«Τα ξημερώματα της 18ης του Μάρτη 1871, το Παρίσι ξύπνησε με τη βροντερή ιαχή: "Ζήτω η Κομμούνα!"»¹. Ηταν η αρχή του εμφυλίου πολέμου ανάμεσα στο εξεγερμένο προλεταριάτο του Παρισιού και την αστική κυβέρνηση που είχε την έδρα της στις Βερσαλίες. Η Παρισινή Κομμούνα αποτέλεσε και αποτελεί έναν από τους λαμπρότερους φάρους στην πάλη του διεθνούς επαναστατικού κινήματος, «το πιο υψηλό παράδειγμα του πιο περίλαμπρου προλεταριακού κινήματος του 19ου αιώνα»² σύμφωνα με τα λόγια του Λένιν.

Με αφορμή τη συμπλήρωση 150 χρόνων από τα μεγάλα γεγονότα της Κομμούνας του Παρισιού, ο «Ριζοσπάστης» φιλοξενεί αρθρογραφία και αφιερώματα με σκοπό την παρουσίαση του ιστορικού πλαισίου της εποχής και την ανάδειξη των βασικών συμπερασμάτων για την επαναστατική πάλη.

Στο παρόν εισαγωγικό αφιέρωμα, που επιμελήθηκε η Ιδεολογική Επιτροπή της ΚΕ του ΚΚΕ, εστιάζουμε σε μια συνοπτική παρουσίαση των βασικών ιστορικών γεγονότων της Κομμούνας και του πολιτικού συσχετισμού στο εσωτερικό της.

Ο ταξικός εμφύλιος πόλεμος στο Παρίσι, που σηματοδότησε η Κομμούνα, ήταν αποτέλεσμα σειράς γεγονότων που πυροδότησε ο γαλλο-πρωσικός πόλεμος, που ξέσπασε στις 20 Ιούλη 1870 ως αποτέλεσμα του οξυμένου ανταγωνισμού μεταξύ των αστικών τάξεων της Γαλλίας και της Γερμανίας.

Στις δεκαετίες που έχουν προηγηθεί έχει μεταβληθεί ο οικονομικός και πολιτικός συσχετισμός ανάμεσα στις δύο χώρες, με τη Γερμανία να ξεπερνά κατά πολύ σε βιομηχανική και οικονομική ανάπτυξη τη Γαλλία και ταυτόχρονα να αυξάνει τη στρατιωτική και πολιτική της ισχύ στην περιοχή, με την προώθηση της ενοποίησης των γερμανικών κρατιδίων με επίκεντρο την Πρωσία. Η αντίθεση λοιπόν ανάμεσα στις δύο χώρες οξύνεται, αφού η Γαλλία βλέπει όχι μόνο έναν επικίνδυνο ανταγωνιστή, αλλά και μια ισχυρή απειλή στα ανατολικά της σύνορα.

Στις 2 Αυγούστου 1870 ξεκινούν οι πολεμικές επιχειρήσεις, στις οποίες ο γαλλικός στρατός χάνει διαρκώς έδαφος. Στις 2 Σεπτέμβρη τα γαλλικά στρατεύματα στο Σεντάν δέχονται συντριπτικό πλήγμα και ο αυτοκράτορας Ναπολέων Γ' μαζί με τον στρατό του (40 στρατηγοί, 4.000 αξιωματικοί, 84.000 άνδρες) αιχμαλωτίζονται.

Με την είδηση της ήττας στο Σεντάν οξύνονται οι αντιθέσεις στο εσωτερικό της αστικής τάξης της Γαλλίας. Συνέρχεται το Νομοθετικό Σώμα του Παρισιού και ανάμεσα σε άλλα αποφασίζει την κατάργηση της μοναρχίας και την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας (4 Σεπτέμβρη), τη δημιουργία κυβέρνησης «Εθνικής Αμυνας» και την επανασύσταση της Εθνοφρουράς, για την υπεράσπιση της πόλης από τον κίνδυνο της άμεσης κατάληψης.

Στις 16 Σεπτέμβρη τα πρώτα γερμανικά στρατιωτικά τμήματα εμφανίζονται έξω από το Παρίσι και στις 19 του μήνα ξεκινά η πολιορκία της πόλης, κυρίως από τον Βορρά και την Ανατολή.

Η αστική τάξη, θέλοντας να διασφαλίσει τα γενικά της συμφέροντα, επιδιώκει ήδη από τον Οκτώβρη να έρθει σε συμφωνία με τους Πρώσους. Στις 31 Οκτώβρη 1870 και στις 22 Γενάρη 1871 σημειώνονται δύο εργατικές εξεγέρσεις - που αποτυγχάνουν - ως απάντηση σε κινήσεις της αστικής τάξης να παραδώσει τμήματα του στρατού και της Εθνοφρουράς στους Πρώσους.

