Ο «Ρ» επί πολλά χρόνια χρησιμοποιούσε τα βιβλία του ως «πηγή» για τα χριστουγεννιάτικα και πασχαλιάτικα λαογραφικά αφιερώματά του. Ετσι η λύπη μας για την απώλεια αυτού του ανθρώπου είναι μεγάλη. Αναφερόμαστε στο θάνατο του κορυφαίου και πολυγραφότατου λαογράφου Δημήτρη Σ. Λουκάτου, στις 22 Οκτώβρη. Ο Δ. Λουκάτος γεννήθηκε στο Αργοστόλι το 1908. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 1931 δίδαξε στη Μέση Εκπαίδευση.

Μετεκπαιδεύτηκε στα εθνολογικά κέντρα της Γαλλίας και το 1950 πήρε διδακτορικό δίπλωμα από τη Σορβόννη. Το 1964 έγινε καθηγητής της Λαογραφίας στη νεοσύστατη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, από το 1979 έως 1981 στη Φιλοσοφική Σχολή Ρεθύμνου του Πανεπιστημίου Κρήτης και έπειτα στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Πάτρας. Παράλληλα, από το 1978 και επί πολλά χρόνια διατέλεσε πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Επιστημών του Παλέρμο και το 1981 τιμήθηκε, από το Πανεπιστήμιο και την Ακαδημία της Βιέννης, με το Διεθνές Βραβείο Λαογραφίας «Gottfried Heder» του Herder. Επίσης τιμήθηκε από την Ελλάδα με τον τίτλο του «Ταξιάρχη του Φοίνικος», ενώ τιμητικούς τόμους τού αφιέρωσαν τα Πανεπιστήμια Κύπρου και Ιωαννίνων και το διεθνές λαογραφικό περιοδικό «Proverbium» (1985).

Να σημειώσουμε, επίσης, ότι λόγω των πρωτοποριακών επιδόσεών του στη λαογραφική έρευνα, το 1938 - μετά από εισήγηση του καθηγητή και ακαδημαϊκού Γεωργίου Μέγα - του ανατέθηκε η σύνταξη των εκδόσεων του Λαογραφικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών, έργο που επιτέλεσε επί είκοσι τρία χρόνια.

Στο Αλβανικό Μέτωπο πολέμησε ως οπλίτης και αυτά τα βιώματά του από το μέτωπο τα κατέγραφε σε ημερολόγιο, το οποίο εξέδωσε το 2001, με τίτλο «Οπλίτης στο Αλβανικό Μέτωπο». Στα χρόνια της κατοχής, ο Δ. Λουκάτος ενταγμένος στο ΕΑΜ, έδρασε και ως μέλος μιας ΕΑμίτικης ομάδας στην Ακαδημία Αθηνών, ενώ σαν συνεργάτης των ΕΑΜικών «Ελεύθερων Γραμμάτων», που εξέδιδε μετά την απελευθέρωση ο Δημήτρης Φωτιάδης, δημοσίευε στο περίφημο αυτό περιοδικό λογοτεχνίας και τέχνης λαογραφικά άρθρα.

Ο «πατέρας της ελληνικής λαογραφίας», όπως είχε χαρακτηριστεί, ήταν παντρεμένος με την αδελφή της καθηγήτριας Ελένης Μπιμπίκου και απέκτησε ένα γιο, τον Σωτήρη Λουκάτο, ο οποίος διδάσκει Φυσική σε γαλλικό πανεπιστήμιο.

Παθιασμένος με τη γενέτειρά του Κεφαλονιά - «πρώτα απ' όλα είμαι Κεφαλονίτης», όπως έλεγε, ο Δ. Λουκάτος πρόσφερε στην ιδιαίτερη πατρίδα του μεγάλος μέρος του τεράστιου συγγραφικού έργου του. Εκτός από τις εκατοντάδες επιμέρους λαογραφικές μελέτες του - για περιοδικά, αυτοτελείς εκδόσεις, συνέδρια, κ.ά. - έγραψε τα βιβλία: «Κεφαλονίτικη Λατρεία», «Κεφαλονίτικα γνωμικά», «Νεοελληνικά Λαογραφικά Κείμενα», «Σύγχρονα Λαογραφικά», «Νεοελληνικοί παροιμιόμυθοι», «Εισαγωγή στην ελληνική λαογραφία», «Χριστουγεννιάτικα και των Γιορτών», «Πασχαλινά και της Ανοιξης», «Τα καλοκαιρινά», «Τα φθινοπωρινά».

