Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει περισσότερο από σαφές ότι οι τεράστιες αστικές συγκεντρώσεις, τόσο στο Νότο, όσο και στο Βορρά, έχουν συνδεθεί με σοβαρά οικολογικά προβλήματα. Ατμοσφαιρική ρύπανση, θόρυβοι, μολυσμένα νερά σε συνδυασμό με άθλιες συνθήκες διαβίωσης, δύσκολες μετακινήσεις και παραγκουπόλεις στις παρυφές των πόλεων είναι μερικές όψεις του προβλήματος, που κάθε άλλο παρά τυχαία δημιουργήθηκε. Το καπιταλιστικό μοντέλο, όμως, απαιτεί μεγάλες αγορές σε λίγα σημεία για λόγους ελαχιστοποίησης του κόστους και μεγιστοποίησης των κερδών. Το εάν οι μετακινήσεις του πληθυσμού συνδέονται με την ερημοποίηση και τον αφανισμό μεγάλων εκτάσεων και το εάν οι πόλεις απαιτούν -λόγω αναγκών- την καταστροφή δασών, λιμνών, ποταμών κλπ. είναι μια υπόθεση που περνά στα «ψιλά».

Το 1950 οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων στις αναπτυγμένες χώρες ήταν πάνω από 150 εκατ. περισσότεροι από τους αντίστοιχους των υπανάπτυκτων. Είκοσι χρόνια μετά η διαφορά ήταν μόνο 30 εκατ. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες οι χώρες του Νότου εξαπλασίασαν τον αστικό πληθυσμό τους σε βάρος του αγροτικού. Υπάρχουν μελέτες που υπολογίζουν ότι στην ανατολή του 21ου αιώνα το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε πόλεις. Το ενδιαφέρον είναι ότι ο αστικός πληθυσμός στις υπανάπτυκτες χώρες είναι διπλάσιος από τον αντίστοιχο των αναπτυγμένων (γύρω στα 2 δισ.), ενώ παράλληλα ο αγροτικός πληθυσμός θα εξακολουθήσει την έξοδό του προς τις πόλεις. Στην Ευρώπη, οι πόλεις αναπτύχθηκαν σαν αποτέλεσμα της εκβιομηχάνισης και για τους λόγους που εξηγήσαμε στην αρχή. Στις υπανάπτυκτες, αντίθετα, η αστυφιλία άρχισε πριν επιτευχθεί ο στόχος της εκβιομηχάνισης και μάλιστα με πολύ ταχύτερους ρυθμούς, οι οποίοι αφαίρεσαν μεγάλο μέρος του αγροτικού δυναμικού και ταυτόχρονο μείωσαν δραματικά τα παραγόμενα αγροτικά είδη. Ετσι, μια σειρά από αυτάρκεις διατροφικά χώρες μετατράπηκαν σε εισαγωγείς αγροτικών προϊόντων!

Οικονομολόγοι, κοινωνιολόγοι, πολεοδόμοι και περιβαλλοντολόγοι συζητούν ποιο είναι το άριστο μέγεθος μιας πόλης. Ή καλύτερα το ανώτατο πληθυσμιακό όριο. Πολλοί ισχυρίζονται ότι πέρα από τις 500.000 κατοίκους δημιουργούνται δυσεπίλυτα προβλήματα. Με βάση όμως τη σημερινή πραγματικότητα και την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί παγκόσμια υπάρχει μια κατ' αρχήν συμφωνία για το 1-2 εκατ. κατοίκους. Βέβαια, δεν μπορεί να γίνονται γενικεύσεις και να μη λαμβάνονται υπόψη οι τοπικές συνθήκες. Ομως, σίγουρα οι ρυθμοί αστικοποίησης πρέπει να είναι λογικοί. Παρ' όλα αυτά η ανάπτυξη των πόλεων συνεχίζεται κι όχι μόνο δε μειώνονται οι ρυθμοί της, αλλά το μοντέλο ανάπτυξης που έχει επιλεγεί οδηγεί στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Ετσι, όλες οι μεγάλες πόλεις του Βορρά έχουν φτάσει στο μέγιστο σημείο ανάπτυξης και δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη ότι τα προσεχή χρόνια θα υπάρξει αντιστροφή του φαινομένου. Από την άλλη πλευρά πόλεις όπως η Βομβάη, η Καλκούτα, το Μεξικό, το Σαν Πάολο ξεπέρασαν τα δέκα εκατομμύρια. Υπολογίζεται ότι το Μεξικό σύντομα θα ξεπεράσει τα 26 εκατ. και η Βομβάη με την Καλκούτα τα 18 εκατ. φτάνοντας έτσι στην πρώτη σειρά των μεγάλων πόλεων. Θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε το Κάιρο, τη Βαγδάτη, το Καράτσι, την Κωνσταντινούπολη, την Τεχεράνη κ.ά σαν τα νέα μεγάλα αστικά κέντρα που γνωρίζουν αλματώδεις ρυθμούς μεγέθυνσης. Αν στις αναπτυγμένες χώρες οι επιπτώσεις της αστικοποίησης δεν είναι έντονα εμφανείς, όσον αφορά τον αγροτικό τομέα, στις υπανάπτυκτες είναι καταστροφικές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αστικοποίηση μεγάλου τμήματος εύφορης γης στο Δέλτα του Νείλου, λόγω της επέκτασης του Καΐρου. Είναι επείγουσα ανάγκη να ελεγχθεί η συγκέντρωση του πληθυσμού σε λίγες πόλεις. Δημιουργούν πέρα από οικολογικά, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που μπλοκάρουν την ανάπτυξή τους, καταδικάζοντάς τες στο φαύλο κύκλο της φτώχειας.

