Το γυναικείο ζήτημα ως ιστορικό κοινωνικό φαινόμενο είναι ένα σύμπλεγμα οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών ανισοτιμιών και διακρίσεων που εκδηλώνονται σε όλες τις κοινωνικές σχέσεις, συμπεριλαμβανομένων και των σχέσεων των δύο φύλων και πηγάζει από τις ταξικές σχέσεις εκμετάλλευσης.

Απ' αυτή τη σκοπιά προσεγγίζουμε το περιεχόμενο της ειδικής δουλειάς με τις γυναίκες του λαού, αυτή είναι και η ρίζα της ανισοτιμίας.

Το γυναικείο ζήτημα, η αστική πολιτική και ιδεολογία, αλλά και οι οπορτουνιστές, το εμφανίζουν ως πρόβλημα των σχέσεων και αντιθέσεων των δύο φύλων, στην πραγματικότητα όμως αυτό το φυλετικό ζήτημα είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ταξικής εκμεταλλευτικής κοινωνίας. Αρα και αναπόσπαστο στοιχείο της ταξικής πάλης.

Οι Μαρξ και Ενγκελς ανέδειξαν τη μεγάλη σημασία της συμμετοχής των γυναικών στην επαναστατική πάλη. Τόνισαν πως χωρίς τη συμμετοχή αυτή δεν είναι δυνατόν ούτε οι μεγάλες κοινωνικές ανατροπές να συντελεστούν, ούτε η ισοτιμία των δύο φύλων να επιτευχθεί. Υποστήριξαν τις απόψεις αυτές για τη συμβολή των γυναικών στο εργατικό κίνημα, σε μια εποχή που οι κυρίαρχες αντιλήψεις και προκαταλήψεις περιόριζαν τη θέση και το ρόλο των γυναικών στην οικογένεια και το νοικοκυριό.

Ο Λένιν, μετά την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, έθεσε ανάμεσα στα βασικά καθήκοντα του σοβιετικού κράτους τη χειραφέτηση των γυναικών, την προσέλκυση των γυναικείων μαζών στην ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνική δραστηριότητα, στη σοσιαλιστική παραγωγή, στην εργατική εξουσία.

Μέσα από το έργο των κλασικών αναδεικνύεται, επίσης, το πραγματικό περιεχόμενο της ισοτιμίας, σε αντίθεση με ισοπεδωτικές και εξισωτικές αστικές και οπορτουνιστικές θεωρίες για την ισότητα των δύο φύλων. Σήμερα, παρουσιάζουμε αποσπάσματα από έργα των Μαρξ - Ενγκελς - Λένιν για το Γυναικείο Ζήτημα.

α) Ιδιοποίηση συμπληρωματικών εργατικών δυνάμεων από το κεφάλαιο.

H αξία της εργατικής δύναμης καθοριζόταν όχι μόνο από τον εργάσιμο χρόνο που ήταν αναγκαίος για τη συντήρηση του ενήλικου εργάτη σαν ατόμου, μα και από τον εργάσιμο χρόνο που ήταν αναγκαίος για τη συντήρηση της εργατικής οικογένειας. Οι μηχανές, ρίχνοντας όλα τα μέλη της εργατικής οικογένειας στην αγορά εργασίας, κατανέμουν την αξία της εργατικής δύναμης του άνδρα σ' όλα τα μέλη της οικογένειάς του. Γι' αυτό κατεβάζουν την αξία της εργατικής του δύναμης. Η αγορά της κομματιασμένης λ.χ. σε 4 εργατικές δυνάμεις οικογένειας μπορεί να κοστίζει περισσότερο απ' ό,τι κόστιζε προηγούμενα η αγορά της εργατικής δύναμης του αρχηγού της οικογένειας, σαν αντιστάθμισμα όμως στη θέση της μιας μπαίνουν 4 εργάσιμες μέρες, και η τιμή τους πέφτει στην ίδια αναλογία που αυξάνεται η υπεραξία των τεσσάρων πάνω από την υπεραξία του ενός. Για να ζει τώρα μια οικογένεια είναι υποχρεωμένα τέσσερα άτομα να προσφέρουν όχι μονάχα εργασία, μα και υπερεργασία στο κεφάλαιο. Ετσι, οι μηχανές από την αρχή αρχή μαζί με το πλάτεμα του ανθρώπινου εκμεταλλεύσιμου υλικού, αυτού του πιο καθαυτού πεδίου εκμετάλλευσης του κεφαλαίου², αυξάνουν ταυτόχρονα και το βαθμό εκμετάλλευσης.

Οι μηχανές επαναστατικοποιούν, επίσης, ριζικά την τυπική έκφραση της κεφαλαιοκρατικής σχέσης, το συμβόλαιο ανάμεσα στον εργάτη και στον κεφαλαιοκράτη. Πρώτη προϋπόθεση πάνω στη βάση της ανταλλαγής εμπορευμάτων ήταν ν' αντικρίζονται ο κεφαλαιοκράτης και ο εργάτης σαν ελεύθερα πρόσωπα, σαν ανεξάρτητοι κάτοχοι εμπορευμάτων, ο ένας σαν κάτοχος χρήματος και μέσων παραγωγής, ο άλλος σαν κάτοχος εργατικής δύναμης. Τώρα, όμως, το κεφάλαιο αγοράζει ανήλικους ή μισοενήλικους. Προηγούμενα, ο εργάτης πουλούσε τη δική του εργατική δύναμη που τη διέθετε σαν τυπικά ελεύθερο πρόσωπο. Τώρα πουλάει τη γυναίκα και το παιδί του. Γίνεται δουλέμπορος³. Η ζήτηση της παιδικής εργασίας μοιάζει συχνά και στη μορφή με τη ζήτηση μαύρων δούλων, όπως είχαμε συνηθίσει να διαβάζουμε σε αμερικάνικες αγγελίες εφημερίδων.