Eurokinissi

Με μια απόφαση - μνημείο υποκρισίας, το ΚΣΝΜ γνωμοδότησε κατά συντριπτική πλειοψηφία (10 υπέρ και μόλις 3 σύμβουλοι κατά) υπέρ της κατεδάφισης του συνόλου σχεδόν των ιστορικών προσφυγικών πολυκατοικιών στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, αφήνοντας μόνο δύο κτίρια ...για «δείγμα», αντί να τα κηρύξει ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία! Η γνωμοδότηση στηρίχτηκε στα σαθρά επιχειρήματα του υπερβολικού κόστους που υποτίθεται θα είχε η διατήρηση των κτιρίων και στην «επικινδυνότητά» τους, καθώς και στις «υποσχέσεις» του ΥΠΕΧΩΔΕ ότι ο χώρος θα μετατραπεί σε πάρκο. Θυμίζουμε, ότι, σχεδόν, σε απόσταση «αναπνοής» από τα προσφυγικά της Λ. Αλεξάνδρας υπήρχε το Κτήμα Θων, το οποίο θα μπορούσε να γίνει πράσινο, αν δε γινόταν ...«Βωβόπολη». Με τη γνωμοδότηση του Συμβουλίου δόθηκε η «χαριστική βολή», ταυτόχρονα σε πολλές «ανοιχτές πληγές» της πολύπαθης Αθήνας:

• Στην ιστορία της πόλης, αφού, εκτός από το ότι το συγκεκριμένο οικιστικό συγκρότημα στέγασε πλήθος Μικρασιατών προσφύγων μετά το 1922, φέρει στους τοίχους του ακόμη τις τρύπες από τις σφαίρες των μαχών του Δεκέμβρη του '44.
• Στην πολεοδομία της, αφού αποτελεί ένα οργανωμένο και ζωντανό οικιστικό «κύτταρο», με μεγάλους - και σπάνιους πια - ελεύθερους χώρους, στο κέντρο της τσιμεντούπολης.
• Στο περιβάλλον της, αφού μόνο αφελείς μπορούν να πιστέψουν πια, πως μια κυβέρνηση που εκλαμβάνει τους ελεύθερους χώρους σαν «οικόπεδα», θα μετατρέψει σε πράσινο τη συγκεκριμένη περιοχή.

Τα σημάδια από τις σφαίρες των μαχών τον Δεκέμβρη του '44 -ακόμη ένας αδιάψευστος μάρτυρας της ιστορικότητας των κτιρίων

• Εχει στα χέρια του όλα τα στοιχεία που αποδεικνύουν τη στάση του Δημοσίου τα τελευταία χρόνια για την περιοχή, την οποία συστηματικά ήθελε - και κατάφερε - να απαξιώσει, αγοράζοντας τα 140 από τα 228 διαμερίσματα των πολυκατοικιών από τους ιδιοκτήτες τους (με απαράδεκτες μεθοδεύσεις που έφταναν μέχρι και τον εκβιασμό, όπως κατάγγειλε στη συνεδρίαση ο αντιπρόεδρος του Συλλόγου τους Δ. Ευταξιόπουλος), μέσω της Κτηματικής Εταιρείας του Δημοσίου και αφήνοντάς τα στην τύχη τους.
• Γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα ότι τα κτίρια αυτά πληρούν και με το παραπάνω τις τυπικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις του νόμου για την κήρυξή τους ως μνημείων, γεγονός που απέδειξαν οι κάτοικοι, το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, αλλά και η ίδια η αρμόδια Διεύθυνση του ΥΠΠΟ, η οποία εισηγήθηκε στο Συμβούλιο τη διατήρηση και το χαρακτηρισμό τους.
• Γνωρίζει αυτό που ξέρουν ακόμη και οι «πέτρες» σε αυτόν τον τόπο, ότι «διατήρηση» της ιστορικής μνήμης... μέσω «δειγμάτων» κάνει το μεγάλο κεφάλαιο να «ακονίζει» ήδη τα «μαχαίρια» του.

Δεν πείστηκαν ούτε από την παρέμβαση του Αλέκου Μιχαλόπουλου, εκπροσώπου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Προσφύγων, ο οποίος θύμισε ότι στην ευρύτερη περιοχή υπήρχαν προσφυγικές κατοικίες πριν τη δικτατορία και ότι οι κάτοικοί τους ουσιαστικά εκδιώχτηκαν, με το πρόσχημα της μετατροπής του χώρου σε πράσινο, το οποίο βέβαια δεν έγινε ποτέ. Δεν πείστηκαν ούτε από την καθηγήτρια του ΕΜΠ, Αννη Βρυχέα, η οποία ανέδειξε τις ιστορικές αλλά και τις αρχιτεκτονικές προεκτάσεις του συγκροτήματος. Συγκρότημα, το οποίο αποτελεί την πρώτη ενασχόληση σημαντικών Ελλήνων αρχιτεκτόνων με τη λαϊκή κατοικία. Φυσικά, δεν πείστηκαν και από τα μειοψηφούντα μέλη του ΚΣΝΜ, τα οποία υπογράμμισαν, ότι ακόμη κι αν αποδειχτεί η επικινδυνότητα των κτιρίων, αυτή είναι αναστρέψιμη.

Συγκλονιστική φωτογραφία από τις διαδηλώσεις του λαού της Αθήνας το Δεκέμβρη του '44, με τα προσφυγικά σε πρώτο πλάνο: Φυσικά, τέτοιες εικόνες δε «μιλάνε» για την πλειοψηφία του ΚΣΝΜ και της κυβέρνησης...