Η συζήτηση για το σύστημα Υυγείας στη σοσιαλιστική Κούβα έχει πάντα ένα ενδιαφέρον γιατί μιλάμε για ένα ξεχωριστό επίτευγμα αδιαμφισβήτητο, που επιτυγχάνεται μάλιστα μέσα σε ιδιαίτερες δυσκολίες λόγω του απάνθρωπου πολύπλευρου αποκλεισμού από την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Για το θέμα αυτό είχαμε την τύχη να συζητήσουμε με δύο Κουβανούς επιστήμονες που βρέθηκαν στα τέλη του Αυγούστου στη χώρα μας, προκειμένου να συμμετάσχουν στο Παγκόσμιο Παιδιατρικό Συνέδριο. Πρόκειται για τον Ενζο Ντουένιας, επικεφαλής για πάνω από 30 χρόνια της Ενωσης Παιδιάτρων Κούβας και σημερινό επίτιμο πρόεδρό της, πρόεδρο της Ενωσης Παιδιάτρων Λατινικής Αμερικής, βετεράνο της επανάστασης, από τους πρωτεργάτες του πρώτου συστήματος Υγείας της Κούβας αλλά και των διεθνιστικών αποστολών της χώρας του. Ο δεύτερος συνομιλητής μας είναι ο Φερνάντο Ντομίνγκες, σημερινός πρόεδρος της Ενωσης Παιδιάτρων Κούβας και πρόσφατα εκλεγμένος στη Διαρκή Επιτροπή της Διεθνούς Ενωσης Παιδιάτρων που εκλέχτηκε από 133 χώρες του κόσμου, που συμμετείχαν στο παγκόσμιο συνέδριο. Τα βασικά σημεία της συνέντευξης αυτής παρουσιάζουμε παρακάτω:

-- Ξεκινώντας θα θέλαμε να μας δώσετε τις βασικές αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται το σύστημα Υγείας της Κούβας.

-- Φερνάντο Ντομίνγκες: Η πρώτη αρχή είναι η Υγεία ως ολοκληρωμένο σύστημα, δεύτερη η δωρεάν παροχή της, τρίτη η εύκολη προσβασιμότητα για όλους σε όλα τα επίπεδα χωρίς οποιαδήποτε διάκριση φυλής, χρώματος, φύλου, ηλικίας, θρησκείας.

Αυτό το σύστημα είναι δομημένο σε κεντρικό επίπεδο και οι αρμόδιοι φορείς όχι μόνο παρέχουν υπηρεσίες Υγείας αλλά και ελέγχουν. Και αυτό γίνεται από το υπουργείο Υγείας και από τις 14 περιφερειακές διοικήσεις σε όλη την Κούβα. Και βέβαια, πρακτικά όλες οι δραστηριότητες Υγείας πραγματοποιούνται σε κάθε μικρότερη διοικητική δομή, όπως είναι οι δήμοι με τις γειτονιές τους. Κάθε δήμος χωρίζεται σε ζώνες Υγείας και έχει τα ιατρεία των γιατρών της οικογένειας και την πολυκλινική ή τις πολυκλινικές του. Σε αυτές τις πολυκλινικές ανήκουν και τα ιατρεία αυτά που περιλαμβάνουν το γιατρό της οικογένειας και επαρκές νοσηλευτικό προσωπικό. Αυτή η δομή του οικογενειακού γιατρού επιτρέπει στο πρώτο επίπεδο να καλύπτεται κάθε γωνιά της Κούβας. Ο κάθε γιατρός της οικογένειας είναι υπεύθυνος για έναν τομέα του πληθυσμού, του κάθε δήμου, ο σκοπός του δεν είναι μόνο η θεραπεία αλλά και η πρόληψη, η προώθηση της υγείας, και η αποκατάσταση.

Πρόληψη, προώθηση της υγείας, θεραπεία και αποκατάσταση είναι οι βασικοί πυλώνες της Υγείας. Το σύστημα αυτό ενισχύεται και από ένα δίκτυο υπηρεσιών Υγείας έκτακτης ανάγκης που πραγματοποιούνται από τις πολυκλινικές και τα νοσοκομεία, που είναι και το δεύτερο επίπεδο.

Τα νοσοκομεία υπάγονται στις δημοτικές ή τις περιφερειακές διευθύνσεις. Στο τρίτο επίπεδο βρίσκονται τα ινστιτούτα και ερευνητικά κέντρα που διοικούνται από την κεντρική διεύθυνση.