Στις 28 Γενάρη, η κυβέρνηση «Εθνικής Αμυνας» υπογράφει την πλήρη συνθηκολόγηση με τους Πρώσους. Οπως γράφει χαρακτηριστικά ο Ενγκελς:

«Τα φρούρια παραδόθηκαν, η οχυρωματική γραμμή που περιέβαλλε το Παρίσι αφοπλίστηκε, ο τακτικός στρατός και η κινητή φρουρά παρέδωσαν τα όπλα τους και θεωρήθηκαν αιχμάλωτοι πολέμου. Η Εθνοφυλακή όμως κράτησε τα όπλα και τα κανόνια της και έκλεισε μόνο ανακωχή με τους νικητές. Οι ίδιοι οι νικητές δεν τόλμησαν να μπουν θριαμβευτικά στο Παρίσι. Το μόνο που τόλμησαν να καταλάβουν ήταν μια μικρή γωνιά του Παρισιού (...) Αυτοί, που 131 ολόκληρες μέρες κράτησαν περικυκλωμένο το Παρίσι, βρέθηκαν οι ίδιοι περικυκλωμένοι απ' τους οπλισμένους εργάτες του Παρισιού που πρόσεχαν καλά να μην περάσει κανένας Πρώσος τα στενά όρια της γωνιάς που είχε παραχωρηθεί στους ξένους κατακτητές. Τέτοιος ήταν ο σεβασμός που εμπνέανε οι εργάτες του Παρισιού στο στρατό, που μπροστά του είχαν καταθέσει τα όπλα όλες οι στρατιές της αυτοκρατορίας»³.

Στις 18 Μάρτη 1871, στρατεύματα της αστικής κυβέρνησης του Θιέρσου, που έχει μεταφερθεί στις Βερσαλίες, βλέποντας ως μεγαλύτερο εχθρό τον οπλισμένο λαό παρά τους Πρώσους κατακτητές, εισέβαλαν στο Παρίσι και απαίτησαν την παράδοση των όπλων της Εθνοφρουράς.

Τα μέλη της Εθνοφρουράς, με τη στήριξη του λαού, αρνούνται. Διατάσσεται επίθεση του τακτικού στρατού. Οι στρατιώτες δεν υπακούν. Συλλαμβάνουν τους στρατηγούς των κυβερνητικών στρατευμάτων Λεκόντ και Τομά και τους εκτελούν. Οι εξεγερμένοι καταλαμβάνουν το δημαρχείο του Παρισιού και υψώνουν την κόκκινη σημαία. Στις 20 Μάρτη γίνονται προσπάθειες εξέγερσης και σε άλλες πόλεις, που όμως είτε αποτυγχάνουν είτε καταστέλλονται μέσα σε λίγες μέρες. Στις 26 Μάρτη εκλέγεται η Παρισινή Κομμούνα και στις 28 ανακηρύσσεται πανηγυρικά κυβέρνηση.

Μέσα στις 70 μέρες που κράτησε η Κομμούνα, μέχρι τις 28 Μάη, υλοποίησε ένα πλούσιο έργο που μεταξύ άλλων περιλάμβανε διατάγματα για: Την κατάργηση της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας και την αντικατάσταση του τακτικού στρατού από την Εθνοφρουρά, η οποία αποτελούνταν από «όλους τους ικανούς άνδρες». Την κατάργηση της αστυνομίας και την αντικατάστασή της από την Πολιτοφυλακή. Τη θεσμοθέτηση του διαχωρισμού της Εκκλησίας από το κράτος. Τη δημόσια καταστροφή της λαιμητόμου. Την καθιέρωση του μέτρου των αντιποίνων ενάντια στους αντεπαναστάτες. Τη δημοσιότητα των συνεδριάσεών της. Την ολοκληρωτική κατάργηση των προνομίων των δημοσίων υπαλλήλων, θεσμοθετώντας την εκλογή και την ανακλητότητά τους. Την κατάργηση της ποινικής και αστικής δικαιοδοσίας των επιχειρηματιών στους τόπους δουλειάς. Την καθιέρωση δωρεάν Παιδείας.

Οπως σημείωνε ο Λένιν: «Η Κομμούνα αποτέλεσε ένα λαμπρό υπόδειγμα της ικανότητας του προλεταριάτου να πραγματοποιεί ομόθυμα τα δημοκρατικά καθήκοντα που η αστική τάξη ήξερε μόνο να διακηρύσσει»⁴.

Ολο το έργο της Κομμούνας του Παρισιού έδειξε ότι «όταν η εργατική τάξη έρθει πια στην εξουσία δεν μπορεί να εξακολουθεί να διοικεί με την παλιά κρατική μηχανή, ότι η εργατική αυτή τάξη, για να μην ξαναχάσει την κυριαρχία που μόλις έχει κατακτήσει, πρέπει να παραμερίσει όλη την παλιά καταπιεστική μηχανή που έως τότε είχε χρησιμοποιηθεί εναντίον της»⁵. Η μελέτη αυτής της προσπάθειας από τους Μαρξ, Ενγκελς και Λένιν έδωσε τα απαραίτητα συμπεράσματα για τη συγκρότηση των θεωρητικών αρχών της δικτατορίας του προλεταριάτου. «Ε λοιπόν, κύριοι, θέλετε να μάθετε τι λογής είναι αυτή η δικτατορία; Κοιτάχτε την Παρισινή Κομμούνα. Αυτή ήταν η δικτατορία του προλεταριάτου»⁶, έγραφε ο Ενγκελς.

