Η βδομάδα που πέρασε σημαδεύτηκε στον επιστημονικό τομέα με νέες βαρυσήμαντες ανακοινώσεις των δύο ομάδων, που ασχολούνται με την καταγραφή και ανάλυση του ανθρώπινου γενετικού χάρτη, δηλαδή του διεθνούς κρατικού φορέα «Σχεδίου Ανθρώπινου Γονιδιώματος» και της αμερικανικής ιδιωτικής εταιρίας «Σελέρα». Η πληθώρα των πληροφοριών που δόθηκαν στη δημοσιότητα και πάλι συντονισμένα από τις δύο επιστημονικές ομάδες και κάλυψαν πολλές σελίδες στα έντυπα ΜΜΕ απαιτεί μια κωδικοποίηση και αξιολόγηση, την οποία θα επιχειρήσουμε εδώ.

Μετά την ανακοίνωση τον περασμένο χρόνο της χαρτογράφησης του 95% του ανθρώπινου γονιδιώματος, οι επιστήμονες προχώρησαν πέρα από τη συμπλήρωση και διόρθωση των πληροφοριών και σε μια πρώτη προσπάθεια χαρτογράφησης των γονιδίων, στα οποία αντιστοιχούν οι αλληλουχίες των αμινοξέων στο DNA. Το συμπέρασμά τους ήταν ότι ο άνθρωπος δεν έχει ούτε 140.000, ούτε 100.000 γονίδια, όπως εκτιμούσαν ως τώρα, αλλά μόνο 26.000 - 40.000 γονίδια! Αυτό σημαίνει ότι η θεωρία πως κάθε γονίδιο παράγει μόνο μία πρωτεΐνη απαιτεί αναθεώρηση, αφού ο αριθμός των πρωτεϊνών είναι πολύ μεγαλύτερος από εκείνον των γονιδίων.

Η μόνη λογική εξήγηση είναι ότι κάθε γονίδιο, άγνωστο προς το παρόν με ποιο τρόπο, παράγει 5 με 6 πρωτεΐνες κατά μέσο όρο. Ενδιαφέρον είναι ότι ήδη από το 1937 ο διάσημος βιολόγος Τζ. Χαλντέιν υπέθετε πως η ύπαρξη μεγάλου αριθμού γονιδίων θα οδηγούσε σε δηλητηριώδεις για τον οργανισμό μεταλλάξεις, που θα τον οδηγούσαν στην καταστροφή. Και ήδη από τη δεκαετία του 1960 ο γενετιστής Τζ. Κρόου είχε κάνει την πρόβλεψη για ύπαρξη μόνο 30.000 γονιδίων στον άνθρωπο, αλλά στη βάση επιστημονικής διαίσθησης και όχι πειραματικών δεδομένων.

Ανοιχτό παραμένει το ζήτημα τού αν το υπόλοιπο του ανθρώπινου γονιδιώματος που δεν αποτελεί μέρος κάποιου γονιδίου είναι απλώς «σκουπίδια» της γενετικής εξέλιξης, ή παίζει κάποιο ρόλο μικρό ή μεγάλο. Μόλις το 1 με 1,5% του ανθρώπινου γενετικού κώδικα αποτελεί τμήμα γονιδίων.

Το δεύτερο συμπέρασμα, που στην ουσία είναι απόρροια του πρώτου, είναι η σχετικά μικρή διαφορά του αριθμού των γονιδίων μεταξύ των ειδών, ακόμα και μεταξύ ανώτερων και κατώτερων ειδών και η μεγάλη ομοιότητα των γονιδίων του ανθρώπου με εκείνα πολλών άλλων ειδών, όπως του χιμπατζή, αλλά και του ποντικιού. Στο ανθρώπινο γονιδίωμα βρέθηκαν εκατοντάδες γονίδια βακτηρίων και ιών, γεγονός που δεν προκαλεί έκπληξη, αφού οι ιοί και τα βακτήρια είναι γνωστοί και χρησιμοποιούνται στη γενετική για την ικανότητα μεταφοράς των γονιδίων τους σε ανώτερους οργανισμούς. Η μύγα του ξιδιού έχει μόλις το ένα τρίτο του αριθμού γονιδίων του ανθρώπου, τα σκουλήκια το μισό αριθμό και το γρασίδι τα δύο τρίτα ως τέσσερα πέμπτα! Προφανώς, η πολυπλοκότητα ενός οργανισμού και οι ικανότητές του δεν εξαρτώνται μόνο από τον αριθμό των γονιδίων του.