Να δώσουμε ένα παράδειγμα: ένα παιδί γεννιέται με κάποιο καρδιολογικό πρόβλημα. Το περιθάλπουν στο νοσοκομείο που γεννιέται και από εκεί ο οικογενειακός γιατρός το παρακολουθεί σε ό,τι χρειαστεί σε συνεννόηση και συνεργασία με το νοσοκομείο. Είναι ένα σύστημα που έχει μια καθετοποιημένη δομή μεταξύ των τριών επιπέδων, γιατί λειτουργεί ως ενιαίο και μοναδικό σύστημα. Το πλεονέκτημά του είναι ότι μπορεί να γίνει το καλύτερο που μπορεί να προσφέρει η ιατρική επιστήμη γιατί προσφέρεται ολοκληρωμένα σε όποιον το έχει ανάγκη. Ενα παιδί που γεννιέται σε ένα χωριό ή ένα δήμο της επαρχίας λαμβάνει το ίδιο επίπεδο παροχής Υγείας με ένα παιδί που γεννιέται στην πρωτεύουσα. Δεν υπάρχει καμία διαφορά γιατί οι υπηρεσίες Υγείας είναι το ίδιο προσβάσιμες παντού και σε όλα τα επίπεδα του συστήματος Υγείας.

-- Ενζο Ντουένιας: Να προσθέσω κάτι, στην Κούβα υπάρχει ένα μοναδικό και ενιαίο Εθνικό Σύστημα Υγείας. Το υπουργείο σε κεντρικό επίπεδο διευθύνει όλον αυτό τον τομέα. Αυτό όμως δεν έγινε αυτόματα. Είναι μια μακρά διαδικασία που ξεκίνησε με τη νίκη της επανάστασης το 1959. Γιατί στην Κούβα υπήρχαν πολλά συστήματα Υγείας με κυριαρχία του ιδιωτικού τομέα και οι όποιες υπηρεσίες Υγείας ήταν συγκεντρωμένες στα αστικά κέντρα. Το 70% των γιατρών ήταν στις μεγάλες πόλεις και κυρίως στην Αβάνα. Η πλειοψηφία του πληθυσμού της επαρχίας δεν είχε πρόσβαση σε γιατρό.

Ετσι ένα από τα πρώτα μεγάλα έργα που υλοποιεί η επανάσταση στις αγροτικές περιοχές είναι η παροχή Υγείας σε όλο το λαό. Είχα την τύχη και την τιμή να είμαι ένας από τους ιδρυτές του αγροτικού συστήματος. Ημουν στην πρώτη ομάδα που συμμετείχε σε αυτή την αποστολή που πήγαμε στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας.

-- Φερνάντο Ντομίνγκες: Θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκείνη την εποχή πρώτα έφτανε ο γιατρός στο χωριό και μετά ερχόταν ο δρόμος.

-- Και η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, θα προσθέταμε

-- Ενζο Ντουένιας: Ετσι είναι, αλλά πρώτα πήγε ο γιατρός, γιατί πρώτα έπρεπε να εξασφαλιστεί η ζωή για να μπορεί μετά ο άνθρωπος να μορφωθεί. Εξάλλου, και εγώ ως νέος γιατρός, συμμετείχα επίσης στην καμπάνια κατά του αναλφαβητισμού μετά την ήττα των ιμπεριαλιστών στο Κόλπο των Χοίρων στην Πλάγια Χιρόν τον Απρίλη του 1961.

Ετσι θεωρώ ότι το να φτάσει ο γιατρός σε κάθε γωνιά της χώρας ήταν το πιο σημαντικό. Φτιάξαμε τα πρώτα αυτοσχέδια αγροτικά νοσοκομεία και ήταν μια υπέροχη προσφορά που κανείς πρέπει να τη ζήσει για να τη νιώσει βαθιά και να την καταλάβει. Να δει τη δυνατότητα του ανθρώπου να βελτιώνει τη ζωή του.

Στην Κούβα τι πληρώνει μια οικογένεια για την παιδεία; Τίποτα. Πόσο της κοστίζει η υγεία; Πάλι τίποτα. Και όχι μόνο η υγεία αλλά και η πρόληψη, η πιο σύνθετη θεραπευτική μέθοδος, που απαιτείται να προσφερθεί. Από ένα εμβόλιο μέχρι μια μεταμόσχευση καρδιάς.

-- Για εμάς και για εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν στον καπιταλισμό, αυτά που μας λέτε φαντάζουν απίστευτα και απραγματοποίητα. Μιλήστε μας για τις προτεραιότητες του συστήματος.

