκ Θίατερ» της Νέας Υόρκης, στις 22 Γενάρη 1953, και κατεβαίνει τον Ιούλη του ίδιου χρόνου.

Ανελέητα χτυπάει τον Μακάρθι, έστω κι αν η αλληγορική ιστορία της, η δίκη «μαγισσών», πραγματοποιείται πριν σχεδόν τρεις αιώνες, το 1692. Εντούτοις, το πρώτο ανέβασμά της χαρίζει στον πρωτοπόρο συγγραφέα της αμερικανικής θεατρικής σκηνής το Βραβείο Τόνι.

Ομως, θα συνεχίσουμε την αναφορά μας σ' αυτό το επαναστατικό έργο, το οποίο άλλαξε την οπτική για τη μεταπολεμική αμερικανική ήπειρο, το ερχόμενο Σαββατοκύριακο.

ΥΓ: Μόνον αιματώδη αυτόν τον οφθαλμό / Δεν το προσφέρεις κι ας έχει αίματος / Στο στόμα γεύση άγευστο φτύνεις / Το επίθετο γι' αυτό κλαίει ο ουρανός / Γιατί κρατούσε τις λέξεις από τους ήχους / Την μουσική είχε εξορίσει από την μελωδία / Κι ένα ούτι ξεκούρδιστο μεσάνυχτα αγρυπνούσε

(Συνεχίζεται)