Είναι, επίσης, ασαφής η σχέση του αριθμού των χημικών μονάδων στο DNA ενός είδους και της θέσης του στο δέντρο της ζωής. Ο ιός του Εϊτζ έχει 19.750 μονάδες, ο άνθρωπος έχει 3 δισεκατομμύρια χημικές μονάδες, ενώ ο βάτραχος 7 δισ. και ένα είδος αμοιβάδας 670 δισ.! Ο αριθμός των χημικών μονάδων δε συμβαδίζει ούτε με τον αριθμό των γονιδίων. Ετσι με τον άνθρωπο στα 3 δισ. μονάδες και 32.000 γονίδια, η μύγα δροσόφιλα έχει 14.000 γονίδια μόνο με 120 εκατομμύρια χημικές μονάδες.

Το τρίτο συμπέρασμα ήταν η εκπληκτική ομοιότητα των γονιδίων μεταξύ των ανθρώπων ανεξαρτήτως φυλής. Το 99,9% των γονιδίων είναι ίδιο σε όλους τους ανθρώπους! Υπάρχουν μόλις 880 διαφορετικά «γράμματα» σε κάθε εκατομμύριο «γράμματα» του γενετικού κώδικα διαφορετικών ανθρώπων.

Ενα τέταρτο συμπέρασμα, που σχετίζεται με όλα τα προηγούμενα είναι ότι διαψεύστηκαν οικτρά, για άλλη μια φορά, τόσο οι οπαδοί του τέλους της επιστημονικής προόδου, όσο και οι πολέμιοι της εξελικτικής θεωρίας των ειδών. Η καταγραφή του ανθρώπινου γονιδιώματος όχι μόνο δε βάζει τέλος στη σχετική έρευνα, αλλά απέδειξε πόσο λίγα ξέρουμε ακόμα για το πώς εκφράζεται ο γονότυπος, και για τις επιπτώσεις του περιβάλλοντος στη διαμόρφωση του φαινοτύπου (των χαρακτηριστικών που εκδηλώνει ο οργανισμός). Παράλληλα, η μεγάλη ομοιότητα των γονιδίων μεταξύ κοντινών εξελικτικά οργανισμών, όπως τα πρωτεύοντα θηλαστικά, ή τα θηλαστικά γενικότερα, αλλά και η ύπαρξη μεγάλου αριθμού κοινών γονιδίων και με πιο μακρινούς συγγενείς ακόμα και κατώτερους οργανισμούς, δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφισβήτησης της εξελικτικής θεωρίας και του γεγονότος ότι η ζωή προήλθε από την άψυχη ύλη σαν αποτέλεσμα χημικών διεργασιών και όχι από κάποια θεϊκή παρέμβαση.

Η πρόοδος στη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος και στην έρευνα για την έκφρασή του σε πρωτεΐνες δημιουργεί μεγάλες ελπίδες ότι σε μερικές δεκαετίες θα μπορούν να αντιμετωπιστούν πολλές γενετικές ασθένειες, ακόμη και πολλά είδη καρκίνου. Ακόμη και μόνο σαν συνέπεια των παραπάνω, ο μέσος όρος ζωής θα ανέβει αρκετά χρόνια. Θα είναι δυνατή η διάγνωση πολύ περισσότερων από σήμερα γενετικών ανωμαλιών σε κυοφορούμενα έμβρυα.

Παράπλευρη ωφέλεια είναι η ενίσχυση με αδιάσειστα επιχειρήματα των αντιρατσιστικών αντιλήψεων, που αφήνει πια έκθετες τις πολιτικές ρίζες του φυλετικού ρατσισμού. Ανοίγει, βέβαια, η πόρτα για το γενετικό ρατσισμό.