Η φράση "που να μπορούν να περνάνε για 13 χρόνων" έχει σχέση με το γεγονός ότι, σύμφωνα με το νόμο για τα εργοστάσια, παιδιά κάτω από 13 χρόνων επιτρέπεται να εργάζονται μόνο έξι ώρες. Ενας γιατρός του δημοσίου (certifying surgeon) πρέπει να πιστοποιήσει την ηλικία. Ο εργοστασιάρχης, λοιπόν, ζητάει νέους που να 'χουν όψη δεκατριών χρόνων. H αγγλική στατιστική των τελευταίων 20 χρόνων παρουσιάζει συχνά μιαν αλματική ελάττωση του αριθμού των παιδιών κάτω από 13 χρόνων που απασχολούν οι βιομήχανοι στα εργοστάσια. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ίδιων των επιθεωρητών εργασίας, η ελάττωση αυτή στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν έργο αυτών των certifying surgeons, που προσάρμοζαν την ηλικία των παιδιών στις εκμεταλλευτικές ορέξεις των κεφαλαιοκρατών και στις ανάγκες συναλλαγής των γονιών. Κάθε Δευτέρα και Τρίτη πρωί γίνεται ανοιχτό παζάρι στο Μπέθνελ Γκριν, την πιο κακόφημη συνοικία του Λονδίνου, όπου παιδιά και των δύο φύλων από 9 χρόνων και πάνω μισθώνονται μόνα τους στις μανουφακτούρες μεταξιού του Λονδίνου. "Οι συνηθισμένοι όροι είναι 1 σελίνι και 8 πένες τη βδομάδα (που τα παίρνουν οι γονείς) και 2 πένες για μένα μαζί με ένα τσάι", λέει ένα παιδί στην κατάθεσή του. Τα συμβόλαια ισχύουν μόνο για μια εβδομάδα. Προκαλούν πραγματικά την αγανάκτηση οι σκηνές που διαδραματίζονται και η γλώσσα που χρησιμοποιείται σ' αυτό το παζάρι. Εξακολουθούν ακόμα στην Αγγλία γυναίκες "να παίρνουν παιδιά από τα workhouse (σπίτια δουλειάς) και να τα νοικιάζουν στον πρώτο τυχόντα αγοραστή προς 2 σελίνια και 6 πένες την εβδομάδα"⁵. Παρά τη σχετική νομοθεσία, στη Μεγάλη Βρετανία εξακολουθούν ακόμα να πουλιούνται από τους γονείς τους τουλάχιστο 2.000 ανήλικα σαν ζωντανές καπνοδοχοκαθαριστικές μηχανές (μόλο που υπάρχουν μηχανές για να τα αντικαταστήσουν)⁶. Η Επανάσταση που προκάλεσαν οι μηχανές στη νομική σχέση των αγοραστών και των πωλητών της εργατικής δύναμης, έτσι που η όλη συναλλαγή να χάνει ακόμα και την επίφαση ενός συμβολαίου ανάμεσα σε ελεύθερα πρόσωπα, πρόσφερε αργότερα στο αγγλικό κοινοβούλιο τη νομική βάση, για να δικαιολογήσει την ανάμειξη του κράτους στα εργοστάσια. Κάθε φορά που ο νόμος για τα εργοστάσια περιορίζει την εργασία των παιδιών σε 6 ώρες σε κλάδους που έως τώρα έμειναν άθιχτοι, ξεσπάει πάντα από την αρχή ο θρήνος των εργοστασιαρχών ότι ένα μέρος των γονέων αποσύρει τα παιδιά από τη βιομηχανία που υπάγεται στο νόμο για να τα πουλήσουν σε βιομηχανίες όπου επικρατεί ακόμα η "ελευθερία της εργασίας", δηλαδή όπου παιδιά κάτω από 13 χρόνων υποχρεώνονται να εργάζονται σαν ενήλικοι και επομένως μπορούν να πουλιούνται πιο ακριβά. Επειδή όμως το κεφάλαιο από τη φύση του είναι leveller (ισοπεδωτής), ζητάει δηλαδή σε όλες τις σφαίρες της παραγωγής ισότητα στους όρους εκμετάλλευσης της εργασίας σαν ανθρώπινο δικαίωμα που του ανήκει από γεννησιμιού του, ο περιορισμός με νόμο της εργασίας των παιδιών στον έναν κλάδο της βιομηχανίας γίνεται αιτία για τον περιορισμό της σε έναν άλλο.

Οι 70 γιατροί που ασκούν το επάγγελμά τους σ' αυτή την περιοχή και που τους ανάκρινε ο δρ. Χάντερ "έδειξαν θαυμαστή ομοφωνία" σ' αυτό το σημείο. Οτι δηλαδή μαζί με την επανάσταση και την καλλιέργεια του εδάφους έχει εισαχθεί και το βιομηχανικό σύστημα.

"Ενας άντρας που λέγεται "gangmeister" ("αρχηγός του συνεργείου") βάζει έναντι ορισμένου ποσού στη διάθεση του παχτωτή παντρεμένες γυναίκες, που εργάζονται κατά ομάδες μαζί με κορίτσια και νέους. Τις ομάδες αυτές τις νοικιάζει σαν σύνολα. Οι ομάδες αυτές πάνε συχνά με τα πόδια πολλά μίλια μακριά από τα χωριά τους, τις συναντά κανείς το πρωί και το βράδυ στις δημοσιές. Οι γυναίκες ντυμένες με κοντές φούστες και ανάλογα σακάκια, με μπότες, και κάποτε με παντελόνια, με όψη πολύ γερή και υγιή, χαλασμένες όμως από την ηθική έκλυση που τους έγινε συνήθεια και τελείως αδιάφορες μπρος στις ολέθριες συνέπειες που έχει για τα βρέφη τους, που μαραζώνουν στο σπίτι, η προτίμησή τους για έναν τέτοιο δραστήριο και ανεξάρτητο τρόπο ζωής"¹².

"Οι γνώσεις μου για το κακό που προξενεί - λέει ο γιατρός δρ. Σάιμον, υπάλληλος και μέλος του αγγλικού Privy Council (Μυστικού Συμβουλίου) και αρχισυντάκτης των εκθέσεων για την "Public Health" (δημόσια υγεία) - πρέπει να δικαιολογήσουν τη βαθιά αποστροφή που νιώθω όταν βλέπω ν' απασχολούνται συνέχεια ενήλικες γυναίκες στη βιομηχανία"¹⁴. "Θα είναι - αναφωνεί σε μια επίσημη έκθεση ο επιθεωρητής εργασίας Ρ. Μπέκερ - θα είναι πραγματικά ευτύχημα για τις βιομηχανικές περιφέρειες της Αγγλίας, αν απαγορευτεί σε όλες τις παντρεμένες γυναίκες που έχουν οικογένεια να εργάζονται σε οποιοδήποτε εργοστάσιο"¹⁵.

Το ηθικό σακάτεμα που πηγάζει από την κεφαλαιοκρατική εκμετάλλευση της εργασίας των γυναικών και των παιδιών το έχουν περιγράψει τόσο εξαντλητικά ο Φ. Ενγκελς στο έργο του "Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία", καθώς και άλλοι συγγραφείς, που εγώ δεν έχω εδώ παρά να την υπενθυμίσω απλώς. Η διανοητική όμως ερήμωση, που δημιουργήθηκε τεχνητά με τη μετατροπή ανώριμων ανθρώπων σε απλές μηχανές για την παραγωγή υπεραξίας και που διαφέρει πολύ από κείνη την πρωτόγονη άγνοια, που αφήνει χέρσο το πνεύμα, χωρίς να διαφθείρει την ικανότητα ανάπτυξής του, αυτή την ίδια τη φυσική γονιμότητά του, ανάγκασε επιτέλους ακόμα και το αγγλικό κοινοβούλιο να θεσπίσει τη στοιχειώδη εκπαίδευση σαν νόμιμο όρο για την "παραγωγική" κατανάλωση παιδιών κάτω από 14 χρόνων σε όλες τις βιομηχανίες που υπόκεινται στο νόμο για τα εργοστάσια...

Τραβώντας έναν πολύ μεγάλο αριθμό παιδιών και γυναικών στο συνδυασμένο εργατικό προσωπικό, η μηχανή σπάει επιτέλους την αντίσταση που μέσα στη μανουφακτούρα αντέτασσαν ακόμα οι άνδρες εργάτες στο δεσποτισμό του κεφαλαίου¹⁶».

