Προβάλλεται, ευτυχώς, για δεύτερη εβδομάδα, δυστυχώς και πάλι σε λίγους κινηματογράφους (βλέπε τη στήλη των θεαμάτων), η τελευταία ταινία του εξαιρετικού Αμερικανού ηθοποιού - σκηνοθέτη Τομ Ρόμπινς «Cradle mill rock», με ελληνικό τίτλο «Οι αντάρτες του Μπροντγουέι». Οι περισσότερες κριτικές των ελληνικών εφημερίδων επέκριναν την ταινία για «πολυλογία», αμφισβήτησαν ή παρέβλεψαν την ιστοριογραφική αξία της, αλλά... παραείδαν σεναριακές και σκηνοθετικές «αδυναμίες».

Η υπογράφουσα δε δηλώνει «ειδικός», αλλά λάτρης του κινηματογράφου - του λαμπρότερου «τέκνου» του θεάτρου στον 20ό αιώνα. Πιστεύει, λοιπόν, ότι ακόμα κι αν η ταινία μονοσήμαντα αφορούσε στο θέατρο, αξίζει να τη δει κάθε φίλος του θεάτρου και κινηματογράφου. Η ταινία, όμως, κάθε άλλο παρά μονοσήμαντη είναι. Πρόκειται για εξαιρετική ταινία, με μια πλειάδα σπουδαίων ερμηνευτών (είκοσι περίπου κύριοι ρόλοι και πλήθος μικρών). Μια καθ' όλα ποιοτική, μακρόχρονου και πολύπλευρου μόχθου, βαθύτατα προοδευτική καλλιτεχνική δημιουργία. Ταινία, που χωρίς παραχαράξεις, «απαθανατίζει» ιστορικά πρόσωπα και δραματικότατα γεγονότα της ιστορίας του Αμερικανικού Θεάτρου στη δεκαετία του '30. Γεγονότα -«πρόδρομοι» της μεταπολεμικής, μακαρθικής «Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών», τα οποία καθόρισαν και καθορίζουν την εξάρτηση του αμερικανικού θεάτρου και κινηματογράφου από το μεγάλο κεφάλαιο. Και πρόσωπα που σκόπιμα «λησμόνησε» η αμερικανική θεατρική ιστοριογραφία.

Ο Τιμ Ρόμπινς (σενάριο, σκηνοθεσία) φιλοδόξησε - και το πέτυχε - να δείξει όλη και πολύπλευρα την ιστορική αλήθεια της Αμερικής του μεσοπολέμου, για: Τις στρατιές εκατομμυρίων πεινασμένων και άστεγων ανέργων. Τη χλιδή των κεφαλαιοκρατών. Τις δοσοληψίες τους με τον ιταλικό φασισμό (οικονομική ενίσχυση και εξοπλισμό του), ακόμα και με παράνομη αγοραπωλησία Αναγεννησιακών έργων τέχνης. Τους καλλιτέχνες και δημοσιογράφους - λακέδες του αμερικανικού κεφαλαίου και του Μουσολίνι. Τους «φιλότεχνους» μεγιστάνες, λ.χ. Ροκφέλερ, ο οποίος κατέστρεψε την τεράστια τοιχογραφία που φιλοτέχνησε στο Μέγαρό του ο κορυφαίος ζωγράφος της επανάστασης του μεξικάνικου λαού, ο κομμουνιστής Ντιέγκο Ριβέρα, επειδή η τοιχογραφία του οραματιζόταν την επανάσταση του παγκόσμιου προλεταριάτου και υμνούσε τους Μαρξ, Ενγκελς, Λένιν. Μια ταινία - καταγγελία του αμερικανικού αντικομμουνισμού και πολύμορφου ρατσισμού. Τον αγώνα των συνδικάτων. Την εξαθλίωση χιλιάδων καλλιτεχνών, αλλά και τον αγώνα πλήθους αριστερών και προοδευτικών καλλιτεχνών για ένα θέατρο του λαού και για το λαό. Αγώνας που τιμωρήθηκε απηνώς.

Ο Ρόμπινς, μετά από δίχρονη έρευνα στα Αρχεία του Κογκρέσου (κατάθεση της Χόλι Φάλαγκαν και άλλων), σε «θαμμένες» πηγές και μαρτυρίες (λ.χ. του Λέοναρντ Μπερνστάιν), ιστόρησε άγνωστες «σελίδες» του αμερικανικού θεάτρου, έβγαλε από την αφάνεια και τίμησε αδικαίωτους και συκοφαντημένους ανθρώπους καλλιτέχνες (λ.χ. ο συνθέτης Μαρκ Μπλιτζστάιν). Καλλιτέχνες, οι οποίοι στη δεκαετία του '30 πρωτοστάτησαν για ένα θέατρο της κοινωνικής αφύπνισης, το 1936 κατηγορήθηκαν ως «κομμουνιστές» από την «Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών», απολύθηκαν και είδαν να συντρίβεται μια μεγάλη εργασιακή και καλλιτεχνική κατάκτησή τους. Το «Ομοσπονδιακό Θέατρο» («Federal Theater Project»).

