Το Σάββατο το μεσημέρι είχαμε φτάσει στους Ψαράδες, το βορειότερο κατοικημένο σημείο της ελληνικής Πρέσπας. Ο Νίκος Κυρίτσης περιγράφει, από τη μια, το "σοκ" που υπέστη η κυβέρνηση της Αθήνας όταν στις 23 Δεκέμβρη του '47 από το ραδιοσταθμό "Ελεύθερη Ελλάδα" μεταδίδεται η είδηση για τη συγκρότηση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης κι από την άλλη, "το χαμόγελο που φώτισε τα πρόσωπα των ανθρώπων, εδώ, στην πραγματικά Ελεύθερη Ελλάδα. Είχαμε πλέον τη δική μας κυβέρνηση...".

Ο Μάκης Παπαδόπουλος διαβάζει αποσπάσματα από το πρώτο διάγγελμα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης με ημερομηνία 28 Δεκέμβρη 1947:

"Μπροστά στην εκμηδένιση της εθνικής μας ανεξαρτησίας από τον αμερικανικό και αγγλικό ιμπεριαλισμό, μπροστά στην κατάργηση της δημοκρατίας από τον μοναρχοφασισμό μαζί με το ψευτοδημοκρατικό κέντρο, τα ύψιστα συμφέροντα της Ελλάδας και του ελληνικού λαού επέβαλλαν την ανάγκη σχηματισμού μιας δημοκρατικής κυβέρνησης. Στην Αθήνα δεν υπάρχει εθνική ελληνική κυβέρνηση.

Πρώτος και κύριος σκοπός της προσωρινής κυβέρνησης είναι να κινητοποιήσει όλες τις δυνάμεις του λαού για τη γρήγορη απελευθέρωση της χώρας από τους ξένους ιμπεριαλιστές και τους ντόπιους γραικύλους, για την κατοχύρωση της εθνικής κυριαρχίας, για την υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας από κάθε ξένη ιμπεριαλιστική επιβολή.

Δεν υποτιμάμε καμιά από τις δυσκολίες που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Ξέρουμε πως πλάι μας στέκεται ο ελληνικός λαός και ο Δημοκρατικός Στρατός που αποτελούν μια ακαταμάχητη δύναμη κι ότι συγκεντρώνουμε τις συμπάθειες όλων των δημοκρατικών λαών της Γης. Πάνω σ' αυτά στηρίζουμε την πεποίθησή μας, πως τελικά ο ελληνικός λαός θα επιβάλλει το δίκιο του και θα μπορέσει να ανοικοδομήσει μια ελεύθερη και ανεξάρτητη και λαϊκή δημοκρατική Ελλάδα.Ολοι στ' άρματα, όλοι για τη νίκη".

"Εγώ, παιδί του Λαού της Ελλάδας και μαχητής του ΔΣΕ ορκίζομαι να πολεμήσω με το όπλο στο χέρι, να χύσω το αίμα μου και να δώσω και την ίδια μου τη ζωή για να διώξω από τα χώματα της Πατρίδας μου και τον τελευταίο ξένο καταχτητή...".

"Ο όρκος του μαχητή του Δημοκρατικού Στρατού παραμένει αναλλοίωτος. Πολύ περισσότερο σήμερα που η μία μετά την άλλη οι κατακτήσεις αφαιρούνται". Βρισκόμασταν ήδη έξω απ' τη Λαμία όταν ο Νίκος Κυρίτσης έκανε την εισαγωγή στο θέμα. Είχαν προηγηθεί μικρές σπαρτές αφηγήσεις του ενός αγωνιστή προς τον άλλο καθώς περνούσαμε από διάφορα σημεία όπου οι συμμετέχοντες αναγνώριζαν τον τόπο της δικής τους αφετηρίας προς το βουνό. Ο Γιώργης Μπακοβασίλης, ο επικεφαλής του πούλμαν στο οποίο επιβαίναμε, είχε κάνει ήδη μία σύντομη αναδρομή στην ιστορία του θεσσαλικού κάμπου. Το ερώτημα "από πού ξεκίνησαν όλα;" πλανιόταν ακόμα. "Επίσημα, ήρθε η απάντηση, με το περιβόητο 3ο Ψήφισμα του '46 έγινε η αρχή. Καταργήθηκε κάθε ίχνος ελευθερίας και ανέλαβε ο στρατός. Στήθηκαν έκτακτα στρατοδικεία και άρχισαν οι ομαδικές εκτελέσεις αγωνιστών. Στα Γιαννιτσά η πρώτη ομαδική εκτέλεση. Ειρήνη Γκίνη,η δασκάλα, η πρώτη γυναίκα εκτελεσμένη". Το σήμα είχε δοθεί πολύ πριν. Τα στοιχεία είναι συγκλονιστικά:

Αμέσως μετά τη Βάρκιζα, στο διάστημα 12 Φλεβάρη 1945 μέχρι 31 Μάρτη 1946, 206 μοναρχοφασιστικές συμμορίες, 953 παρακρατικοί, 250 εθνοφύλακες, 82 χωροφύλακες και 4 Αγγλοι χρεώνονται με το κυνήγι πάνω από 100.000 καταδιωκομένων δημοκρατών. Ο απολογισμός ματωμένος: Δολοφονημένοι 1.289, τραυματισμένοι 6.671, βιασμένες γυναίκες 165, βασανισμένοι 31.632, φυλακισμένοι 8.624, συλλήψεις 84.931, λεηλασίες 18.767, καταστροφές γραφείων 677, απόπειρες φόνων 509.

Η βαρβαρότητα σε όλο της το μεγαλείο. Οι αγωνιστές, κύρια της επαρχίας, παίρνουν τα βουνά, όπου και συγκροτούνται οι πρώτες ομάδες καταδιωκομένων.

Εχει προηγηθεί η απόφαση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ που εκτίμησε το Φλεβάρη ότι ο λαός είναι αναγκασμένος να αμυνθεί στην ένοπλη τρομοκρατία.

Στις 26 Οκτώβρη του '46 το δεύτερο αντάρτικο είναι ήδη μία πραγματικότητα. Εκείνη τη μέρα, με αριθμό πρωτοκόλλου 1 και υπογραφή "Μάρκος", εκδίδεται μία ιστορική διαταγή:

"Γενικό Αρχηγείο Ανταρτών

Επιτελικό Γραφείο 1

Αριθμός Πρωτοκόλλου 1

Η συχνή δίωξη των αγωνιστών του δημοκρατικού λαού από τον αγγλόδουλο μοναρχοφασισμό και τα όργανά του, που ανάγκασαν χιλιάδες δημοκράτες να βγουν στο βουνό για να υπερασπίσουν τη ζωή τους, οδήγησαν στη σημερινή ανάπτυξη του αντάρτικου κινήματος. Εχοντας υπόψη ότι είναι ώριμη πια η ανάγκη της δημιουργίας συντονιστικού οργάνου για το συντονισμό και την καθοδήγηση του όλου αντάρτικου αγώνα

Αποφασίζουμε

Τη δημιουργία του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών, στο οποίο θα υπάγονται τα Αρχηγεία των ανταρτών Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ηπείρου και Ρούμελης.

Σταθμός Διοίκησης Γενικού Αρχηγείου

26 Οκτωβρίου 1946

Μάρκος"

"Με τον όρκο του μαχητή του ΔΣΕ στο χέρι, σημείωσε ο Νίκος Κυρίτσης, πάνω από 30.000 μαχητές έπεσαν στα πεδία της μάχης, άλλοι τόσοι κατέφυγαν ανάπηροι στις λαϊκές Δημοκρατίες".

- Κι οι άλλοι μισοί κάτω απ' το χώμα...

- Ποιος θα το πει πως θα 'ρχονταν ποτέ η στιγμή...

- Εδώ από κάτω είναι ο πατέρας μου, τα αδέλφια μου...

- Ποπόφσκι με λένε...

- Αντάρτες ήμασταν παιδί μου, εδώ, που φυλάς εσύ...

- Ποιος είμαι; Να, κοίτα στη φωτογραφία ποιος είμαι...

- Στο Δημοκρατικό Στρατό υπήρχε σιδερένια πειθαρχία...