Παραπομπές:

1. Τον καιρό της κρίσης του μπαμπακιού, που συνόδεψε τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο, η αγγλική κυβέρνηση είχε στείλει το γιατρό Εντουαρντ Σμιθ στο Λάνκασιρ, στο Τσέσιρ κ.λπ., για να μελετήσει την υγειονομική κατάσταση των εργατών μπαμπακουργίας και να υποβάλει σχετική έκθεση. Στην έκθεσή του έγραφε ανάμεσα στ' άλλα: Εκτός από την απομάκρυνση των εργατών από την ατμόσφαιρα του εργοστασίου, η κρίση είχε από άποψη υγείας και πολλά άλλα οφέλη. Οι εργάτριες είχαν τώρα τον απαραίτητο καιρό, για να θηλάζουν τα παιδιά τους, αντί να τα δηλητηριάζουν με το Cordial του Godfrey (ένα ναρκωτικό). Είχαν τον καιρό να μάθουν να μαγειρεύουν. Δυστυχώς, την τέχνη της μαγειρικής τη μάθανε σε στιγμές που δεν είχαν τι να φάνε. Βλέπουμε όμως ως ποιο βαθμό το κεφάλαιο έχει σφετεριστεί προς όφελος της δικής του αξιοποίησης την εργασία που είναι απαραίτητη για την κατανάλωση της οικογένειας. Επίσης, η κρίση χρησιμοποιήθηκε για να μάθουν να ράβουν τα εργατοκόριτσα που κλώθουν για ολόκληρο τον κόσμο!

2. «Με τη διαρκώς αυξανόμενη αντικατάσταση της δουλειάς των ανδρών με τη δουλειά των γυναικών, και προπάντων με την αντικατάσταση της δουλειάς των ενηλίκων με τη δουλειά των παιδιών, έχει αυξηθεί πολύ ο αριθμός των εργατών. Τρία κορίτσια ηλικίας 13 χρόνων με μισθό 6 ως 8 σελίνια τη βδομάδα έχουν εκτοπίσει έναν ενήλικο άνδρα με μισθό 18 ως 45 σελίνια» (Th. de Quinseyq: «The Logic of Political Economy», London 1844, υποσημείωση στη σελ. 147). Επειδή δεν μπορούν να καταργηθούν πέρα για πέρα ορισμένες λειτουργίες της οικογένειας, λ.χ. η περιποίηση και το θήλασμα των παιδιών κ.λπ., οι μητέρες που αποσπά το κεφάλαιο από την οικογένεια αναγκάζονται να μισθώνουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αντικαταστάτριες. Οι δουλειές του σπιτιού που απαιτεί η κατανάλωση της οικογένειας, όπως το ράψιμο, το μπάλωμα κ.λπ., πρέπει να αντικατασταθούν με την αγορά έτοιμων εμπορευμάτων. Επομένως, στη μειωμένη δαπάνη της δουλειάς του σπιτιού αντιστοιχεί αυξημένη δαπάνη σε χρήμα. Γι' αυτό αυξάνουν τα έξοδα παραγωγής της εργατικής οικογένειας και ισοφαρίζουν την αύξηση του εισοδήματός της. Σ' όλα πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι γίνεται αδύνατη η οικονομία και η σκοπιμότητα στην κατανάλωση και την παρασκευή των μέσων συντήρησης. Για όλα αυτά τα γεγονότα, που τα αποσιωπά η επίσημη πολιτική οικονομία, υπάρχει πλούσιο υλικό στις «Reports» (εκθέσεις) των επιθεωρητών εργασίας, στις εκθέσεις της «Children's Employment Commission» και ιδίως στις «Reports on Public Health».

3. Σε αντίθεση με το μεγάλο γεγονός ότι ο περιορισμός της εργασίας των γυναικών και των παιδιών στα αγγλικά εργοστάσια κατακτήθηκε με αγώνα των ενήλικων εργατών ενάντια στο κεφάλαιο, στις πιο πρόσφατες ακόμα εκθέσεις της «Children's Employmenl Commission» βρίσκουμε σχετικά με το παζάρεμα παιδιών στους εργάτες γονείς τους γνωρίσματα πέρα για πέρα δουλεμπορικά που προκαλούν στ' αλήθεια αγανάκτηση. Οπως όμως βλέπουμε από τις ίδιες «εκθέσεις», ο καπιταλιστής φαρισαίος καταγγέλλει αυτήν την κτηνωδία που τη δημιούργησε, τη διαιωνίζει και την εκμεταλλεύεται ο ίδιος και που κατά τα άλλα τη βάφτισε «ελευθερία εργασίας». «Κατέφυγαν στη βοήθεια της εργασίας των παιδιών... ακόμα και για να βγάζουν το καθημερινό τους ψωμί. Τα παιδιά, χωρίς να 'χουν τη δύναμη ν' αντέχουν σε μια τόσο δυσανάλογα κοπιαστική εργασία, χωρίς καμιά προετοιμασία για τη μελλοντική τους ζωή, τα έριξαν σε ένα από φυσική και ηθική άποψη μολυσμένο περιβάλλον. Σχετικά με την καταστροφή των Ιεροσολύμων από τον Τίτο ο Εβραίος ιστορικός έχει γράψει ότι δεν είναι εκπληκτικό πως η πόλη καταστράφηκε τόσο ολοκληρωτικά, αφού μια απάνθρωπη μητέρα θυσίασε το βρέφος της για να κορέσει τη φριχτή πείνα της» («Public Economy Concentrated», Carlisle 1833, σελ. 66).

4. A. Redgrave in «Reports of Insp. of Fact, for 31 st October 1858», σελ. 41.

5. «Children's Employment Commission, 5th Report» London 1866, σελ. 81, αριθμ. 31. (Υποσημείωση στην 4η έκδοση. - Η μεταξουργία του Μπένθελ Γκριν έχει σήμερα σχεδόν καταστραφεί. - Φ.Ε.).

6. «Children's Employment Commission, 3rd Report», London 1864, σελ. 53, αριθ. 15.

7. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 34.

8. «Αυτή (η έρευνα του 1861)... απόδειξε επιπλέον πως, από τη μια μεριά, κάτω από τις συνθήκες που περιγράψαμε τα παιδιά πεθαίνουν εξαιτίας της εγκατάλειψης και της κακομεταχείρισης που οφείλονται στην εργασία των μητέρων τους στα εργοστάσια, ενώ, από την άλλη, οι μητέρες συνήθισαν να φέρονται με έναν τρομαχτικά αφύσικο τρόπο απέναντι στα βρέφη τους - συνήθως δεν πολυσκοτίζονται για το θάνατό τους, και κάποτε... παίρνουν άμεσα μέτρα για να τον προκαλέσουν» (στο ίδιο).

9. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 454.

10. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 454, 463, «Reports by Dr. Henry Julian Hunter on the excessive mortality of infants in some rural discrits of England».

11. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 35, 455, 456.

12. Στο ίδιο, σελ. 456.

13. Οπως στις αγγλικές βιομηχανικές περιφέρειες, έτσι και στις γεωργικές περιφέρειες διαδίδεται μέρα με την ημέρα η κατανάλωση οπίου από τους ενήλικους εργάτες και εργάτριες. «Ο μεγάλος σκοπός μερικών επιχειρηματικών μεγαλεμπόρων είναι να προωθήσουν την πούληση ναρκωτικών... Οι φαρμακέμποροι τα θεωρούν σαν το είδος που έχει τη μεγαλύτερη πέραση», (στο ίδιο, σελ. 459). Τα βρέφη που τα τάιζαν ναρκωτικά «ζαρώνουν και γίνονται σαν μικρά γεροντάκια ή μαράζωναν και γίνονταν σαν μικροί πίθηκοι» (στο ίδιο, σελ. 460). Ετσι εκδικούνται την Αγγλία οι Ινδίες και η Κίνα.

14. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 37.

15. «Reports of Insp. of Facl. for 31st October 1862», σελ. 59. Αυτός ο επιθεωρητής εργασίας ήταν προηγούμενα γιατρός.

16. Ο κ. Ε., εργοστασιάρχης, μου είπε ότι στους μηχανοκίνητους αργαλειούς του απασχολεί αποκλειστικά γυναίκες. Προτιμάει, λέει, τις παντρεμένες γυναίκες, ιδιαίτερα όσες έχουν οικογένεια που η συντήρησή της εξαρτιέται απ' αυτές. Οι γυναίκες τούτες είναι πολύ προσεκτικές και πιο πειθήνιες από τις ανύπαντρες και είναι υποχρεωμένες να εντείνουν τις δυνάμεις τους στο έπακρο για να κατορθώσουν να κερδίζουν τα απαραίτητα χρήματα για την προμήθεια των μέσων συντήρησης. Ετσι οι αρετές, οι καθαυτό αρετές του γυναικείου χαρακτήρα, στρέφονται σε βάρος των γυναικών - έτσι καθετί το ηθικό και το αβρό που έχει η γυναίκα στο χαρακτήρα της μετατρέπεται σε μέσο υποδούλωσής της και σε πηγή των βασάνων της» (Ten Hour's Factory Bill. The Speech ofLord Ashley, 15th March», London 1844, σελ. 20).

(Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», ελλην. εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τόμ. 1, σελ. 409 - 415 και 417-418).

«...Ο Φουριέ δεν είναι μόνο κριτικός. Αισιόδοξος πάντοτε από χαρακτήρα, έγινε σατιρικός, και μάλιστα ένας από τους πιο μεγάλους σατιρικούς όλων των εποχών. Εύστοχα, με περιπαιχτικά λόγια περιγράφει τις εμφανιζόμενες με ρόδινα χρώματα σπεκουλάντικες κατεργαριές και το μικροεμπορικό πνεύμα που επικράτησε με τη δύση της επανάστασης σε ολόκληρη την τότε γαλλική εμπορική δραστηριότητα. Με ακόμα μεγαλύτερη επιδεξιότητα επικρίνει την αστική μορφή σχέσεων ανάμεσα στα φύλα και τη θέση της γυναίκας στην αστική κοινωνία. Αυτός πρώτος διατύπωσε τη σκέψη ότι ο βαθμός χειραφέτησης της γυναίκας στην κάθε δοσμένη κοινωνία αποτελεί το φυσικό μέτρο της γενικότερης χειραφέτησης¹». Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς, «Απαντα», ρώσ. έκδ., τόμ. 20, σελ. 270-271

«...Με την ευκαιρία, ο Διεθνής Σύλλογος Γυναικών, που καθοδηγεί η κυρία Γκιογκ (διάβαζε, παλαβή)² έστειλε μήνυμα στο συνέδριο των Βρυξελλών³, ρωτώντας αν είναι δυνατό να προσχωρήσουν σε μας και κυρίες. Ασφαλώς, η απάντηση που δόθηκε ήταν απάντηση ευγενικής συγκατάθεσης. Οπότε, αν Εσείς εξακολουθήσετε να σιωπάτε, θα στείλω στη σύζυγό σας πληρεξούσιο για να γίνει ανταποκριτής του Γενικού Συμβουλίου». Μαρξ προς τον Λουδοβίκο Κούγκελμαν, 12 του Οχτώβρη 1868.Κ. Μαρξ, και Φρ. Eνγκελς, «Απαντα», τόμ. 32, σελ. 473

«... Πάντως, οι κυρίες δεν μπορούν να έχουν παράπονο από τη Διεθνή, αφού μέλος του Γενικού Συμβουλίου εκλέχτηκε μια κυρία, η κ. Λω. Αλλά ας αφήσουμε κατά μέρος τ' αστεία. Το μεγάλο βήμα προς τα μπρος που έκανε το τελευταίο συνέδριο της αμερικανικής "Εργατικής Ενωσης"⁴ συνίσταται, μεταξύ άλλων, στο ότι παρέχει στις εργάτριες πλήρη ισοτιμία, ενώ οι Αγγλοι και, σε μεγαλύτερο βαθμό, οι αβρόφρονες Γάλλοι ευθύνονται γιατί στο ζήτημα αυτό δείχνουν τη γνωστή στενότητα αντιλήψεων. Οποιος σκαμπάζει λίγο από ιστορία, ξέρει καλά πως οι μεγάλες κοινωνικές μεταβολές είναι αδύνατες χωρίς το γυναικείο προζύμι. Η κοινωνική πρόοδος μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια σύμφωνα με την κοινωνική θέση του ωραίου φύλου (μαζί και των άσχημων γυναικών)...». Μαρξ προς τον Λουδοβίκο Κούγκελμαν, 12 του Δεκέμβρη 1868. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα» τόμ. 32, σελ. 486

«Συμμετέχει άραγε η σύζυγός Σας στο μεγάλο γερμανικό γυναικείο κίνημα για τη χειραφέτηση; Νομίζω πως οι Γερμανίδες γυναίκες θα πρέπει να αρχίσουν να κινητοποιούν τους άντρες τους στον αγώνα για τη δική τους χειραφέτηση». Μαρξ προς τον Λουδοβίκο Κούγκελμαν, 5 του Δεκέμβρη 1868. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 32, σελ. 485

«...Οταν έρθουμε στην εξουσία, οι γυναίκες θα πρέπει όχι μόνο να εκλέγουν, αλλά και να εκλέγονται και να εκφωνούν λόγους. Εδώ αυτό εφαρμόζεται κιόλας στο σχολικό τομέα. Τον περασμένο Νοέμβρη έδωσα και τις 7 ψήφους μου σε μια κυρία, η οποία πλειοψήφησε ανάμεσα στους άλλους εφτά υποψήφιους που εκλέχτηκαν. Εξάλλου, οι κυρίες που εργάζονται στις εδώ σχολικές διευθύνσεις διακρίνονται για το ότι λένε πολύ λίγα λόγια και κάνουν πάρα πολλά έργα. Κατά μέσο όρο, η καθεμιά απ' αυτές εργάζεται για τρεις άντρες...» Από το γράμμα του Φρ. Ενγκελς προς την Ιντα Πάουλι, 14 του Φλεβάρη 1877.Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 34, σελ. 196-197

«...Οι γυναίκες των φίλων μας στη Γερμανία πρέπει να συμμετάσχουν στον αγώνα που διεξάγουν οι άντρες τους, ώστε οι γυναίκες μας εδώ, στην ασφαλή Αγγλία, να εκπλήσσονται γι' αυτό. Σε μας εδώ είναι εύκολο να κρίνουμε και να επικρίνουμε, ενώ στη Γερμανία η κάθε απρόσεχτη ή απερίσκεπτη λέξη συνεπάγεται τον κίνδυνο της φυλάκισης και του χωρισμού από την οικογένεια. Ευτυχώς, που οι γυναίκες μας στη Γερμανία δεν συγχύζονται μ' όλα αυτά και αποδείχνουν στην πράξη πως η περιβόητη γυναικεία ευαισθησία είναι μια ταξική αρρώστια που προσιδιάζει μόνο στις αστές γυναίκες...». Ενγκελς προς τη Ναταλία Λίμπκνεχτ, 31 του Ιούλη 1877. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 34, σελ. 220