Μαζί με τις ελπίδες γεννιούνται και φόβοι για τη χρήση των νέων ανακαλύψεων σε βάρος του ανθρώπου κυρίως με την αύξηση των διακρίσεων στον τομέα της εύρεσης εργασίας και της ασφάλισης και την παραβίαση κατεξοχήν προσωπικών πληροφοριών, όπως είναι ο γενετικός κώδικας. Η ευγονική αλά Μένγκελε είναι ένας τομέας όπου κάποιες δυνάμεις θα επιχειρήσουν να εφαρμόσουν τη νέα γνώση. Το αμερικάνικο Πεντάγωνο, που εδώ και δεκαετίες προσπαθεί να κατασκευάσει τον υπερ-στρατιώτη σίγουρα θα μελετά ήδη σχετικές εφαρμογές.

Το προφανές για τους κομμουνιστές και μερικούς άλλους ανθρώπους χτύπησε την πόρτα της συνείδησης και των υπολοίπων. Ακόμα και στις συνθήκες του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού το κράτος είναι πιο δεκτικός φορέας των συμφερόντων του λαού και στον τομέα της επιστημονικής έρευνας. Εστω κι αν φροντίζει όλη του η δραστηριότητα να εξυπηρετεί σε τελευταία ανάλυση το κεφάλαιο, τουλάχιστον προσπαθεί συνήθως να κρατά τα προσχήματα και τη γενική ισορροπία που εξασφαλίζει τη συνέχιση του συστήματος. Οι ιδιωτικές εταιρίες κυνηγάνε το κέρδος, ό,τι συνέπειες κι αν έχει αυτό για τον υπόλοιπο κόσμο.

Το «Σχέδιο Ανθρώπινου Γονιδιώματος», που χρηματοδοτείται από κρατικές πηγές, έθεσε από την αρχή στην υπηρεσία ολόκληρης της επιστημονικής κοινότητας και μέσω αυτής ολόκληρης της ανθρωπότητας, το επιστημονικό υλικό που ανακάλυψε, χωρίς κανέναν περιορισμό ή δέσμευση. Η «Σελέρα», αξιοποιώντας και τα αποτελέσματα της χρηματοδοτούμενης από το κράτος έρευνας του «Σχεδίου», δημιούργησε μια - σύμφωνα με αρκετούς - μάλλον πιο εύχρηστη και πλήρη εκδοχή της τράπεζας πληροφοριών για το ανθρώπινο γονιδίωμα και τώρα την εμπορεύεται, αποκλείοντας επιστήμονες και λαούς ολόκληρους, όπως εκείνους των αναπτυσσόμενων χωρών.

Προφανώς, οι θετικές εξελίξεις που αναμένονται στον τομέα της ιατρικής σαν αποτέλεσμα της χαρτογράφησης και ανάλυσης του γενετικού κώδικα θα πραγματοποιούνταν πιο γρήγορα και θα γίνονταν κτήμα περισσότερων ανθρώπων, αν και οι πόροι της «Σελέρα» και της κάθε «Σελέρα» διατίθονταν για το κοινό καλό και όχι για τον πλουτισμό των κεφαλαιούχων. Αλλά, είτε αρέσει είτε δεν αρέσει, κάτι τέτοιο είναι δυνατό μόνο στο πλαίσιο του σοσιαλιστικού συστήματος.

Οι ωφέλειες είναι η μια πλευρά του νομίσματος. Τώρα που η επιστήμη παραδίδει στα χέρια του ανθρώπου πρωτοφανέρωτες δυνάμεις, η ισχύς αυτή πρέπει να εξασφαλιστεί ότι θα χρησιμοποιηθεί με σύνεση και προσοχή για το καλό της ανθρωπότητας. Οτι δε θα υπάρξουν παρακινδυνευμένες ενέργειες με στόχο τον γρήγορο πλουτισμό, που θα απελευθερώσουν ανεξέλεγκτες και καταστροφικές δυνάμεις. Ποιος θα εμποδίσει τις κάθε «Σελέρα» να προχωρήσουν π.χ. στη μυστική τροποποίηση του ανθρώπινου ή άλλου είδους; Ο νόμος; Οπωσδήποτε θα παρθούν νομοθετικά μέτρα, γιατί το σύστημα πρέπει να εξασφαλίσει και στις νέες συνθήκες τη σταθερότητά του. Αλλά είναι κάτι τέτοιο αρκετό σε μια κοινωνία που κυριαρχείται από τις δυνάμεις της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο;