Associated Press

Η Εσπίν Βίλμα Κάστρο σε νεαρή ηλικία

Ηταν εγκάρδια, φιλική, επικοινωνιακή, με βλέμμα στοχαστικό αλλά διεισδυτικό. Θυμηθήκαμε την πρώτη μας συνάντηση και την εμπειρία μας από τις εργασίες και τα συμπεράσματα της συνδιάσκεψης.

«Μακάρι όλες οι γυναίκες του κόσμου να φτάσουν κάποτε στον ίδιο βαθμό ανάπτυξης και ισότητας που έχουν οι γυναίκες της πατρίδας μου».

Αυτήν τη φράση τόνισε στην αρχή της συζήτησής μας, μιλώντας για την αξιοζήλευτη θέση των Κουβανέζων, στη χώρα των 9.000.000 κατοίκων που από τις 16 Φεβρουαρίου 1959 κυβερνάει ο κουνιάδος της, Φιντέλ Κάστρο.

- Είχαμε πολλές φεμινιστικές οργανώσεις στο συνέδριο.

- Πρέπει να αναπτύξουμε όχι μόνο φεμινιστική συνείδηση, αλλά κυρίως πολιτική. Η πολιτική αντιδρά σ' όλες τις μορφές της καταπίεσης, της αδικίας, της άνισης μεταχείρισης. Αν δεν έχουμε ωριμότητα στις σκέψεις και στις διεκδικήσεις μας, να καταλάβουμε δηλαδή ότι η καταπίεση της γυναίκας εφαρμόζεται μόνο στο καπιταλιστικό σύστημα, δεν θα έχει αποτέλεσμα ο αγώνας μας.

Από την επανάσταση κι ύστερα, η ζωή των γυναικών έχει αλλάξει τελείως. Πολλές αλλαγές έγιναν, άλλωστε, σε όλες τις βαθμίδες της κοινωνικής ζωής. Εργαστήκαμε εμείς οι γυναίκες σκληρά για να βοηθήσουμε την ανάπτυξη της οικονομίας και της παιδείας. Οι Κουβανέζες είναι μέρος του λαού και εργάστηκαν όπως όλοι για την πρόοδο της Κούβας. Αλλωστε, από την αρχή της επανάστασης ο Φιντέλ πίστεψε πως η γυναικεία παρουσία είναι απαραίτητη για την οργάνωση και την ανοικοδόμηση της χώρας.

Στην Κούβα, πριν από 35 χρόνια

- Πώς είναι οργανωμένη η Παιδεία στην Κούβα και ποια είναι η σχέση γυναίκας - Εκπαίδευσης;

- Εχουμε φτάσει σ' ένα πολύ υψηλό επίπεδο Εκπαίδευσης. Το σύστημά μας είναι ελεύθερο και προσφέρεται δωρεάν στον καθένα. Λειτουργούν σχολεία για όλες τις βαθμίδες, για όλες τις ηλικίες και σε κάθε περιοχή της Κούβας. Στην πατρίδα μου ο κάθε άνθρωπος σπουδάζει κάτι. Δεν έχουμε αναλφάβητους. Οσο για τα γυναικεία σωματεία, συνεργάστηκαν απ' την αρχή της Επανάστασης με τις δασκάλες των σχολείων και δημιούργησαν μια μορφωτική εκστρατεία ειδική για τις γυναίκες. Ετσι όλες οι γυναίκες ενημερώθηκαν και μπόρεσαν να διαλέξουν τους τομείς στους οποίους ήθελαν να εκπαιδευτούν.

- Ποιος είναι ο ρόλος της γυναίκας στην οικογένεια;

- Φτιάξαμε μια κοινωνία ισότητας των φύλων. Αντρες και γυναίκες έχουν τις ίδιες ευθύνες. Λειτουργεί σήμερα στην Κούβα ένα κυβερνητικό γραφείο που ασχολείται αποκλειστικά με τα οικογενειακά θέματα. Δημιουργήθηκε πριν από πολλά χρόνια, για να υποστηρίξει τα δικαιώματα και των δύο συζύγων και φροντίζει να εκτελούν τις υποχρεώσεις τους. Εκτός από αυτό, προστατεύει τα δικαιώματα του παιδιού και βοηθάει τους γονείς να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους προς τα παιδιά τους και να κάνουν ό,τι είναι δυνατό για τη μόρφωση και την ανάπτυξή τους.

Το 1980, στο Παγκόσμιο Συνέδριο Γυναικών στην Κοπεγχάγη

- Ποια είναι η θέση της Κουβανέζας στην πολιτική ζωή;

- Εχουμε πάρα πολλές γυναίκες στα υπουργεία, στη διοίκηση, στη δημόσια ζωή. Εκτός από το υπουργείο Οικογένειας έχουμε άλλο, ειδικό υπουργείο για το Παιδί. Και σ' αυτό εργάζονται πολλές γυναίκες που φροντίζουν για τον προσανατολισμό, την ανάπτυξη και την εξέλιξη των μικρών Κουβανέζων.