«Στο επόμενο φύλλο⁵ θα πρέπει να ασχοληθείς με την απεργία των λιμενεργατών⁶ που έχει τεράστια σημασία για το ντόπιο κίνημα. Μέχρι τώρα το Ιστ-Εντ⁷ πνίγονταν παθητικά στο βούρκο της ανέχειας: χαρακτηριστικό γνώρισμα ήταν η έλλειψη παραμικρής αντίστασης από τη μεριά των κατοίκων του, που τους είχε τσακίσει η πείνα και είχαν βυθιστεί στην απελπισία. Οποιος ξέπεφτε ως αυτό το σημείο, χάνονταν και φυσικά και ηθικά. Ελα όμως που τον περασμένο χρόνο ξέσπασε εδώ και έληξε με επιτυχία η απεργία των εργατριών στις φάμπρικες κατασκευής σπίρτων⁸. Και τώρα έχουμε αυτή τη γιγάντια απεργία των λιμενεργατών, των πιο απαθλιωμένων από τους απαθλιωμένους, αυτών που δεν συγκαταλέγονται μεταξύ των ειδικευμένων, ισχυρών, έμπειρων, σχετικά καλά αμειβόμενων και μόνιμα απασχολημένων εργατών, αλλά που βρέθηκαν τυχαία στα λιμάνια, ανθρώπων κακότυχων που απότυχαν σ' όλες τις άλλες δουλειές και για τους οποίους η πείνα έγινε επάγγελμα μιας μάζας συφοριασμένων που τραβάνε στην οριστική τους καταστροφή και για τους οποίους στις εισόδους των λιμενικών εγκαταστάσεων θα μπορούσε να χαράξει κανείς τα λόγια του Δάντη: "Lasciate ogni speranza, voi, ch' entrate!"⁹

Κι αυτή η μάζα ανθρώπων που έχουν φτάσει στα έσχατα της απελπισίας και που κάθε πρωί, όταν ανοίγει η πύλη των λιμενικών, ναυπηγικών εγκαταστάσεων κατασκοτώνονται κυριολεχτικά για να ανοίξουν δρόμο προς το νεαρό υπάλληλο και κατανέμει την εργασία - πραγματικές μάχες γίνονται κατά την ανταγωνιστική πάλη ανάμεσα στους πλεονάζοντες εργάτες - αυτή η τυχαία και ανομοιογενής μάζα, που καθημερινά μεταβάλλεται, κατόρθωσε να προβάλει μια συσπειρωμένη δύναμη 40.000 ανθρώπων, να τηρήσει την απαιτούμενη πειθαρχία και να σπείρει τον τρόμο στις πανίσχυρες ναυπηγικές εταιρείες. Χαίρομαι που έζησα ως το περιστατικό αυτό. Αν τούτο το στρώμα είναι ικανό για οργάνωση, τότε το γεγονός έχει εξαιρετική σημασία. Οπως και να τελειώσει η απεργία αυτή - ποτέ δεν είμαι εκ των προτέρων αισιόδοξος σε τέτοιες περιπτώσεις - με το πρόσωπο των λιμενεργατών μπαίνουν στο κίνημα τα κατώτερα στρώματα των εργατών του Ιστ-Εντ, οπότε τα άλλα, ανώτερα στρώματα θα πρέπει να ακολουθήσουν τώρα το παράδειγμά τους. Στο Ιστ-Εντ είναι συγκεντρωμένο το μεγαλύτερο μέρος των ανειδίκευτων εργατών της Αγγλίας, αυτών που η εργασία τους δεν απαιτεί καμιά ή σχεδόν καμιά επιδεξιότητα. Εφόσον τούτο το στρώμα του λοντρέζικου προλεταριάτου, που τα συνδικάτα των ειδικευμένων εργατών έβλεπαν ως τώρα με περιφρόνηση, πέτυχε μια τέτοια οργάνωση, αυτό αποτελεί καλό παράδειγμα για την επαρχία». Ενγκελς προς τον Εντουαρντ Μπέρνσταϊν, 22 του Αυγούστου 1889. Κ. Μαρξ, και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 37. σελ. 217-218

«Οι άνθρωποι καταπιάνονται τώρα με τη δουλειά αυτή εντελώς διαφορετικά, μάχονται εκεί όπου βρίσκονται πιο πλατιές μάζες, συγκλονίζουν την κοινωνία πολύ βαθύτερα, προβάλλουν πολύ πιο προωθημένα αιτήματα: οχτάωρη εργάσιμη μέρα, γενική ομοσπονδία όλων των οργανώσεων, πλήρη αλληλεγγύη. Η Ενωση εργαζομένων στις επιχειρήσεις αέριου και ανειδίκευτων εργατών¹⁰ κατόρθωσε για πρώτη φορά χάρη στην Τούσση, να ιδρύσει γυναικεία τμήματα». Ενγκελς προς τον Φρίντριχ Αντολφ Ζόργκε, 7 του Δεκέμβρη 1889. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα» τόμ. 37, σελ. 269

«...Από τον καιρό της απεργίας των λιμενεργατών η Τούσση, που μέρα και νύχτα εργαζόταν στην επιτροπή - όλη η οργανωτική δουλειά γίνονταν εκεί από τρεις γυναίκες - έχει πέσει με τα μούτρα στο απεργιακό κίνημα. Παράλληλα με την απεργία στις αποβάθρες των λιμανιών, ξέσπασε και μια μικρή απεργία στη Σίλβερταουν¹¹, την πιο ακρινή περιοχή του Ιστ-Εντ, με τη συμμετοχή τριών χιλιάδων περίπου ατόμων. Η Τούσση ανάπτυξε στην απεργία αυτή εντονότατη δραστηριότητα: ίδρυσε επαγγελματική οργάνωση κοριτσιών και κάθε πρωί πήγαινε εκεί. Ομως, ύστερα από 12 βδομάδες, η απεργία τελείωσε με αποτυχία. Τώρα η Τούσση ασχολείται με την απεργία των εργαζομένων στις επιχειρήσεις αερίου στο νότιο τμήμα του Λονδίνου¹². Την Κυριακή το πρωί μίλησε στο Χάιντ-Παρκ. Οπωσδήποτε η απασχόληση αυτή είναι λιγότερο εντατική, οπότε διαθέτει περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Μαζί με την Εβελινγκ εργάζονται ως βοηθοί συντάχτη στη σύνταξη του μηνιάτικου περιοδικού¹³, το οποίο από την πρώτη του Γενάρη παίρνει στα χέρια του ο Μπαξ. Και εκεί υπάρχει αρκετή δουλειά. Εκτός απ' αυτό, η Τούσση είναι και γραμματέας δυο γυναικείων συνδικαλιστικών οργανώσεων...». Ενγκελς προς την Ναταλία Λίμπκνεχτ, 24 του Δεκέμβρη 1889. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 37, σελ. 278

