Μεγάλη πολιτική - πολιτιστική εκδήλωση για τους ναυτεργάτες οργανώνει η ΤΟ Μεταφορών της ΚΟΑ, την Κυριακή 29 Νοέμβρη, στις 11.00 π.μ., με ομιλητή τον Δημήτρη Κουτσούμπα, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με θέμα: «Οι θέσεις του ΚΚΕ για τη ναυτιλία και η πρωτοπόρα συμβολή του στους αγώνες των ναυτεργατών».

Στην εκδήλωση, που θα πραγματοποιηθεί στο πλοίο «Hellas Liberty» (Ακτή Βασιλειάδη, λιμάνι Πειραιά - Πύλη Ε2), θα τιμηθούν πρωτοπόροι βετεράνοι ναυτεργάτες και θα περιλαμβάνει προβολή ντοκιμαντέρ και καλλιτεχνικό πρόγραμμα.

Παράλληλα, από τις 29 Νοέμβρη έως τις 6 Δεκέμβρη, στο πλοίο «Hellas Liberty» θα λειτουργήσει έκθεση αρχειακού υλικού από την πρωτοπόρα συμβολή του ΚΚΕ στη δράση και τους αγώνες των ναυτεργατών, στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, από δίκες, ναυάγια κ.ά. Από γράμματα εξόριστων, φυλακισμένων, εκτελεσμένων ναυτεργατών προς το ΚΚΕ και τις οικογένειές τους. Θα παρουσιάζονται επίσης χειροποίητες κατασκευές, εργαλεία κ.ά.

Η εκδήλωση που οργανώνεται από το ΚΚΕ στον Πειραιά για τους ναυτεργάτες θα συνοδεύεται από μια μεγάλη έκθεση ντοκουμέντων και φωτογραφίας. Τα συγκλονιστικά για το περιεχόμενό τους υλικά αναφέρονται στη μακρά ιστορία του ναυτεργατικού κινήματος από τα πρώτα του βήματα έως τη συνάντησή του με το κομμουνιστικό κίνημα και την εκτίναξή του έκτοτε στις πρώτες γραμμές της ταξικής αντιπαράθεσης. Στο σημερινό μας αφιέρωμα παρουσιάζουμε ορισμένα από αυτά τα στοιχεία που αφορούν στο πρώτο μισό του προηγούμενου αιώνα. Τα υλικά αναφέρονται στην ανάπτυξη του εφοπλιστικού κεφαλαίου στον 19ο αιώνα που κτίστηκε πάνω στον ιδρώτα και την εκμετάλλευση των εργατών της θάλασσας, αλλά και στα πρώτα βήματα της ταξικής συνείδησης, συνδικαλιστικής οργάνωσης και δράσης των ναυτεργατών. Από το 1889 που ιδρύεται στον Πειραιά από μηχανικούς και θερμαστές πλοίων το «Ταμείον των Ελλήνων Μηχανουργών "Ο Προμηθεύς"», σωματείο με αλληλοβοηθητικό κυρίως χαρακτήρα, στο 1901 που ιδρύεται στον Πειραιά από μηχανικούς ο «Ατμομηχανουργικός Σύνδεσμος "Ο Προμηθεύς"» και την ίδρυση στη συνέχεια των σωματείων των Ναυτών (1902), των Λογιστών (1902), των Θερμαστών (1904), των Θαλαμηπόλων (1904) και των Ναυτομαγείρων (1904).

Ακολουθούν οι πρώτες κινητοποιήσεις μεταξύ 1905 - 1907 και οι πρώτες κατακτήσεις που αφορούσαν ανάμεσα σε άλλα και τη συνδρομή εφοπλιστών και κράτους στο ΝΑΤ, που έως τότε συντηρούνταν αποκλειστικά με τις εισφορές των ναυτεργατών. Η πρώτη μεγάλη ναυτεργατική απεργία λήγει στις 11 Απρίλη 1910. Διήρκεσε 26 ημέρες, με κύρια αιτήματα τον καθορισμό ωρών εργασίας και τη βελτίωση της διατροφής στα πλοία. Στις 11 Απρίλη, 2.000 ναυτεργάτες ανέβηκαν με πορεία από τον Πειραιά στην Αθήνα. Στο εργοστάσιο «ΦΙΞ» στη Λ. Συγγρού ενώθηκαν μαζί τους και 1.000 περίπου εργάτες της Αθήνας σε αλληλεγγύη. Με την ορμητικότητά τους αφόπλισαν τους χωροφύλακες και κινήθηκαν κατά της πρωθυπουργικής κατοικίας, όπου ο τότε πρωθυπουργός Δραγούμης δέχτηκε τα αιτήματά τους. Στο Εργατικό Κέντρο Αθήνας, όπου κατέληξαν οι απεργοί, ένας από τους ομιλητές τόνισε χαρακτηριστικά: «Παν ό,τι δίδεται εις τον εργάτην δεν είναι παροχή, είναι επιστροφή. Είναι μερική καταβολή απέναντι ολικού χρέους οφειλουμένου εις αυτόν. Ο,τι και αν του κάμουν του εργάτη ουδέποτε θα μπορέσουν να τον εξοφλήσουν, έως ότου οργανωμένος και δυνατός θα πάρει πίσω το όλον που του ανήκει». Ο σπόρος έχει φυτρώσει...

