Βήμα βήμα στην κατεύθυνση της αποδοχής των αμερικανικής έμπνευσης Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) στο Αιγαίο, με τα οποία ουσιαστικά αμφισβητείται η ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο και νομιμοποιείται ο επικυριαρχικός ρόλος των ΗΠΑ, κινείται η κυβέρνηση Σημίτη. Υποκύπτοντας στις αμερικανικές και ΝΑΤΟικές πιέσεις, αποδέχεται ως πρώτο βήμα σε αυτή την κατεύθυνση την ενεργοποίηση ορισμένων μέτρων της συμφωνίας Παπούλια - Γιλμάζ, γνωστή και ως Μνημόνιο της Βουλιαγμένης, που υπογράφηκε το 1988.

Παράλληλα όμως, αποδέχεται και ορισμένα μέτρα που περιλαμβάνονται στο ΝΑΤΟικό πακέτο Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, όπως η εγκατάσταση "κόκκινης γραμμής Αθήνας - Αγκυρας, μέσω Βρυξελλών", μέσω δηλαδή του γγ του ΝΑΤΟ, μέτρο που το έχει αποδεχτεί και η Αγκυρα.

Οπως προκύπτει από τις επιστολές που αντάλλαξαν την περασμένη Δευτέρα και Τρίτη ο Κ. Σημίτης με τον Αμερικανό Πρόεδρο Μπ. Κλίντον,αλλά και από τις συνομιλίες που είχαν χτες στην Αθήνα οι Αμερικανοί υφυπουργοί Εξωτερικών και Αμυνας Πίτερ Τάρνοφ και Ιαν Λόνταλ αντίστοιχα, η αμερικανική πλευρά στην παρούσα φάση προωθεί την εφαρμογή των ΜΟΕ με τη μέθοδο του σαλαμιού, αφού η προσπάθεια για αποδοχή των ΜΟΕ ως πακέτο δε φάνηκε να απέδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα.Οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται ειδικά αυτή την περίοδο για την αποτροπή "θερμών επεισοδίων" στο Αιγαίο, κυρίως στο διάστημα του καλοκαιριού, γιατί κάτι τέτοιο δε θα βοηθούσε καθόλου την προεκλογική εκστρατεία του Μπ. Κλίντον.

Η μέθοδος αυτή, της σαλαμοποίησης των ΜΟΕ, γίνεται αποδεκτή από την ελληνική κυβέρνηση, γιατί είναι χρονοβόρα και μπορεί με αυτό τον τρόπο να περισώζει τα προσχήματα και να κάνει λόγο για υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας. Πρώτο βήμα στην κατεύθυνση αυτή είναι η αποφυγή στρατιωτικών ασκήσεων τους θερινούς μήνες Ιούλιο και Αύγουστο στο Αιγαίο, από την Αθήνα και την Αγκυρα. Η ελληνική πλευρά εφαρμόζει μονομερώς αυτό το μέτρο από το 1988, ενώ - όπως διαβεβαίωσαν χθες οι Αμερικανοί αξιωματούχοι - και η τουρκική κυβέρνηση αντιμετωπίζει θετικά αυτό το μέτρο.

Ενδεικτικές της στάσης της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης μπορούν να θεωρηθούν οι δηλώσεις των υπουργών Εξωτερικών και Αμυνας Θ. Πάγκαλου και Γερ. Αρσένη,μετά τη συνάντηση που είχαν με τους Αμερικανούς αξιωματούχους.

Είπε χαρακτηριστικά ο Θ. Πάγκαλος: "Εμείς είμαστε υπέρ της εφαρμογής αμέσως, και χωρίς καμία επιφύλαξη ολόκληρης της Συμφωνίας Παπούλια - Γιλμάζ, αλλά δε θα είχαμε αντίρρηση να εφαρμοστεί και το ένα ή το άλλο στοιχείο".

Περισσότερο σαφής υπήρξε ο Γερ. Αρσένης: "Πιστεύουμε ότι η πιστή εφαρμογή της συμφωνίας Παπούλια - Γιλμάζ, του 1988, είναι μία επαρκής βάση και όταν αυτή εφαρμοστεί από την άλλη πλευρά, μπορούμε να δούμε τι θα χρειαστεί, ίσως, να γίνει περαιτέρω... ".Προχωρώντας ακόμα περισσότερο ο υπουργός Αμυνας δήλωσε ότι η επαναβεβαίωση της συμφωνίας Παπούλια - Γιλμάζ "είναι πιθανόν να γίνει με φροντίδα του γραμματέα του ΝΑΤΟ".

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο Αμερικανός υφυπουργός Αμυνας Ι. Λόνταλ, αποκαλύπτοντας τις αμερικανικές πιέσεις: "Αυτές οι προσπάθειες είναι γνωστές στον γγ του ΝΑΤΟ και ελπίζουμε ότι η συμφωνία θα εφαρμοστεί το συντομότερο δυνατόν και σε ευρύτερο επίπεδο. Οσον αφορά τα τμήματα της συμφωνίας για τα οποία απαιτείται περισσότερος χρόνος, να παροτρύνουμε και τις δύο κυβερνήσεις να αποφασίσουν το συντομότερο δυνατόν".

Αργά χτες το απόγευμα ο Αμερικανός υφυπουργός Π. Τάρνοφ είχε συνάντηση, διάρκειας μιας ώρας, με τον πρωθυπουργό Κ. Σημίτη, παρουσία του Θ. Πάγκαλου. Νωρίτερα είχε συνομιλίες με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον πρόεδρο της ΝΔ.

Π. Κ.

"Συμφωνία στο πνεύμα του Νταβός" είχε χαρακτηριστεί η συμφωνία που υπογράφηκε στη Βουλιαγμένη στις 27 Μάη 1988 μεταξύ των τότε υπουργών Εξωτερικών της Ελλάδας, Κ. Παπούλια και της Τουρκίας, Μ. Γιλμάζ.Να υπενθυμίσουμε ότι ουσιαστικά με το Νταβός, που ήταν η κατάληξη της ελληνοτουρκικής κρίσης του Μάρτη του 1987, άνοιξε ο δρόμος για έναν υπό αμερικανονατοϊκή κηδεμονία ελληνοτουρκικό διάλογο.

Η συμφωνία της Βουλιαγμένης, εκτός από το κοινό ανακοινωθέν - όπου θίγονται γενικά ζητήματα των ελληνοτουρκικών σχέσεων, ανάμεσά τους και "η καταπολέμηση της τρομοκρατίας" - περιλάμβανε τέσσερα κείμενα. Το βασικότερο είναι το περίφημο μνημόνιο που περιλαμβάνει τα λεγόμενα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης.Ακολουθούσαν τρία ακόμα κείμενα που αναφέρονταν στο ξεμπλοκάρισμα των έργων υποδομής του ΝΑΤΟ σε Ελλάδα και Τουρκία, την αποφυγή προκλητικών δηλώσεων από τις δύο πλευρές και μια ρύθμιση για την κατάργηση των θεωρήσεων των τουρκικών διπλωματικών διαβατηρίων.

Στην κοινή ανακοίνωση Τύπου που εκδόθηκε τότε, τονίζονταν τα εξής:

"Η Πολιτική Επιτροπή:

1. Υιοθέτησε μνημόνιο το οποίο υπεγράφη από τους δύο υπουργούς και αφορά τις στρατιωτικές δραστηριότητες στα διεθνή ύδατα και το διεθνή εναέριο χώρο. Σχετικά με το θέμα αυτό οι υπουργοί θεώρησαν αξιοσημείωτα τα αποτελέσματα των εργασιών της επιτροπής, η οποία συνήλθε από 30 Μαρτίου έως 1η Απριλίου στην Αθήνα.

2. Ενέκρινε τη συμφωνία που επετεύχθη από τους μονίμους αντιπροσώπους των δύο χωρών στο ΝΑΤΟ, στο πλαίσιο της Συμμαχίας, για την επίλυση θεμάτων σχετικά με τις επιφυλάξεις που διατυπώθηκαν όσον αφορά τα μερίδια 35 και 38 της κοινής υποδομής του ΝΑΤΟ για το 1984 και 1987. Αποφασίστηκε επίσης να κοινοποιηθεί η απόφαση αυτή στο Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ για να προβεί στις αναγκαίες ενέργειες και στην επίσημη ανακοίνωση.

Οι υπουργοί σημείωσαν με ικανοποίηση την κατάληξη αυτή, η οποία αποτελεί επίλυση ενός θέματος που παρεμπόδισε μια σημαντική δραστηριότητα της συμμαχίας.

3. Συμφώνησε να καταργηθούν αμοιβαίως οι θεωρήσεις για διπλωματικά και υπηρεσιακά διαβατήρια από την 12η Ιουνίου 1988.

4. Ανασκόπησε τις θετικές εξελίξεις που επιτεύχθηκαν μέχρι στιγμής στις σχέσεις των δύο χωρών και τόνισε τη σημασία της αποχής από προκλητικές δηλώσεις, οι οποίες δε συμβάλλουν στη στερέωση και ενίσχυση της ατμόσφαιρας καλής θέλησης και συνεργασίας.

5. Οι δύο πλευρές υπογράμμισαν το σημαντικό ρόλο τον οποίο μπορούν να διαδραματίσουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης κάθε πλευράς για την ενδυνάμωση της διαδικασίας αυτής.

6. Επίσης αντάλλαξαν απόψεις σχετικά με την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών και του λαθρεμπορίου. Αποφάσισαν να κάνουν προσπάθειες ώστε να πραγματοποιηθεί στενότερη συνεργασία σ' αυτά τα πεδία. Αποφάσισαν επίσης να εξετάσουν μεθόδους και μέσα προς τον σκοπόν αυτόν.

7. Οι υπουργοί αποφάσισαν να παρουσιάσουν την επιτευχθείσα πρόοδο κατά τη διάρκεια της συνάντησης στους πρωθυπουργούς της Τουρκίας και της Ελλάδας κατά την προσεχή συνάντησή τους στην Αθήνα στις 13 - 15 Ιουνίου 1988 και να ζητήσουν κατευθύνσεις ως προς το πλαίσιο της μελλοντικής τους εργασίας.

8. Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, κ. Μεσούτ Γιλμάζ, προσκάλεσε τον Ελληνα ομόλογό του, κ. Κάρολο Παπούλια, να επισκεφθεί την Τουρκία με την ευκαιρία της επόμενης συνάντησης της Πολιτικής Επιτροπής. Οι ημερομηνίες της επίσκεψης θα καθοριστούν διά της διπλωματικής οδού".

Το κείμενο του μνημονίου της Βουλιαγμένης έχει ως εξής:

"Τα δύο μέρη συμφώνησαν στα ακόλουθα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης:

1. Τα δύο μέρη αναγνωρίζουν την υποχρέωση σεβασμού της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας αμφοτέρων, καθώς και το δικαίωμα χρήσης της ανοιχτής θάλασσας και του διεθνούς εναέριου χώρου του Αιγαίου.

2. Κατά τη διεξαγωγή εθνικών στρατιωτικών δραστηριοτήτων στην ανοιχτή θάλασσα και στον διεθνή εναέριο χώρο, τα δύο μέρη θα καταβάλουν κάθε προσπάθεια να αποφεύγουν την παρακώλυση της ομαλής ναυσιπλοϊας και εναέριας κυκλοφορίας, όπως διασφαλίζονται σύμφωνα με τα διεθνή κείμενα, κανόνες και κανονισμούς. Αυτό θα συμβάλει στην εξάλειψη αδικαιολόγητων εστιών έντασης και στη μείωση των κινδύνων σύγκρουσης.

3. Τα δύο μέρη συμφώνησαν ότι ο σχεδιασμός και διεξαγωγή των εθνικών στρατιωτικών ασκήσεων στην ανοιχτή θάλασσα και στο διεθνή εναέριο χώρο, που απαιτούν την έκδοση ΝΟΤΑΜ ή όποιας άλλης μορφής αναγγελία ή προειδοποίηση, θα διεξάγονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να αποφεύγονται επίσης στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τα ακόλουθα:

α) Η απομόνωση ορισμένων περιοχών.