«...Επικεφαλής των εργαζομένων στις επιχειρήσεις αερίου βρίσκεται (μυστικά) η Τούσση, και η ένωσή τους είναι μάλλον πολύ καλύτερη από τις άλλες... Η Τούσση αντιπροσωπεύει στην ένωση τις γυναίκες και τα κορίτσια της Σίλβερταουν (εργοστάσια ελαστικών ειδών κλπ.), των οποίων την απεργία καθοδηγούσε και σε σύντομο χρονικό διάστημα, πιθανόν, θα τις εκπροσωπήσει στο Συμβούλιο των τρέιντγιουνιονς του Λονδίνου¹⁴...». Ενγκελς προς τον Φρίντριχ Αντολφ Ζόργκε, 19 του Απρίλη 1890. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 37, σελ. 334

«...Αν εδώ, στο Λονδίνο, γίνει την ερχόμενη Κυριακή επιβλητική διαδήλωση για την οχτάωρη εργάσιμη μέρα, αυτό θα το χρωστούμε αποκλειστικά στην Τούσση και την Εβελινγκ. Οι εργάτες της Σίλβερταουν έχουν εκλέξει την Τούσση αντιπρόσωπό τους στο Συμβούλιο της Ενωσης εργαζομένων στις επιχειρήσεις αερίου και ανειδίκευτων εργατών όπου έχει τέτοια εκτίμηση, που όλοι την αποκαλούν "η μανούλα μας". Η Ενωση εργαζομένων στις επιχειρήσεις αερίου - που είναι η καλύτερη από τις νέες ενώσεις - υποστηρίζει ανεπιφύλακτα τη διαδήλωση για οχτάωρη εργάσιμη μέρα, γιατί η ένωση αυτή, ενώ πέτυχε η ίδια την οχτάωρη εργάσιμη μέρα, πείστηκε ωστόσο από τη ζωή πως η κατάκτηση αυτή δεν είναι σταθερή, αφού οι καπιταλιστές μπορούν να την καταργήσουν στην πρώτη κιόλας κατάλληλη περίσταση. Γι' αυτούς, όπως και για τους ανθρακωρύχους, το κυριότερο είναι η νομοθετική καθιέρωση της οχτάωρης εργάσιμης μέρας...». Ενγκελς προς τον Φρίντριχ Αντολφ Ζόρκε, 30 του Απρίλη 1890, Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα» τόμ. 37 σελ. 336-337

«Ευχαριστώ θερμά για τις πληροφορίες σχετικά με την Ερφούρτη¹⁵, που από πολλές απόψεις είναι πολύτιμες για μένα. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι συζητήσεις στην επιτροπή γύρω από το πρόγραμμα... Το άρθρο σχετικά με την 6ωρη εργάσιμη μέρα για παιδιά μέχρι 18 χρόνων θα έπρεπε, οπωσδήποτε, να συμπεριληφθεί, στο πρόγραμμα, όπως επίσης η απαγόρευση της νυχτερινής δουλειάς για τις γυναίκες και η απαλλαγή τους από την εργασία τουλάχιστο τέσσερις βδομάδες πριν και έξι βδομάδες μετά τον τοκετό». Ενγκελς προς τον Καρλ Κάουτσκι, 3 του Δεκέμβρη 1891. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Απαντα», τόμ. 38, σελ. 203, 204

«Περνάμε στο πραχτικό μέρος του προγράμματος... Για το πρώτο κεφάλαιο είναι ζήτημα αν χρειάζονται ουσιαστικές τροποποιήσεις στο "σχέδιο προγράμματος" της ομάδας "Απελευθέρωση της δουλειάς" που απαιτεί:

...9) "αναθεώρηση όλης της αστικής και ποινικής νομοθεσίας μας, κατάργηση του χωρισμού σε κάστες και των ποινών που δε συμβιβάζονται με την αξιοπρέπεια του ανθρώπου". Εδώ θα 'πρεπε να προστεθεί: "καθιέρωση απόλυτης ισότητας δικαιωμάτων της γυναίκας με τον άντρα".

Στο δεύτερο κεφάλαιο των πραχτικών διεκδικήσεων βρίσκουμε στο πρόγραμμα της ομάδας "Απελευθέρωση της δουλειάς" τη γενική διεκδίκηση για "νομοθετική ρύθμιση των σχέσεων των εργατών (της πόλης και του χωριού) με τους επιχειρηματίες και για οργάνωση αντίστοιχης επιθεώρησης με εκπροσώπηση των εργατών". Νομίζουμε πως το εργατικό κόμμα πρέπει να διατυπώσει τις διεκδικήσεις του σημείου αυτού πιο εμπεριστατωμένα και πιο διεξοδικά, πρέπει ν' απαιτήσει (1) οχτάωρη εργάσιμη μέρα (2) απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας, απαγόρευση της εργασίας για παιδιά κάτω από 14 χρόνων...». Β. I. Λένιν, «Απαντα», ελλ. έκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τόμ. 4. σελ. 229-230

Από την εργασία του Β. I. Λένιν: «Σχέδιο απόφασης της Διεθνούς Σοσιαλιστικής Συνδιάσκεψης Γυναικών»

«Τα φρικτά βάσανα που προξένησε ο πόλεμος αυτός ξυπνάνε σ' όλες τις γυναίκες, και ιδιαίτερα στις προλετάριες γυναίκες, τη θέληση για την ειρήνη που όλο και μεγαλώνει. Η συνδιάσκεψη, κηρύσσοντας τον πόλεμο ενάντια σε κάθε ιμπεριαλιστικό πόλεμο, θεωρεί ταυτόχρονα ότι, για να μπορέσει να μετατραπεί η επιθυμία αυτή για την ειρήνη σε συνειδητή πολιτική δύναμη είναι απαραίτητο να καταλάβουν καλά οι εργάτριες ότι οι εύπορες τάξεις επιδιώκουν μόνο τις προσαρτήσεις, τις κατακτήσεις και την κυριαρχία, ότι οι πόλεμοι είναι αναπόφευκτοι στην εποχή του ιμπεριαλισμού και ότι ο ιμπεριαλισμός απειλεί τον κόσμο με μια σειρά από πολέμους, αν το προλεταριάτο δε βρει μέσα του αρκετές δυνάμεις να βάλει τέλος στο καπιταλιστικό καθεστώς, ανατρέποντας οριστικά τον καπιταλισμό. Αν η εργάτρια θέλει να συντομεύσει την περίοδο των βασάνων που συνδέεται με την εποχή των ιμπεριαλιστικών πολέμων, είναι απαραίτητο όπως η επιθυμία της για ειρήνη περάσει στην αγανάκτηση και στην πάλη για το σοσιαλισμό. Μόνο με το δρόμο του σοσιαλιστικού κινήματος των μαζών, δυναμώνοντας και οξύνοντας τη σοσιαλιστική πάλη θα πετύχει η εργάτρια το σκοπό της στην πάλη αυτή. Συνεπώς, πρώτο καθήκον της είναι να υποστηρίζει τις συνδικαλιστικές και τις σοσιαλιστικές οργανώσεις και να παραβιάσει την κοινωνική ειρήνη με την πάλη ενάντια στις πολεμικές πιστώσεις, ενάντια στη συμμετοχή στις αστικές κυβερνήσεις, με την υποστήριξη και προπαγάνδιση της συναδέλφωσης των στρατιωτών στα χαρακώματα στο πεδίο της μάχης, με τη συγκρότηση παράνομων οργανώσεων παντού, όπου η κυβέρνηση κατάργησε τις συνταγματικές ελευθερίες και τελικά, προσελκύοντας τις μάζες να πάρουν μέρος στις διαδηλώσεις και στα επαναστατικά κινήματα.