- Πιστεύετε ότι το πολιτικό και εκπαιδευτικό σύστημα μιας χώρας επηρεάζει τη θέση της γυναίκας στο κοινωνικό σύνολο;

- Πιστεύω πως είναι οι δύο κύριοι παράγοντες και οι πιο καθοριστικοί για τη θέση της γυναίκας. Από τα παιδικά του χρόνια ακόμα, ο άνθρωπος πρέπει να ξεκαθαρίσει τον ρόλο του και το νόημα της ζωής του και να μάθει να βλέπει τον άλλο σαν μια ανθρώπινη ύπαρξη ίση με τις άλλες. Οι δάσκαλοι πρέπει να είναι ειδικά εκπαιδευμένοι για να μπορούν να μάθουν στα παιδιά ότι πρέπει να μεγαλώνουν χωρίς διακρίσεις και ότι είναι ικανοί - είτε άντρες είτε γυναίκες - να παλέψουν στη ζωή. Η μόρφωση και η εκπαίδευση που δίνει μια χώρα παίζει αποφασιστικό ρόλο για τη θέση της γυναίκας. Το άλλο και σημαντικό είναι η πολιτική. Από το πολιτικό σύστημα προέρχονται οι ανισότητες και οι διακρίσεις. Οταν μια χώρα βλέπει τη γυναίκα σαν παραγωγική δύναμη και βοηθάει ώστε να διαμορφώσει αυτή μια ολόπλευρη προσωπικότητα, τότε η χώρα αυτή έχει πετύχει την ισότητα.

- Τι χρειάζονται οι γυναικείες οργανώσεις στην Κούβα αφού υπάρχει ισοτιμία;

- Δουλεύουμε στις γυναικείες οργανώσεις για την κοινωνική πρόοδο και για τη διατήρηση του συστήματος. Οι γυναίκες δουλεύουν για την οργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων και, γενικά, αναπτύσσουν μια δράση που δεν βοηθάει μόνο τις ίδιες αλλά ολόκληρο το σύστημα, την Επανάσταση.

- Εγιναν τεράστια βήματα στη χώρα σας, όχι μόνο στον τομέα της Υγείας αλλά και στην Εκπαίδευση και στην απασχόληση.

- Θυμάμαι τον Φιντέλ που είχε πει: «Τι να κάνουμε με ορισμένους ανθρώπους; Να τους καταδικάσουμε να είναι διανοούμενοι σ' όλη τη ζωή τους; Τι να κάνουμε με τους άλλους, να τους καταδικάσουμε να είναι άχρηστοι; Αυτό πάει κόντρα στη φύση. Πιστεύουμε ότι ο κάθε άνθρωπος πρέπει να κάνει την ημέρα τόσο χειρωνακτική όσο και διανοητική εργασία. Οταν έχουν όλοι πρόσβαση στη μάθηση, μπορούν να μελετήσουν. Αντί για μία ιδιοφυία, θα υπάρχουν χιλιάδες».

Τις αλλαγές στην Εκπαίδευση τις αντιλαμβάνεται κανείς περισσότερο στα σχολεία της υπαίθρου. Οι μαθητές δεν μαθαίνουν μόνο, δουλεύουν σ' ένα σχολείο. Μπορούν να παράγουν καπνό, μπανάνες, λαχανικά. Συμμετέχουν οι μαθητές στην παραγωγή. Ετσι, τα σχολεία συμβάλλουν και στην οικονομία της χώρας. Σε άλλα, μαθαίνουν τέχνες. Χειρίζονται μηχανήματα, επισκευάζουν έπιπλα.

Αν κάποιος μαθητής αντιμετωπίζει πρόβλημα στον χώρο του, τότε υπάρχει ειδική ομάδα που ενημερώνει τους γονείς και ρυθμίζεται το θέμα. Οι μαθητές κυρίως μαθαίνουν πειθαρχία και σεβασμό. Σε πολλές περιπτώσεις - μη σας φανεί υπερβολικό - οι μαθητές αξιολογούν τους δασκάλους και στη συνέχεια μπορούν να διδάξουν τα παιδιά το μάθημα.

