«Δε ζητάμε το φεγγάρι. Ζητάμε την πατρίδα μας». Αυτό δήλωνε ο Γιάσερ Αραφάτ, όταν, το 1991, άρχιζε, υπό έντονες κυρίως αμερικανικές πιέσεις, τις μυστικές συνομιλίες με Ισραηλινούς αξιωματούχους που κατέληξαν στη συμφωνία του Οσλο. Λίγα χρόνια νωρίτερα αναγνώριζε το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ, προχωρώντας σε ιστορική ανατροπή των δεδομένων στα οποία, ο ίδιος, στήριξε τον, μέχρι τότε, αγώνα για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης.

Ο Αμπού Αμάρ, όπως ήταν το πολεμικό του όνομα, ολοκλήρωσε, την Παρασκευή, το ύστατο ταξίδι με προορισμό την αγκαλιά δεκάδων χιλιάδων Παλαιστινίων και το αρχηγείο του, τη Μουκάτα'α, στη Ραμάλα. Ο άνθρωπος που ταύτισε την πορεία του με τον αγώνα του παλαιστινιακού λαού για ελευθερία, που κατάφερε να ενώσει τους κατακερματισμένους, στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, Παλαιστινίους, να συγκεκριμενοποιήσει τους στόχους τους και το όραμά τους, να τους εμπνεύσει να αγωνιστούν γι' αυτό και να φέρει στο διεθνές πολιτικό προσκήνιο το ζήτημα, επέστρεψε στην πάτρια γη χωρίς να δει την ίδρυση ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους.

Η επόμενη μέρα βρίσκει τα παλαιστινιακά εδάφη σε 40ήμερο πένθος αλλά και σε αβεβαιότητα. Η Παλαιστινιακή Αρχή, επιδεικνύοντας ετοιμότητα και ταχύτητα, προχώρησε στο ασφαλέστερο βήμα που θα μπορούσε να κάνει, ακολουθώντας τις διαδικασίες διαδοχής που προβλέπονται από το καταστατικό της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης.

Καθήκοντα υπηρεσιακού προέδρου ανέλαβε ο πρόεδρος του Κοινοβουλίου, Ραούχι Φατούχ, ο οποίος από κοινού με τον πρωθυπουργό Αχμάντ Κορέι, θα οργανώσει εκλογές, εντός 60 ημερών, και θα ασχοληθεί με τα καθημερινά ζητήματα. Στην ηγεσία της ΟΑΠ αναδείχτηκε ο, μέχρι πρότινος, δεύτερος στην ιεραρχία και συνιδρυτής της «Φατάχ» Μαχμούντ Αμπάς, ενώ επικεφαλής της «Φατάχ» τέθηκε ο, επίσης, συνιδρυτής της, Φαρούκ Καντούμι. Εντούτοις, οι κινήσεις αυτές δεν μπορούν να καλύψουν τον έντονο προβληματισμό για το, αναμφιβόλως, μεγάλο κενό εξουσίας που άφησε πίσω του ο Αμπού Αμάρ.

Επισήμως, δεν έχει ανακοινωθεί καμία υποψηφιότητα για τη θέση του προέδρου της Παλαιστινιακής Αρχής και δεν αναμένεται να γίνει κάτι τέτοιο στις αμέσως επόμενες μέρες. Ορισμένα, όμως, ονόματα έχουν αρχίσει, ήδη, να συζητιούνται έντονα. Οι υποψήφιοι διάδοχοι, τουλάχιστον όπως καταγράφονται από τα ΜΜΕ, θα μπορούσαν, κατ' αρχάς, να χωριστούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στους «Τυνήσιους» και στους «εσωτερικούς».