β) Η δέσμευση περιοχών ασκήσεων για μεγάλες χρονικές περιόδους

γ) Η διεξαγωγή τους στη διάρκεια της αιχμής της τουριστικής περιόδου και των κυριότερων εθνικών και θρησκευτικών εορτών.

Εξυπακούεται ότι ο σχεδιασμός και η διεξαγωγή όλων των εθνικών και στρατιωτικών δραστηριοτήτων θα πραγματοποιείται σύμφωνα με τους υφιστάμενους διεθνείς κανόνες, κανονισμούς και διαδικασίες.

4. Προς το σκοπό επίτευξης των παραπάνω και με την επιφύλαξη των υφιστάμενων διεθνών κανονισμών και διαδικασιών, οι δύο πλευρές θα προβαίνουν, όταν τούτο απαιτείται, στη δέουσα επικοινωνία διά της διπλωματικής οδού.

5. Οι διατάξεις του μνημονίου αυτού θα ισχύουν και θα εφαρμόζονται σε πλήρη συμφωνία με τις διατάξεις του κοινού ανακοινωθέντος Τύπου του Νταβός".

Η εμμονή της κυβέρνησης των ΗΠΑ να διαδραματίσουν επιδιαιτητικό ρόλο στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, μέσω και της προώθησης των μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, διατυπώνεται με σαφήνεια στην επιστολή που έστειλε ο Αμερικανός Πρόεδρος Μπ. Κλίντον στον πρωθυπουργό Κ. Σημίτη, την περασμένη Δευτέρα.

Σε αυτή ο Μπ. Κλίντον παίρνοντας αφορμή από την ένταση που δημιουργείται στην περιοχή λόγω των στρατιωτικών ασκήσεων, αναφέρει: "Γνωρίζω πως έχει ληφθεί υπόψη η εφαρμογή των συμφωνιών του 1988 ανάμεσα στον Παπούλια και τον Γιλμάζ και της εγκαθίδρυσης "κόκκινης" τηλεφωνικής γραμμής ανάμεσα στις δύο πρωτεύουσες. Αυτό θα ήταν μια καλή αρχή για τη μείωση του κινδύνου αντιπαράθεσης και ένα καθησυχαστικό σημάδι της καλής θέλησης των πολιτών και στις δύο χώρες. Η κυβέρνησή μου είναι έτοιμη να βοηθήσει. Η προγραμματισμένη για τις 3 Ιούλη επίσκεψη του υφυπουργού Εξωτερικών, Πίτερ Ταρνόφ, στην Αθήνα θα πρέπει να δώσει μία έγκαιρη ευκαιρία για τη συζήτηση αυτών των θεμάτων. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Σολάνα, έχει ήδη προσφέρει τις υπηρεσίες του για να δουλέψει προς την εξεύρεση μιας λύσης".

Στην απαντητική επιστολή που έστειλε την Τρίτη ο πρωθυπουργός Κ. Σημίτης, "σημειώνει": "... κύριε Πρόεδρε, δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω με τις απόψεις που εκφράσατε στην τελευταία παράγραφο της επιστολής σας. Η ελληνική κυβέρνηση έχει επανειλημμένα καλέσει την Τουρκία να ενεργοποιήσει τη συμφωνία του 1988 που υπογράφηκε από τους Παπούλια και Γιλμάζ. Αυτές οι συμφωνίες παρέχουν ένα πλαίσιο κανόνων, που εάν εφαρμοστούν με καλή πίστη και κοινή λογική, θα μειώσουν δραστικά τον κίνδυνο των θερμών επεισοδίων. Αν και η τουρκική πλευρά δεν έχει ποτέ εφαρμόσει τα όσα προβλέπουν αυτές οι συμφωνίες, η Ελλάδα, λειτουργώντας μονομερώς, σέβεται πάντα αυτούς τους όρους. Επιπλέον, η Ελλάδα έχει δεχτεί κατ' αρχήν την εγκατάσταση της κόκκινης (σ.σ. άμεσης) τηλεφωνικής γραμμής μέσα στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Ανυπομονούμε να εργαστούμε περαιτέρω πάνω στις σχετικές λεπτομέρειες της εφαρμογής τους".