«Δύο όμως λάθη», έγραφε ο Λένιν, «κατέστρεψαν τους καρπούς της λαμπρής νίκης. Το προλεταριάτο σταμάτησε στη μέση του δρόμου: Αντί να αρχίσει την "απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών", παρασύρθηκε από το όνειρο να εγκαθιδρύσει ανώτερη Δικαιοσύνη σε μια χώρα που να την ενώνει το πανεθνικό καθήκον. Δεν κατέλαβε, λ.χ., τέτοια ιδρύματα σαν την Τράπεζα, οι θεωρίες των προυντονιστών για "δίκαιη ανταλλαγή" κ.λπ. επικρατούσαν ακόμα ανάμεσα στους σοσιαλιστές. Το δεύτερο λάθος είναι η υπερβολική μεγαλοψυχία του προλεταριάτου: Επρεπε να εξοντώσει τους εχθρούς του. Απεναντίας, το προλεταριάτο του Παρισιού προσπαθούσε να επιδράσει ηθικά επάνω τους, περιφρόνησε τη σημασία των καθαρά πολεμικών ενεργειών στον εμφύλιο πόλεμο και, αντί να στεφανώσει τη νίκη του στο Παρίσι με αποφασιστική επίθεση ενάντια στις Βερσαλίες, αργοπόρησε και έδωσε στην κυβέρνηση των Βερσαλιών τον καιρό να συγκεντρώσει τις σκοτεινές δυνάμεις και να προετοιμαστεί για τη ματωμένη βδομάδα του Μάη»⁷.

Η πτώση της Κομμούνας ήρθε στις 28 Μάη. Το μένος της αστικής τάξης της Γαλλίας ήταν τεράστιο και ήθελε να δώσει «παραδειγματική τιμωρία» στους εξεγερμένους εργάτες. Ετσι, στις 21 Μάη τα στρατεύματα του στρατηγού Μακ - Μαόν αρχίζουν γενική επίθεση ενάντια στο Παρίσι. Κινητοποιούνται 130.000 καλά οπλισμένοι και εκπαιδευμένοι στρατιώτες, που υποστηρίζονται από μεγάλες μονάδες βαρέος πυροβολικού. Απέναντί τους βρίσκονται περίπου 30.000 κομμουνάροι, άσχημα οπλισμένοι.

Η αγριότητα των επιθέσεων είναι τέτοια που η βδομάδα μέχρι τις 28 του Μάη, οπότε ηττάται η Κομμούνα, έμεινε στην Ιστορία ως «Ματωμένη Βδομάδα». «Η γη στρώθηκε από τα πτώματά τους και το φρικιαστικό αυτό θέαμα θα χρησιμεύσει για να δοθεί ένα μάθημα», έλεγε ο Θιέρσος σε ένα τηλεγράφημά του εκείνη την εποχή.

Παρά την ήττα της, η Παρισινή Κομμούνα με τον απαράμιλλο ηρωισμό των εξεγερμένων εργατών του Παρισιού αποτέλεσε την κορυφαία στιγμή της ταξικής σύγκρουσης ανάμεσα στην εργατική και την αστική τάξη κατά τον 19ο αιώνα. Το ιστορικό της αποτύπωμα στην ταξική πάλη συμπυκνώνεται πολύ γλαφυρά στα περίφημα λόγια του Μαρξ:

«Το Παρίσι των εργατών με την Κομμούνα του θα γιορτάζεται πάντα σαν δοξασμένος προάγγελος μιας νέας κοινωνίας. Τους μάρτυρές της τους έχει κλείσει μέσα στη μεγάλη της καρδιά η εργατική τάξη. Τους εξολοθρευτές της τους κάρφωσε κιόλας η ιστορία στον πάσσαλο της ατίμωσης απ' όπου δεν μπορούν να τους λυτρώσουν μήτε όλες οι προσευχές των παπάδων τους»⁸.

Παραπομπές:

1. Κ. Μαρξ, «Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2011, σελ. 65

2. Β. Ι. Λένιν, «Τα διδάγματα της Κομμούνας», «Απαντα», τ. 16, σελ. 475 - 478

3. Φ. Ενγκελς, «Εισαγωγή» (1891) στο βιβλίο του Κ. Μαρξ «Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2011, σελ. 12 - 13

4. Β. Ι. Λένιν, ό.π.

5. Φρ. Ενγκελς, ό.π., σελ 20

6. Φρ. Ενγκελς, ό.π., σελ. 22 - 23

7. Β. Ι. Λένιν, ό.π.

8. Κ. Μαρξ, ό.π., σελ. 102