Το 1914 ο «Προμηθεύς» μετονομάζεται σε «Πανελλήνιος Ενωσις Μηχανικών Εμπορικών Ατμοπλοίων» (ΠΕΜΕΑ, η μετέπειτα ΠΕΜΕΝ). Στα γραφεία της, στις 17 Νοέμβρη 1918, έγινε το ιδρυτικό συνέδριο του Κόμματος της εργατικής τάξης, του ΣΕΚΕ (που το 1924 μετονομάζεται σε ΚΚΕ). Στο πρώτο Πρόγραμμα του ΣΕΚΕ γίνεται λόγος για «εθνικοποίηση των ατμοπλοίων» και «συμμετοχή εις την διοίκησιν των ενδιαφερομένων εργατών». Το Νοέμβρη του 1920 γίνεται το ιδρυτικό συνέδριο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ναυτεργατικών Εργατικών Οργανώσεων (μετέπειτα ΠΝΟ). Η Ομοσπονδία προσχώρησε στη ΓΣΕΕ (που τότε συνδεόταν οργανικά με το ΣΕΚΕ). Στο Καταστατικό της Ομοσπονδίας γίνεται εξαρχής λόγος για «την κατάργηση της εκμεταλλευτικής κοινωνίας» και την υιοθέτηση της «αρχής της ταξικής πάλης». Η διαπάλη ωστόσο με τις αστικές - ρεφορμιστικές δυνάμεις είναι σφοδρότατη. Οι τελευταίες θα αναλάβουν την ηγεσία της ΠΝΟ στον απόηχο των σφοδρότατων ταξικών συγκρούσεων του 1923 - 1924. Η δουλειά των κομμουνιστών ναυτεργατών για τη χειραφέτηση των εργατών της θάλασσας από κάθε αστική επιρροή εντείνεται. Καταλυτικός και αναντικατάστατος υπήρξε ο ρόλος της Κομματικής Οργάνωσης Ναυτεργατών (ΚΟΝ) του ΚΚΕ, τόσο στην οργάνωση και την καθοδήγηση, όσο και στο περιεχόμενο των αγώνων του κλάδου.

Αυτή η περίοδος σημαδεύεται από τη μεγάλη απεργία του 1923 με τους νεκρούς στο Πασαλιμάνι. Χαρακτηριστική για την κατάσταση που επικρατεί η αναφορά - εκτίμηση του υπευθύνου Υποθέσεων της Βρετανικής Αντιπροσωπείας στην Αθήνα Bentick: «Οι εργάτες υπό κομμουνιστική επιρροή είναι πιο αποφασισμένοι από ποτέ να αρνηθούν κάθε μείωση μισθών. Οι [ρεφορμιστές] ηγέτες, φοβούμενοι ότι θα ανατραπούν, έχουν αποφασίσει να κάνουν ό,τι θέλουν οι εργάτες. Καταβάλλεται κάθε προσπάθεια να μπουν σε όλα τα εξαιρετικά μικρά σωματεία και να προετοιμάσουν την απεργία... Το σημαντικό είναι ότι οι Κομμουνιστές έχουν κάνει αναμφισβήτητη πρόοδο...περαιτέρω, που είναι και σοβαρότερο, ο Πειραιάς που μέχρι σήμερα ήταν το κέντρο των μετριοπαθών αντικομμουνιστών εργατών, έχει γίνει τώρα το κέντρο της αντίστασης...».