Τα σχολεία έκλεισαν και τα περισσότερα παιδιά βρίσκονται καθ' οδόν προς τις διακοπές τους. Τουλάχιστον όσα από αυτά έχουν την οικονομική ευχέρεια για κάτι τέτοιο. Είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία, απαλλαγμένοι από το απάνθρωπο και βλακώδες εκπαιδευτικό πρόγραμμα να προσεγγίσουν τη γνώση με ευχάριστα αναγνώσματα, από αυτά που στερούνται παντελώς τα κατεψυγμένα σχολικά εγχειρίδια. Η στήλη προτείνει τρία βιβλία που, αν και εκδόθηκαν πριν από λίγα χρόνια, νομίζουμε ότι είναι ό,τι καλύτερο υπάρχει στην αγορά.

«Πενήντα απλά πράγματα που μπορούν να κάνουν τα παιδιά να σώσουν τον πλανήτη», ονομάζεται το βιβλίο του John Jarraαπό την ομάδα Earthworks Group,που κυκλοφορεί από το ΠΟΝΤΙΚΙ. Αφού τα παιδιά πληροφορηθούν για το τι συμβαίνει στον πλανήτη γίνονται κυνηγοί μπουκαλιών και χαρτιού, εκτροφείς σκουληκιών, προστάτες ζώων και αναλαμβάνουν να περιορίσουν τη σπατάλη νερού και ηλεκτρικού ρεύματος στο σπίτι. Μια νέα γενιά οικολόγων εν δυνάμει, αν υπολογίσουμε τις πολλαπλές εκδόσεις του βιβλίου.

Ενα πρωτοποριακό εικονογραφημένο λεξικό, ιδανικό για μαθητές του David Burnieκυκλοφορεί από τις εκδ. «Ερευνητές» και τιτλοφορείται «Το λεξικό της φύσης». Πάνω από 2000 όροι και έννοιες που καλύπτουν ένα ευρύ επιστημονικό φάσμα που ξεκινά από τη βοτανική, τη βιολογία, τη βιοχημεία και φτάνει μέχρι τη ζωολογία και την ανατομία. Με τετρακόσιες εικόνες, σχεδιασμένες με μοναδικό τρόπο από τον Nicola Webb.Δίνει απαντήσεις για το τι είναι και τι επιτελεί η φύση, εξετάζει τα κύτταρα, τη χημεία της ζωής, την κληρονομικότητα, τη γενετική, τις τροφικές αλυσίδες και τις αλληλεπιδράσεις των ειδών.

Τρίτη μας επιλογή «Το βιβλίο του μικρού πράσινου καταναλωτή» των J.Elkington, J.Haile, D.Hillαπό τις εκδ. «Σέλας». Με θεματολογία όπως το προηγούμενο απευθύνεται σε μικρότερης ηλικίας παιδιά με μοναδική εικονογράφηση που σπάνια συναντάμε σε βιβλία, αλλά και στον τρόπο που παρουσιάζει τα θέματα όπως λ.χ. το τεστ για το πόσο πράσινο είναι το σπίτι μας, το σχολικό περιβαλλοντικό έλεγχο κ.ά. Πάντως, το σύνολο των τριών αυτών βιβλίων είναι ένα πολύ καλό υλικό για τις ανάγκες της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.