Η διεθνιστική συνδιάσκεψη των σοσιαλιστριών γυναικών καλεί τις εργάτριες όλων των χωρών να διεξάγουν αμέσως την πάλη αυτή, οργανώνοντάς την διεθνιστικά και συνδέοντας τη δουλειά τους στενά με τη δουλειά εκείνων των σοσιαλιστών όλων των χωρών, που παλεύουν όπως ο Λήμπκνεχτ ενάντια στον εθνικισμό και διεξάγουν επαναστατική σοσιαλιστική πάλη.

Η συνδιάσκεψη υπενθυμίζει ταυτόχρονα στις εργάτριες ότι οι αντικειμενικές συνθήκες για τη σοσιαλιστική παραγωγή ωρίμασαν ήδη στις πιο προηγμένες χώρες της Ευρώπης, ότι το κίνημα μπαίνει σε νέα φάση, ότι ο σημερινός παγκόσμιος πόλεμος τις επιφορτίζει με νέα και σοβαρά καθήκοντα, ότι το κίνημά τους μπορεί ν' αποτελέσει τον πρόδρομο του γενικού ξεσηκώματος των μαζών, το οποίο μπορεί να δώσει νέα ορμή σ' όλο το σοσιαλιστικό κίνημα και να φέρει κοντά την ώρα της τελικής απελευθέρωσης. Οι εργάτριες, παίρνοντας την πρωτοβουλία στην υπόθεση της οργάνωσης διαδηλώσεων και επαναστατικών εκδηλώσεων στους δρόμους, πηγαίνοντας χέρι με χέρι με το προλεταριάτο, μπορούν να βάλουν την αρχή νέας εποχής στην προλεταριακή πάλη, που στη διάρκειά της το προλεταριάτο θα κατακτήσει το σοσιαλισμό στις πιο προηγμένες χώρες και τη λαοκρατική δημοκρατία στις πιο καθυστερημένες». Β. I. Λένιν, «Απαντα», τόμ. 26, σελ. 208 - 209

Από την εργασία του Β. I. Λένιν «Γράμματα από μακριά»

«Τι λογής πολιτοφυλακή χρειάζεται σε μας, στο προλεταριάτο, σε όλους τους εργαζόμενους; Πραγματικά λαϊκή, δηλαδή, πρώτο να αποτελείται από όλο γενικά τον πληθυσμό, από όλους τους ενήλικους πολίτες και των δύο φύλων... Μια τέτοια πολιτοφυλακή θα διεύρυνε εκείνες τις αρμοδιότητες που, για να χρησιμοποιήσουμε επιστημονική γλώσσα, ανάγονται στη δικαιοδοσία της "αστυνομίας ευταξίας", στην υγειονομική επίβλεψη κ.τ.λ., χρησιμοποιώντας σε τέτοιες δουλειές όλες γενικά τις ενήλικες γυναίκες. Και αν δεν τραβήξουμε τις γυναίκες στη δημόσια υπηρεσία, στην πολιτοφυλακή, στην πολιτική ζωή, αν δεν αποσπάσουμε τις γυναίκες από τις συνθήκες του σπιτιού και της κουζίνας που τις αποβλακώνουν, δεν είναι δυνατό να εξασφαλίσουμε πραγματική ελευθερία, δεν είναι δυνατό να οικοδομήσουμε ακόμη και δημοκρατία, χωρίς πια να γίνεται λόγος για σοσιαλισμό». Β. I. Λένιν, «Απαντα», τόμ. 31, σελ. 42, 43

Από την μπροσούρα του Β. Ι. Λένιν: «Τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην επανάστασή μας»

«...Χωρίς την προσέλκυση των γυναικών στην ανεξάρτητη συμμετοχή όχι μονάχα στην πολιτική ζωή γενικά, μα και στη μόνιμη, καθολική κοινωνική υπηρεσία, δεν μπορεί ούτε λόγος να γίνει όχι μονάχα για σοσιαλισμό, μα και για πλήρη και σταθερή δημοκρατία. Οι τέτοιες αρμοδιότητες της "αστυνομίας" όπως η φροντίδα για τους αρρώστους, για τα απροστάτευτα παιδιά, για την υγιεινή διατροφή κ.λπ. δεν μπορούν γενικά να πραγματοποιηθούν ικανοποιητικά χωρίς την ισοτιμία των γυναικών στην πράξη και όχι μονάχα στα χαρτιά». Β. I. Λένιν, «Απαντα», τόμ. 31, σελ. 165.

Από την εργασία του Β. Ι. Λένιν: «Υλικά για την αναθεώρηση του Προγράμματος του Κόμματος»

«Το σύνταγμα της λαοκρατικής δημοκρατίας της Ρωσίας πρέπει να εξασφαλίσει:

...14. Εκπαίδευση γενική και πολυτεχνική (που να δίνει θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις για όλους τους κύριους κλάδους της παραγωγής) δωρεάν και υποχρεωτική για όλα τα παιδιά και των δύο φύλων μέχρι 16 χρόνων, στενή σύνδεση της εκπαίδευσης με την παιδική κοινωνική - παραγωγική εργασία.

...Το κόμμα ζητάει...

6. Απαγόρευση της εργασίας των γυναικών στους κλάδους, όπου αυτή είναι επιβλαβής για το γυναικείο οργανισμό, απαγόρευση της νυκτερινής εργασίας των γυναικών, απαλλαγή των γυναικών από τη δουλειά 8 εβδομάδες πριν και 8 εβδομάδες ύστερα από τον τοκετό με καταβολή σ' όλο το διάστημα ολόκληρου του μισθού με δωρεάν ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη...

7. Οργάνωση σε όλα τα εργοστάσια, τις φάμπρικες και τις άλλες επιχειρήσεις, όπου δουλεύουν γυναίκες, βρεφικών και παιδικών σταθμών και αιθουσών για το θηλασμό, απαλλαγή από τη δουλειά των γυναικών που θηλάζουν τουλάχιστο κάθε τρεις ώρες και όχι λιγότερο από μισή ώρα, χορήγηση επιδομάτων στις θηλάζουσες μητέρες και ελάττωση της εργάσιμης μέρας τους σε 6 ώρες...