- Πήγαμε εκεί και γυρίσαμε άνθρωποι σπουδαγμένοι...

- Γεια χαρά, ραντεβού στο Γράμμο, την άνοιξη.

***

Κυριακή βράδυ ήταν η επιστροφή. Τη Δευτέρα το πρωί το κεφάλι ήταν ακόμα καζάνι. Εκατοντάδες αφηγήσεις σε μια συνεχή ροή, η μία πίσω απ' την άλλη, για κάθε σπιθαμή γης που περνούσαμε διανύοντας κοντά 2.500 χιλιόμετρα στη διάρκεια ενός τριημέρου που στο ξεκίνημά του είχαμε την ψευδαίσθηση ότι θα ήταν - όπως έλεγε και η πρόσκληση του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών - μία "εκδρομή στο Βίτσι".

Πρώτον,δεν ήταν εκδρομή, αυτό το βίωσαν μέχρι το μεδούλι και οι 120 συμμετέχοντες. Δεύτερον,είχε όλα εκείνα τα στοιχεία ενός "on the road" διαρκούς ιστορικού συμποσίου, οι αναφορές του οποίου, μέσα από ντοκουμέντα και προσωπικές αφηγήσεις, άρχιζαν από τον ξεσηκωμό των κολίγων του θεσσαλικού κάμπου στις αρχές του αιώνα και τελείωναν στην αιματηρή πραγματικότητα που διαμορφώνει η νέα ιμπεριαλιστική επέμβαση στα Βαλκάνια. Τρίτον,ο χρόνος. Τυπικά πέρασαν τρεις μέρες. Η φράση που επανέλαβαν πολλοί στο τέλος της "εκδρομής", "νιώθω πως ταξιδεύουμε πολύ καιρό", δίνει τη διάσταση του χρόνου που διανύθηκε. Δυστυχώς, είναι πολύ πάνω από τις δυνατότητες του γράφοντος η στοιχειώδης έστω περιγραφή της ολικής χωροχρονικής διάστασης που τυπικά έφερε τον τίτλο "εκδρομή στο Βίτσι".

***

Τι ήταν, όμως, τελικά, όλο αυτό για το οποίο δεν μπορούμε ακόμα να βρούμε έναν πρόλογο; Ενας από τους συντρόφους που συμμετείχαν μας έδωσε τον τίτλο: "Ενα ταξίδι στους δρόμους της νιότης μας". Μιας νιότης διαρκούς εφόρμησης, μιας νιότης που στα 82 της χρόνια μας, είπε: Είμαι δύο χρόνων! Τα προηγούμενα τα έσβησα με ένα φύσημα τη μέρα που τα εγγόνια μου, μου έφεραν μία τούρτα με 80 κεριά για να γιορτάσω τα γενέθλιά μου. Αρχισα λοιπόν να μετρώ απ' την αρχή. Στα επόμενα 80 θα τα ξανασβήσω!

Ηταν 8 το πρωί της Παρασκευής 4 Οκτώβρη του 1996. Το ταξίδι στους δρόμους της νιότης ήταν ήδη σε εξέλιξη. Το γεγονός ότι ενώ τα πούλμαν θα έφευγαν στις 7, από τις 6 η Χαλκοκονδύλη παρουσίαζε μία ασυνήθιστη κίνηση, προϊδέαζε για τη συνέχεια. Οταν την Κυριακή το πρωί, μετά από ένα μακρύ δρομολόγιο, τα πούλμαν έσκισαν το πέπλο της ομίχλης και σταμάτησαν λίγα μέτρα απ' την κορφή, στα 2.100 μέτρα, στην πύλη της αεροπορικής βάσης που καταλαμβάνει από "τότε" την κορφή "Βίτσι" και οι συμμετέχοντες κινήθηκαν με μια πρωτόγνωρη λαχτάρα προς της κορφή, ξέραμε πια πως γι' αυτή, τουλάχιστον, τη γενιά των κομμουνιστών η στρατιωτική ήττα του '49 δεν έγινε ποτέ "ένα το κρατούμενο"...

Θ. Λ.

Απ' τις διαδρομές εκείνων των χρόνων, μόνο η ομίχλη έμεινε να θυμίζει κάτι