«Τυνήσιοι» αποκαλούνται οι συνεργάτες εκείνοι του Γιάσερ Αραφάτ που τον συνόδευσαν στην εξορία και επέστρεψαν στα παλαιστινιακά εδάφη μετά τη συμφωνία του Οσλο. Είναι μεγαλύτερης ηλικίας, με πλούσια πείρα στις διπλωματικές επαφές και στις διαπραγματεύσεις, με κοσμικές αρχές αλλά με πολύ μικρό, συνήθως, λαϊκό έρεισμα εντός των παλαιστινιακών εδαφών. Πρόκειται για τους Μαχμούντ Αμπάς, Αχμάντ Κορέι και τον Φαρούκ Καντούμι. Ο Καντούμι είναι ο μόνος που δε γύρισε στα παλαιστινιακά εδάφη, διαφωνώντας με τη συμφωνία του Οσλο και δεν έχει, ακόμη, ξεκαθαρίσει αν θα επιστρέψει τώρα, ως ηγέτης της «Φατάχ».

Οι λεγόμενοι «εσωτερικοί» είναι αξιωματούχοι της νεότερης γενιάς της παλαιστινιακής πολιτικής σκηνής, οι οποίοι γεννήθηκαν και ανδρώθηκαν στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη. Εχουν ισχύ στους κόλπους των δυνάμεων ασφαλείας και των ενόπλων Παλαιστινίων, είναι επίσης υπέρμαχοι του κοσμικού και σαφώς γίνονται αντιληπτοί ως «πιο κοντινοί άνθρωποι» στον παλαιστινιακό λαό. Πρόκειται για τον πρώην υπεύθυνο ασφαλείας της Γάζας, Μοχάμαντ Ντάχλαν, τον συνάδελφό του για τη Δυτική Οχθη, Τζιμπρίλ Ραγιούμπ, και τον καταδικασμένο σε 5 φορές ισόβια στις ισραηλινές φυλακές, βουλευτή της «Φατάχ», Μαρουάν Μπαργκούτι.

Εκτός από αυτό το «διαχωρισμό», υπάρχει και ένα άλλο εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο που θα μπορούσε κανείς να πει ότι «ομαδοποιεί» τους επίδοξους διαδόχους. Οι Αχμάντ Κορέι, Μαχμούντ Αμπάς, Μοχάμαντ Ντάχλαν και Τζιμπρίλ Ραγιούμπ, είχαν ο καθένας σε διαφορετικές στιγμές και περιστάσεις, συγκρουστεί με τον Παλαιστίνιο ηγέτη για ζητήματα «ασφαλείας». Θεωρούνται, επίσης, «μετριοπαθείς και πραγματιστές» από την ισραηλινή και την αμερικανική πλευρά. Το γεγονός αυτό και μόνο, ιδιαίτερα εφόσον, για ορισμένους όπως ο Ντάχλαν, έχει εκφραστεί ανοιχτά, είναι ξεκάθαρο ότι λειτουργεί εις βάρος τους στα μάτια της παλαιστινιακής κοινής γνώμης που τους βλέπει με επιφύλαξη, φοβούμενη ότι θα αποδειχτούν «ενδοτικοί» στις ισραηλινές απαιτήσεις.

Από την άλλη πλευρά, ο Μαρουάν Μπαργκούτι είναι σαφώς ο πλέον δημοφιλής στους Παλαιστινίους. Υποστήριξε τη συμφωνία του Οσλο και τάχθηκε ενάντια στη στρατιωτικοποίηση της δεύτερης Ιντιφάντα, όταν αυτή άρχισε. Δε δίστασε, όμως, να μην επιμείνει στη στάση του αυτή και να αρκεστεί στην καταδίκη των επιθέσεων εντός Ισραήλ όσο η βία κλιμακωνόταν. Για πολλούς ήταν ο «φυσικός» διάδοχος του Γιάσερ Αραφάτ. Σήμερα, μέσα από τη φυλακή, επιμένει ότι ο αγώνας συνεχίζεται και επικροτεί το σχέδιο «απεγκλωβισμού» από τη Λωρίδα της Γάζας που προωθεί ο Σαρόν.