Για την καλύτερη κατανόηση της ταινίας σημειώνουμε μερικά ιστορικά στοιχεία, που προηγούνται των ιστορικών γεγονότων της ταινίας. Στις αρχές της δεκαετίας του '20, εργατικά συνδικάτα δημιούργησαν σε διάφορες πόλεις ερασιτεχνικούς θιάσους για την ψυχαγωγία και την κοινωνική αφύπνιση του λαού . Μερικοί από τους ερασιτεχνικούς θιάσους, με το ρεπερτόριό τους, «γέννησαν» σπουδαίες δημιουργίες και μορφές (όλων των καλλιτεχνικών κλάδων) του Αμερικανικού Θεάτρου, προσέλκυσαν αριστερούς και προοδευτικούς συγγραφείς (λ.χ. Ο'Νιλ, Μπάρι κ.ά.) και εξελίχθηκαν σε επαγγελματικούς θιάσους. Από αυτούς τους θιάσους πήγασε και ένας πολύχρονος αγώνας για κρατική ενίσχυση του θεάτρου.

Για την ιστορία, επίσης, σημειώνουμε ότι το «Ομοσπονδιακό Θέατρο», οργανισμός «εθνικού επιπέδου», με απόφαση του Ρούσβελτ, νομοθετήθηκε το 1935 και επιχορηγούνταν από το κράτος στο πλαίσιο καταπολέμησης της ανεργίας στο θέατρο που προκάλεσε το κραχ (1929). Ο οργανισμός περιλάμβανε περισσότερους από 100 θιάσους, που ανέβαζαν έργα (για ενήλικες και παιδιά) κλασικών δραματουργών, καταξιωμένων, νέων και πρωτοεμφανιζόμενων Αμερικανών συγγραφέων, συνθετών και τα έπαιζαν σε όλες τις ΗΠΑ. Επικεφαλής του οργανισμού διορίστηκε η προοδευτική θεατρολόγος Χόλι Φάλαγκαν, η οποία με κρατική υποτροφία ταξίδεψε και μελέτησε το θέατρο διαφόρων χωρών - και της ΕΣΣΔ, το οποίο θεωρούσε «το καλύτερο όλων των χωρών». Οι προοδευτικές, φιλεργατικές, πρωτοποριακές ρεπερτοριακές επιλογές της Φάλαγκαν και η πρόσληψη πλήθους ανέργων καλλιτεχνών, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς (πολιτικούς, θρησκευτικούς, φυλετικούς κλπ.), καταγγέλθηκαν και κρίθηκαν ως «ανατρεπτικές» στην «Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών», με πρόεδρο τον γερουσιαστή Μάρτιν Ντιν. Εναν αμόρφωτο, που αγνοώντας πότε έζησαν ο Μάρλοου και ο Σαίξπηρ τους αποκάλεσε «κομμουνιστές», υποπτευόμενος ακόμη ως «κομμουνιστές» και τους αρχαίους Ελληνες ποιητές.

Η Επιτροπή του Ντιν χρησιμοποίησε ως μάρτυρες κατηγορίας των «κόκκινων ομοφυλόφιλων» (!) του «Ομοσπονδιακού Θεάτρου» ό,τι πιο ξεπερασμένο καλλιτεχνικά, ιδεολογικά συμβιβασμένο, ανεγκέφαλο και υστερικό. Η ανάκριση του 1936 έδωσε το πρώτο θανάσιμο «χτύπημα» στο «Ομοσπονδιακό Θέατρο», το οποίο - οικονομικά αβοήθητο και κατασυκοφαντημένο - «έσβησε» το 1938.

Αφορμή του «χτυπήματος» ήταν το εξής γεγονός: Το 1936, ο 22χρονος πρωταγωνιστής και σκηνοθέτης του «Ομοσπονδιακού Θεάτρου», Ορσον Γουέλς, άρχισε πρόβες για το ανέβασμα, στο «Maxine Elliot Theater», του μουσικού έργου «Cradle will rock», του νέου Εβραίου συνθέτη - λιμπρετίστα, αριστερού και θαυμαστή του μπρεχτικού θεάτρου, Μαρκ Μπλιτζστάιν. Η Επιτροπή θεώρησε το έργο «κατηγορώ» κατά του κεφαλαίου, κάλεσε σε απολογία και απέλυσε την Φάλαγκαν, σταμάτησε τις δοκιμές, έξωσε το θίασο και απαγόρευσε το έργο. Ομως, ο θίασος (ηθοποιοί, σκηνοθέτης, συνθέτης, τεχνικοί σκηνής, κλπ.) «επαναστάτησε». Διακινδυνεύοντας να απολυθούν, διαδηλώνοντας στους δρόμους μαζί με πλήθος λαού, πήγαν σε άλλο θέατρο και παρουσίασαν όσες σκηνές είχαν προβάρει, δίνοντας ένα «μάθημα» αγωνιστικού θάρρους και ήθους.

Εκτοτε, το έργο δεν παίχτηκε ποτέ. Μόνον ο Λ. Μπερνστάιν -φίλος του Μ. Μπλιτζστάιν, τον οποίο θεωρούσε «από τους πιο ταλαντούχους συνθέτες, ο οποίος άλλαξε το "τοπίο" του αμερικανικού μουσικού θεάτρου, αλλά και πολύ υποτιμημένο...» - χρόνια αργότερα, ανέβασε το «Cradle will rock», με φοιτητικό θίασο στο Χάρβαρντ.