- Εμπνευσμένος, πρωτοπόρος ο Φιντέλ, ο κουνιάδος σας, παντού. Πώς θα τον περιγράφατε;

- Ο Φιντέλ όπως θα γνωρίζετε ήταν γιος γαιοκτήμονα. Μέσα από το διάβασμα, τα βιβλία του Μαρξ, εξελίχθηκε και διαμόρφωσε τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά του. Ο Φιντέλ, όπως και ο σύζυγός μου Ραούλ, μπορεί να έχουν διαφορετικούς χαρακτήρες αλλά έχουν κοινά οράματα. Ξέρουν ότι οι Κουβανοί λαχταρούν ριζικές αλλαγές στη ζωή τους. Θέλουν να ζουν με αξιοπρέπεια και σιγουριά. Νομίζω ότι ο εθνικός μας ύμνος τα λέει όλα: «Μη φοβάσαι τον ένδοξο θάνατο, γιατί το να πεθαίνεις για την πατρίδα σου σημαίνει να ζεις. Το να ζεις με αλυσίδες είναι ζωή βουτηγμένη στην ντροπή και την ατιμία. Ακούστε το κάλεσμα της σάλπιγγας! Στ' άρματα παλικάρια!».

Ηταν η πρώτη σύντομη συνέντευξη της Αλέιδας Γκεβάρα, όταν ήρθε στη χώρα μας καλεσμένη από τον Ελληνοκουβανικό Σύνδεσμο. Εγινε μια εκδήλωση για να την τιμήσουν και στο τέλος την παρακάλεσα να μου αφιερώσει λίγο χρόνο για λίγες ερωτήσεις.

Της χάρισα μία από τις ζωγραφισμένες πέτρες του Γιάννη Ρίτσου που κοσμούσαν τη βιβλιοθήκη μου, γιατί ήμουν σίγουρη ότι τον γνώριζε και τον θαύμαζε. Συγκινήθηκε. Είχε έκφραση γλυκιά και χαμόγελο ζεστό. Προσιτή παρουσία.

Κόρη ενός υπερανθρώπου, του Τσε Γκεβάρα.

- Τον θεωρούμε ημίθεο τον πατέρα σας, αυτό το εισπράττετε από τον κόσμο;

- Είναι τεράστιος ο θαυμασμός και η αγάπη του κόσμου. Ηταν ο άνθρωπος που κυριαρχήθηκε από τα ιδανικά του. Στο τελευταίο γράμμα που μας έστειλε, έγραφε:

«Αν έρθει η μέρα, που θα διαβάσετε αυτό το γράμμα μου, θα πει πως ο πατέρας σας έχει φύγει από κοντά σας. Ο πατέρας σας είναι ένας άνθρωπος που ενεργεί όπως σκέφτεται. Που έμεινε πάντα πιστός στις πεποιθήσεις του. Προπάντων, να κρατήσετε μέσα σας την ικανότητα να αισθάνεστε πολύ βαθιά κάθε αδικία, που διαπράττεται εναντίον οποιουδήποτε, οπουδήποτε κι αν βρίσκεται στον κόσμο. Αυτή είναι η πιο ωραία αρετή ενός επαναστάτη».

- Και η γνωριμία του με τον Φιντέλ πόσο τον καθόρισε;

- Στο Μεξικό έγινε η πρώτη τους συνάντηση. Μίλησαν για θέματα πολιτικά. Απλά και ξεκάθαρα. Τον εντυπωσίασαν οι απόψεις του Φιντέλ, οι θέσεις του και σκέφτηκε ότι αξίζει να πεθάνει κανείς για τα μεγάλα ιδανικά.

Τα χαρακτηριστικά του ήταν η πίστη του, η επιμονή, η αυταπάρνηση, η περιφρόνηση στον θάνατο.

- Τι αγαπάτε περισσότερο, την τέχνη ή την πολιτική;

- Και με τα δύο γνωρίζεις καλύτερα τους ανθρώπους. Συνδέονται μεταξύ τους. Οπως αυτή η πέτρα που μου χαρίσατε, του Γιάννη Ρίτσου. Πάνω σε μια πέτρα που είναι δύσκολο να ζωγραφίσεις, αποτύπωσε την ιδεολογία του. Την ελεύθερη σκέψη του.

Αγαπώ, πάντως, οτιδήποτε είναι προοδευτικό.

- Ποιο είναι το στοιχείο που θαυμάζετε σ' έναν άνθρωπο;

- Τη συνέπεια. Αυτό που χαρακτήριζε και τον πατέρα μου. Του προσφέρθηκαν διάφορες θέσεις υψηλές μετά την επικράτηση της επανάστασης, αλλά δεν ήταν αυτός ο σκοπός στη ζωή του. Η εξασφάλιση μιας θέσης. Ηταν αγωνιστής, επαναστάτης. Πίστευε ότι κάθε λαός που ελευθερώνεται, είναι ένα κερδισμένο σκαλοπάτι της μάχης για την απελευθέρωση ενός άλλου λαού.