9. Οργάνωση επιθεώρησης εργασίας που να εκλέγεται από τις εργατικές οργανώσεις και επέκτασή της σε κάθε είδους επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν μισθωτή εργασία, χωρίς να εξαιρείται και το υπηρετικό προσωπικό των σπιτιών, εισαγωγή του θεσμού των επιθεωρητριών στους κλάδους όπου χρησιμοποιείται η εργασία των γυναικών». Β. Ι. Λένιν, «Απαντα», τόμ. 32, σελ. 153, 155, 157, 158

Παραπομπές:

1. Η ιδέα αυτή αναπτύχθηκε στο πρώτο ακόμα βιβλίο του Φουριέ «Θεωρία των τεσσάρων κινημάτων», όπου εμπεριέχεται συγκεκριμένα η παρακάτω γενική θέση: «Η κοινωνική πρόοδος και η αλλαγή των περιόδων συντελούνται σε αντιστοιχία με την πρόοδο των γυναικών προς την ελευθερία, ενώ η παρακμή της κοινωνικής κατάστασης συντελείται σε αντιστοιχία με τον περιορισμό της ελευθερίας των γυναικών». Ο Φουριέ συνόψισε τη θέση αυτή στη φόρμουλα: «Η διερεύνηση των δικαιωμάτων των γυναικών αποτελεί θεμελιακή αρχή κάθε κοινωνικής προόδου» (Ch. Fourier. Oeuvres completes, t.1, Paris, 1841, p. 196 - 196).

2. Λογοπαίγνιο: Cοgg - επώνυμο, «Geck» - «παλαβή» (Συντ.)

3. Πρόκειται για το τρίτο συνέδριο της Διεθνούς, που συνήλθε στις Βρυξέλλες, στις 6 - 13 του Σεπτέμβρη 1868.

4. Η Εθνική Εργατική Ενωση ιδρύθηκε στις ΗΠΑ τον Αύγουστο του 1866, στο συνέδριο της Βαλτιμόρης. Ενεργό συμμετοχή στην ίδρυση της Ενωσης είχε ο επιφανής παράγοντας του αμερικάνικου εργατικού κινήματος Σίλβης. Η Ενωση απόχτησε σύντομα δεσμούς με τη Διεθνή Εταιρεία των Εργατών.

5. «Sozialdemokrat» (Συντ).

6. Η απεργία των λιμενεργατών του Λονδίνου, που κράτησε από τις 12 του Αυγούστου έως τις 14 του Σεπτέμβρη 1889, ήταν ένα από τα μεγαλύτερα γεγονότα του αγγλικού εργατικού κινήματος στα τέλη του 19ου αιώνα. Σ' αυτήν πήραν μέρος 30 χιλιάδες λιμενεργάτες και πάνω από 30 χιλιάδες εργάτες άλλων επαγγελμάτων. Οι περισσότεροι απ' αυτούς ήταν ανειδίκευτοι εργάτες, που δεν ανήκαν σε κανένα από τα τρέιντγιουνιονς (συνδικάτα). Χάρη στη σταθερότητα και οργανωτικότητά τους, οι απεργοί πέτυχαν την ικανοποίηση των αιτημάτων τους για την αύξηση του μεροκάματου και για βελτίωση των συνθηκών εργασίας.

7. Ανατολικό τμήμα του Λονδίνου που περιλαμβάνει συνοικίες κατοικούμενες από το προλεταριάτο και τη φτωχολογιά (Σύντ).

8. Η απεργία των εργατριών στις φάμπρικες κατασκευής σπίρτων του Λονδίνου, που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλη του 1888, στέφθηκε με επιτυχία. Οι εργάτριες πέτυχαν μερική αύξηση του μεροκάματου.

9. «Οσοι μπαίνετε εδώ μέσα αφήστε κάθε ελπίδα»! (Δάντης. «Η θεία κωμωδία. Κόλαση». Μέρος III) (Σύντ).

10. Ενωση των εργαζομένων στις επιχειρήσεις αερίου και ανειδίκευτων εργατών - το πρώτο στην ιστορία του εργατικού κινήματος της Αγγλίας τρέιντγιουνιον ανειδίκευτων εργατών, που ιδρύθηκε στα τέλη του Μάρτη - αρχές του Απρίλη του 1889 σε συνθήκες ανάπτυξης του εργατικού απεργιακού κινήματος. Μεγάλο ρόλο στην οργάνωση της Ενωσης και στην καθοδήγησή της έπαιξαν οι Ε. Μαρξ - Εβελινγκ και Ε. Εβελινγκ. Η Ενωση πρόβαλλε το αίτημα να καθιερωθεί νομοθετικά η 8ωρη εργάσιμη μέρα. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, η Ενωση απόχτησε μεγάλη επιρροή στα πλατιά στρώματα των εργατών. Σε διάστημα ενός χρόνου, έγιναν μέλη της 100 περίπου χιλιάδες εργαζόμενοι στις επιχειρήσεις αερίου. Η Ενωση συμμετείχε ενεργά στην οργάνωση των απεργιών των λιμενεργατών του Λονδίνου το 1889.

11. Η απεργία στο Σιλβερτάουν (περιοχή του Ισι-Εντ), που κράτησε από το Σεπτέμβρη ως το Δεκέμβρη του 1889, ήταν απεργία των εργατών υπογείων καλωδίων και των εργαζομένων στις επιχειρήσεις ελαστικών ειδών. Οι απεργοί, ο αριθμός των οποίων έφτανε περίπου τις 3 χιλιάδες άτομα, ζητούσαν αύξηση της ωριαίας και κατ' αποκοπήν αμοιβής, μεγαλύτερη αμοιβή για τις υπερωρίες και τις μέρες των εορτών, αύξηση του μεροκάματου των γυναικών και των παιδιών. Δραστήριο μέρος στην οργάνωση της απεργίας πήρε η Ελεονόρα Μαρξ - Εβελινγκ, που στη διάρκεια της απεργίας ίδρυσε την Ενωση νεαρών εργατριών. Η απεργία, που συνεχίστηκε για τρεις περίπου μήνες, έληξε με αποτυχία των εργατών του Σιλβερτάουν, επειδή δεν είχαν την υποστήριξη των άλλων τρέιντγιουνιονς.

12. Η απεργία των εργαζομένων στην εταιρεία φωταερίου της νότιας περιοχής του Λονδίνου έγινε το Δεκέμβρη του 1889 και συνεχίστηκε ως το Φλεβάρη του 1890. Αιτία της απεργίας ήταν η άρνηση των ιδιοκτητών της εταιρείας να τηρήσουν τη συμφωνία, για εφαρμογή της 8ωρης εργάσιμης μέρας, για αύξηση του μεροκάματου, για πρόσληψη μόνο μελών του συνδικάτου εργαζομένων στις επιχειρήσεις αερίου κ.λπ. Η απεργία έληξε με αποτυχία, γιατί δεν βοήθησαν όσο έπρεπε δραστήρια τα άλλα τρέιντγιουνιονς, ιδιαίτερα της ένωσης λιμενεργατών, και γιατί από το 1890 άρχισε να πέφτει το απεργιακό κίνημα. Η 8ωρη εργάσιμη μέρα στις επιχειρήσεις της εταιρείας καταργήθηκε.

13. «Times» (Σύντ).

14. Το συμβούλιο των τρέιντγιουνιονς του Λονδίνου συγκροτήθηκε στη συνδιάσκεψη των αντιπροσώπων διαφόρων τρέιντγιουνιονς του Λονδίνου, το Μάη του 1860.

15. Το Συνέδριο του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος της Γερμανίας στην Ερφούρτη συνήλθε από τις 14 έως τις 21 του Οκτώβρη 1891. Σ' αυτό πήραν μέρος 258 αντιπρόσωποι.

Σημαντικότερη απόφαση του συνεδρίου ήταν η ψήφιση του νέου προγράμματος της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας. Εισήγηση για το πρόγραμμα έκανε ο Β. Λήμπκνεχτ.