-- Φερνάντο Ντομίνγκες: Πρώτη προτεραιότητα είναι η φροντίδα της μητρότητας και του παιδιού. Είναι το λεγόμενο Εθνικό Μητρικό Εφηβικό Πρόγραμμα. Επίσης, αυτό της Τρίτης Ηλικίας. Επίσης, οι σοβαρές ασθένειες που είναι μεταδιδόμενες, αυτές που δε μεταδίδονται, οι χρόνιες ασθένειες ή οι αναπηρίες που πρέπει να εξασφαλιστεί ένα καλύτερο επίπεδο ζωής.

Αυτά τα προγράμματα έχουν προτεραιότητα. Η φροντίδα στη γυναίκα και το παιδί πριν την εγκυμοσύνη. Η γυναίκα δέχεται συμβουλές και φροντίδα προγεννητικά και της προτείνεται η καλύτερη περίοδος για να μείνει έγκυος, την προσανατολίζουν. Για παράδειγμα, αν η γυναίκα είναι διαβητική της υποδεικνύεται ποια είναι η καταλληλότερη ηλικία. Αυτό εξασφαλίζει την υγεία της ίδιας και του παιδιού. Γιατί αν δεν έχει ειδική φροντίδα μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη ζωής της και αυτή του παιδιού. Οι έγκυες γυναίκες πριν γεννήσουν μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση σε δομές Υγείας, όπως είναι οι μητρικές εστίες, όπου εκπαιδεύονται και για τη στιγμή της γέννησης και για τη μετέπειτα φροντίδα του νεογνού και παίρνουν στοιχεία οικογενειακού προγραμματισμού. Αυτές οι δομές είναι κοντά στις γυναίκες σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά τη γέννηση (και στην περίπτωση που έχει κάποιο πρόβλημα καλύπτονται όλες οι ανάγκες για τη μητέρα και το παιδί) και πάντα με τη συνδρομή του γιατρού της οικογένειας και ειδικευμένων γιατρών παιδιάτρων, γυναικολόγων, παιδοψυχολόγων. Ετσι δέχεται μια ολοκληρωμένη περίθαλψη. Γιατί, όπως έχουμε προαναφέρει, το σύστημα Υγείας στην Κούβα είναι πραγματικά ολοκληρωμένο. Στη συνέχεια το κάθε παιδί κάνει 13 εμβόλια στον πρώτο χρόνο της ζωής του, εμβόλια που παράγονται στην Κούβα.

Ολη αυτή η αντιμετώπιση έχει συμβάλλει ώστε η χώρα μας να έχει από τους χαμηλότερους δείκτες παιδικής θνησιμότητας, βρίσκεται ανάμεσα στις 25 χώρες με χαμηλότερο δείκτη από αυτό των ΗΠΑ. Ο δείκτης αυτός είναι 5,3 στα χίλια γεννημένα παιδιά. Και αυτό ενώ η Κούβα είναι μια φτωχή χώρα και επιπλέον αποκλεισμένη.

Αν τώρα μιλήσουμε για την άλλη προτεραιότητα του συστήματος Υγείας, που είναι η φροντίδα της τρίτης ηλικίας, και αυτή στηρίζεται στις τέσσερις αρχές, πρόληψη, παροχή υπηρεσιών υγείας και δραστηριοτήτων φυσικής αγωγής που κάνουν τους ηλικιωμένους δημιουργικούς, θεραπεία και αποκατάσταση.

-- Ολα αυτά φυσικά κοστίζουν αρκετά. Και το ερώτημα είναι πώς μπορεί η Κούβα, με όλα αυτά τα οικονομικά προβλήματα, τον αποκλεισμό, να προσφέρει τόσο υψηλές υπηρεσίες Υγείας και μάλιστα δωρεάν;

-- Φερνάντο Ντομίνγκες: Αυτό πετυχαίνεται γιατί υπάρχει πολιτική θέληση και απόφαση. Εχουμε διαπιστώσει ότι σε πολλές άλλες χώρες η πολιτική απόφαση έρχεται τελευταία. Αυτό όμως δεν μπορεί να δώσει απάντηση. Σε μας αυτοί οι τομείς είναι πάντα πρώτης προτεραιότητας. Υγεία και Παιδεία.

-- Ενζο Ντουένιας: Ακούγεται σαν ψέμα αλλά είναι μια πραγματικότητα. Γιατί; Γιατί υπάρχει μια κυβέρνηση σε μια φτωχή, αποκλεισμένη χώρα, που παίρνει την πολιτική απόφαση, προωθεί ένα πρόγραμμα που ο Φιντέλ ξεκίνησε από την αρχή της επανάστασης, που υλοποιήθηκε και υλοποιείται καθημερινά με πολλές δυσκολίες. Και φυσικά δεν είναι όλα τέλεια και θαυμάσια. Σήμερα που μιλάμε πραγματοποιείται και εξελίσσεται ένα τεράστιο πρόγραμμα επιδιόρθωσης κτιρίων στην Υγεία και την Παιδεία. Για παράδειγμα, πολλά νοσοκομεία είχαν πολλά προβλήματα στη συντήρηση, την εξωτερική εμφάνιση.