Τις πλέον ξεκάθαρες θέσεις για το πώς σκοπεύει να διαχειριστεί την ηγεσία της «Φατάχ» και τη μετα-Αραφάτ εποχή διατύπωσε, αναμφιβόλως, ο Φαρούκ Καντούμι. Τόνισε ότι είναι «ανοιχτός στις διαπραγματεύσεις» αλλά εάν αυτές δεν ευοδώσουν τα αναμενόμενα για τους Παλαιστινίους, δήλωσε «έτοιμος να συνεχίσει τον ένοπλο αγώνα». Ο Καντούμι υπενθύμισε ότι βασίζει τη στάση του στη ρήση του Γιάσερ Αραφάτ, το 1974, στον ΟΗΕ: «Κρατώ κλαδί ελιάς και όπλο. Μην αφήσετε να πέσει το κλαδί ελιάς από τα χέρια μου».

Οι απόψεις του Καντούμι, πιθανώς, να απηχούν μεγάλο μέρος της παλαιστινιακής κοινής γνώμης. Γεγονός, όμως, είναι ότι κανένας από τους πιθανούς διαδόχους του Αμπού Αμάρ δεν έχει το κύρος και μια λαϊκή υποστήριξη τέτοια που θα του εξασφαλίσει τον απόλυτο έλεγχο της εξουσίας, όπως τον κρατούσε ο εκλιπών πρόεδρος. Αυτό συνεπάγεται σκληρές αντιπαραθέσεις και πολλούς ελιγμούς. Σε αυτό το πλαίσιο δε θα πρέπει κανείς να αγνοήσει τις ισλαμιστικές οργανώσεις, και κυρίως τη «Χαμάς», η οποία δε συμμετέχει, μέχρι σήμερα, στην ΟΑΠ. Διεκδικεί, όμως, πλέον ανοιχτά και με ισχυρό λαϊκό έρεισμα, ιδίως στη Γάζα, τη συμμετοχή της στο οποιοδήποτε κυβερνητικό σχήμα. Είναι, μάλλον, απίθανο η «Χαμάς», με την ισχύ που έχει πλέον αποκτήσει, να μπορέσει να παραμεριστεί από το νέο «μοίρασμα της τράπουλας».

Αν όλα αυτά συνθέτουν ένα αρκετά πολύπλοκο σκηνικό, σίγουρα η κατάσταση γίνεται ακόμη δυσκολότερη αν αναλογιστεί κανείς ότι η απουσία ενός τόσο ισχυρού και ενωτικού ηγέτη, όπως ο Γιάσερ Αραφάτ, θα γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από την ισραηλινή ηγεσία που, απροκάλυπτα, παρεμβαίνει στα εσωτερικά των Παλαιστινίων, εκφράζοντας προτιμήσεις και θέτοντας «όρους» για την όποια διαπραγμάτευση. Αλλωστε, και μόνο για να γίνουν εκλογές, προϋπόθεση είναι ο ισραηλινός στρατός να μην είναι στις παλαιστινιακές πόλεις, κάτι που δε φαίνεται πιθανό.

Στη «μετά-Αραφάτ» εποχή, το βέβαιο είναι ότι πολλοί θα είναι αυτοί που θα προσπαθήσουν να καθορίσουν την ηγεσία και την τύχη του παλαιστινιακού λαού, ο οποίος έχει, επανειλημμένως, δείξει ωριμότητα και εμπειρία στις δημοκρατικές πολιτικές διαδικασίες. Μια προοπτική ωριμότητας και πραγματικής έκφρασης της λαϊκής θέλησης, όμως, δεν είναι αυτή που προωθούν οι ΗΠΑ για ολόκληρη την περιοχή με τα σχέδια για τη «Μείζονα Μέση Ανατολή», ούτε η κυβέρνηση Σαρόν. Και σίγουρα, θα γίνουν προσπάθειες η νέα αυτή μάχη να μεταφερθεί εντός της παλαιστινιακής πολιτικής σκηνής.