Ακολουθεί η περίοδος της «αποκομμουνιστικοποίησης» που ξεκινά επί παγκαλικής δικτατορίας και συνεχίζεται επί αστικής δημοκρατίας. Πετάνε τα ταξικά ναυτεργατικά σωματεία εκτός ΓΣΕΕ και ΠΝΟ. Συγκροτείται η Ναυτεργατική Ενωση Πειραιά (ΝΕΠ), με καταλυτική τη συνδρομή των κομμουνιστών ναυτεργατών. Οι ναυτεργάτες πυκνώνουν τις γραμμές της ΝΕΠ, ενώ «επιτροπές καραβιών» σχηματίζονται σε όλο και περισσότερα πλοία. Λόγω της πανελλαδικής εμβέλειας που αποκτά η οργάνωση μετονομάζεται σύντομα σε Ναυτεργατική Ενωση Ελλάδας (ΝΕΕ), ενώ η δράση της επεκτείνεται γοργά και στα μεγάλα λιμάνια του εξωτερικού (Μασσαλία, Ρότερνταμ, Αμβέρσα, Μπουένος Αϊρες, κ.ά.). Το 1934 με την οργάνωση και την καθοδήγηση της ΝΕΕ ξεσπά μεγάλη απεργία των Ελλήνων ναυτεργατών στο εξωτερικό, με βασικά αιτήματα: Αυξήσεις μισθών, τη σύνθεση των πληρωμάτων με βάση την 8ωρη εργασία, 50 δρχ. επίδομα ανεργίας και συνδικαλιστικές ελευθερίες. Η απεργία πήρε μεγάλη έκταση, ειδικά στα λιμάνια του Ρότερνταμ, της Αμβέρσας, της Μασσαλίας, της Αργεντινής, ενώ αναφορές κάναν λόγο για 30 πλοία δεμένα σε διάφορα λιμάνια της Βρετανίας. Ανατρέχοντας σε εκείνη την περίοδο από αστική σκοπιά, τα «Ναυτικά Χρονικά» έγραφαν σχετικά: «Καθώς τα πλοία εκινούντο μακράν της αχτίνος επιτηρήσεως του Κράτους, ταύτα απετέλουν πρόσφορον έδαφος διά την διείσδυσιν του κομμουνισμού... Επί των πλοίων εσημειούντο αναταραχαί, ακόμα και στάσεις. Εις τίποτε δεν εχρησίμευαν οι παραινέσεις και αι θερμαί συστάσεις».

Τον Αύγουστο του 1937, η ΚΕ του ΚΚΕ καλεί τον ελληνικό λαό «να ενισχύσει με όλες του τις δυνάμεις τον ένδοξο ηρωικό αγώνα της ισπανικής δημοκρατίας. Η πάλη, ενάντια στον πολεμικό εφοδιασμό του Φράνκο απ' το Μεταξά, ενάντια στη χρησιμοποίηση των ελληνικών καραβιών και των ελληνικών λιμανιών για τον εφοδιασμό του, αποκτά ιδιαίτερη σημασία». Ανάμεσα στις κινητοποιήσεις των ναυτεργατών την εν λόγω περίοδο ξεχωρίζει η άρνηση του πληρώματος του πετρελαιοφόρου «Βάσος» το 1937 να μεταφέρει το φορτίο του προς Ισπανία. Από τους πρωτεργάτες της κίνησης ήταν ο κομμουνιστής ναυτεργάτης Κώστας Στεφανάτος. Στο σχετικό φάκελο που δημιουργήθηκε μετά ο ανακριτής έγραψε: «Δημιούργησαν Σοβιέτ στο πλοίο, θέλοντες να μεταφέρουν το φορτίο στην άλλη αντίθετη πλευρά του Φράνκο».

Σημαντικός αριθμός κομμουνιστών ναυτεργατών επίσης πολέμησε στις Διεθνείς Ταξιαρχίες στο πλευρό του ισπανικού λαού. Σχεδόν 400 Ελληνες εντάχθηκαν σε διάφορες μονάδες των Διεθνών Ταξιαρχιών. 64 ήταν ναυτεργάτες, 12 εκ των οποίων έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι εκτελώντας το διεθνιστικό τους καθήκον.

Ακολουθεί η μεγάλη μάχη στους ωκεανούς στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου με το σύνθημα της ΟΕΝΟ «τα πλοία εν κινήσει» να κυριαρχεί, αλλά και η υπογραφή της ιστορικής Συλλογικής Σύμβασης που βελτίωσε άρδην τη ζωή στα βαπόρια σε βαθμό που ακόμα και σήμερα είναι σημείο αναφοράς μεταξύ των ναυτικών. Στον αγώνα του ΔΣΕ 420 κομμουνιστές και άλλοι αγωνιστές ναυτεργάτες ανταποκρίνονται σε ελάχιστο χρόνο στο κάλεσμα. 210 θα καταφέρουν να φτάσουν και να λάβουν μέρος στις μάχες. 37 θα γίνουν αξιωματικοί. 42 θα πέσουν μαχόμενοι, ενώ άλλοι 44 θα τραυματιστούν στις μάχες.

Ακολουθούν τα χρόνια με τις μαύρες λίστες, τα στρατοδικεία, τις εξορίες, τις εκτελέσεις. Και κορυφώνεται έως τις μέρες μας με το ταξικό ναυτεργατικό κίνημα να προσθέτει διαρκώς λαμπρές σελίδες στην Ιστορία του.