Επίσης, λόγω του αποκλεισμού μάς λείπουν φάρμακα για διάφορες ασθένειες που μας κοστίζει να τα βρούμε στο διεθνές εμπόριο. Παρ' όλα τα προβλήματα η Κούβα στον τομέα της Υγείας γνωρίζει τεράστια αναγνώριση ενώ χιλιάδες φοιτητές σπουδάζουν ιατρική στην Κούβα. Επίσης, πρέπει να σημειώσουμε ότι ο γιατρός στην Κούβα λόγω του ενιαίου του συστήματος Υγείας, μπορεί ανά πάσα στιγμή να ενσωματωθεί σε κάθε επίπεδο, στην άσκηση του λειτουργήματος, στη διδασκαλία ή την έρευνα ανάλογα με την επιθυμία του ή τη δυνατότητά του. Ετσι μπορεί συνεχώς να επικαιροποιεί την επιστήμη του και σε όλες τις πολυκλινικές μέσω του διαδικτυακού Infomed, μπορεί να ενημερώνεται για όλες τις ιατρικές εξελίξεις.

-- Θα θέλαμε να μας μιλήσετε για την Υγεία στους τόπους δουλιάς

-- Φερνάντο Ντομίνγκες: Υπάρχει ένα Εθνικό Ιδρυμα της Ιατρικής των Εργαζομένων, που δραστηριοποιείται σε όλους τους παραγωγικούς κλάδους της χώρας και διαμορφώνει ειδικευμένους γιατρούς εργασίας. Για παράδειγμα, υπάρχουν οι επαγγελματικές ασθένειες. Αυτό το ίδρυμα ασχολείται με την πρόληψη, την παροχή υπηρεσιών Υγείας, τη θεραπεία και την αποκατάσταση, την εφαρμογή των απαραίτητων μέτρων προστασίας. Σε μεγάλους χώρους δουλιάς, εργοστάσια, υπάρχουν απαραίτητα γιατροί εργασίας με νοσηλευτικό προσωπικό που φροντίζουν στη διάρκεια του ωραρίου όλους τους εργαζόμενους, από τον διευθυντή μέχρι τον κηπουρό.

-- Ποιο είναι το ποσοστό που κατευθύνεται στην Υγεία από τον κρατικό προϋπολογισμό. Το ρωτάω αυτό γιατί στην Ελλάδα το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών Υγείας προέρχεται από ιδιωτικές δαπάνες.

-- Φερνάντο Ντομίνγκες: Το ποσοστό αυτό τα τελευταία χρόνια κυμαίνεται στο 10 - 11% και εξασφαλίζει δωρεάν παροχή Υγείας σε όποιον Κουβανό πολίτη την έχει ανάγκη, ανεξάρτητα αν είναι ένα εμβόλιο ή μια πολύπλοκη εγχείρηση που στοιχίζει χιλιάδες δολάρια.

-- Αυτό για εμάς ακούγεται εξωπραγματικό

-- Ενζο Ντουένιας: Αυτό για εμάς σημαίνει πραγματική ανάπτυξη. Για άλλους που επισκέπτονται την Κούβα επειδή δε βλέπουν πολύ ωραία κτίρια, υπερφωτισμένες πόλεις και πολλά αυτοκίνητα ή βλέπουν τις δυσκολίες στις μεταφορές, τις δυσκολίες στην καθημερινότητα, θεωρούν ότι δεν υπάρχει ανάπτυξη. Οχι, για εμάς ανάπτυξη σημαίνει ό,τι προάγει τη ζωή. Ο,τι εξασφαλίζει την καλύτερη ποιότητα ζωής. Γι' αυτό δίνουμε προτεραιότητα στον τομέα της Υγείας.

-- Θα θέλαμε την εμπειρία σας από τη συμμετοχή σας στο Παγκόσμιο Παιδιατρικό Συνέδριο. Τι συμπεράσματα βγάζετε;

-- Φερνάντο Ντομίνγκες: Η Διεθνής Παιδιατρική Ενωση προσπάθησε να επιμείνει ώστε να πραγματοποιηθούν οι λεγόμενοι στόχοι της Χιλιετίας που δεν έχουν επιτευχθεί. Πολλές φτωχές χώρες, στην πραγματικότητα υποανάπτυκτες, δεν έχουν καμία πιθανότητα να πετύχουν τους στόχους που αφορούν τη ζωή των παιδιών μέχρι τα 5 τους χρόνια. Δε μιλάμε για ποιότητα ζωής αλλά για τη διατήρηση της ζωής, την επιβίωση. Στόχος είναι να βελτιωθούν τα πράγματα μέχρι το 2012 και η Ενωση να βοηθήσει τις εθνικές ενώσεις να προωθήσουν συγκεκριμένα προγράμματα. Είναι θλιβερό ότι 11 εκατομμύρια παιδιά πεθαίνουν το χρόνο γιατί δεν έχουν φάρμακα για ασθένειες που μπορούν να γιατρευτούν. Και από αυτά τα 11 εκατομμύρια, τα τέσσερα εκατομμύρια δε συμπληρώνουν ούτε τον πρώτο μήνα και το 99% αυτών προέρχεται από τις πολύ φτωχές χώρες.

Γι' αυτό οι παιδίατροι όλου του κόσμου προσπαθούμε να διευρύνουμε τις επιστημονικές ανταλλαγές και έχουμε κάποιες υποσχέσεις από διάφορους οργανισμούς προς την Ενωσή μας που το 2010 συμπληρώνει τα 100 χρόνια ζωής. Στο συνέδριο εκφράστηκε μια διάθεση να εντείνουμε την προσπάθεια.

-- Ενζο Ντουένιας: Πρέπει να σημειώσουμε μια πολύ βασική πλευρά για αυτή την κατάσταση. Είναι τα τεράστια συμφέροντα των φαρμακοβιομηχανιών, που είναι από τις πιο δυνατές μαζί με τη βιομηχανία των όπλων. Ενώ προσφέρουν τα πάντα πληρωμένα (ταξίδια, ξενοδοχεία, υποδομές) στα συνέδρια για τους πελάτες γιατρούς, δεν κάνουν το παραμικρό για αυτή την ντροπή. Εμείς δε συμμετέχουμε σε αυτό το αλισβερίσι γιατί το κουβανικό κράτος μας τα καλύπτει όλα. Εμείς δε βλέπουμε την Ιατρική, την Υγεία ως εμπόρευμα, ως μέσο συναλλαγής και χειραγώγησης, αλλά ως κοινωνικό αγαθό για όλους.

-- Τα επιτεύγματα αυτά της σοσιαλιστικής Κούβας πώς αναγνωρίζονται παγκοσμίως. Γνωρίζουμε ότι η Κούβα προσφέρει διεθνιστική αλληλεγγύη, στέλνοντας γιατρούς σε όλο τον κόσμο, ξέρουμε για το θαυμάσιο έργο της «αποστολής θαύμα» με τις οφθαλμολογικές εγχειρήσεις.

-- Φερνάντο Ντομίνγκες: Ο Ενζο είναι ένας από τους ιδρυτές αυτού του διεθνιστικού κινήματος. Είναι από τους πρώτους γιατρούς που στάλθηκαν από την Κούβα.

-- Ενζο Ντουένιας: Από τη νίκη της επανάστασης ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του Φιντέλ είναι ο διεθνισμός. Οι αποστολές γιατρών ξεκίνησαν το 1964. Εμείς συμμετείχαμε στην πρώτη αποστολή στην Αλγερία που κέρδιζε τη μάχη της ανεξαρτησίας από τη Γαλλία. Η διεθνιστική βοήθεια είναι ένα βασικό στοιχείο της επανάστασης, όχι μόνο με αποστολή γιατρών, αλλά και τη δημιουργία σχολών σε πολλές χώρες. Ξεκίνησε ως μία απλή υπόθεση, που πήρε τεράστιες διαστάσεις και σήμερα σε πάνω από 40 χώρες σε όλο τον κόσμο προσφέρουν υπηρεσίες Κουβανοί γιατροί, ενώ χιλιάδες νέοι σπουδάζουν στην Κούβα και θα ασκήσουν αργότερα την ιατρική στις χώρες τους.

-- Ενα μήνυμα που θα θέλατε να στείλετε στους συνειδητούς αγωνιστές γιατρούς, που παλεύουν για την Υγεία ως κοινωνικό αγαθό.

-- Φερνάντο Ντομίνγκες: Να προσπαθούν πάντα να κάνουν κάτι καλό. Μερικές φορές φαίνεται ότι αν κάνεις κάτι καλό είναι λίγο. Αλλά ο ρόλος των γιατρών είναι πολύ σημαντικός.