- Ποια είναι η γνώμη σας για την προσπάθεια που, όπως είναι εμφανές, γίνεται για να ξαναγραφτεί η ιστορία του τέλους του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, παραβλέποντας σε μεγάλο βαθμό την προσφορά και το ρόλο τότε της Σοβιετικής Ενωσης;

- Μ.Β.: Νομίζω ότι η ερώτηση αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική. Γίνεται μια προσπάθεια να ξεχάσουμε, λίγο, το ρόλο της Σοβιετικής Ενωσης αλλά και το ρόλο της λαϊκής αντίστασης στις διάφορες χώρες. Δύο παράγοντες καθοριστικούς για την έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Χωρίς την ύπαρξη αντίστασης στις κατεχόμενες χώρες, κανείς δεν ξέρει τι ακριβώς θα είχε συμβεί. Για να είμαστε ειλικρινείς, μετά την απόβαση στη Νορμανδία, χάρη στη δράση της αντίστασης, τα συμμαχικά στρατεύματα προχώρησαν πολύ γρήγορα στο γαλλικό έδαφος.

Το ίδιο συνέβη και στη χώρα μου, το Βέλγιο. Το λιμάνι της Ανβέρσας απελευθερώθηκε από τις αντιστασιακές δυνάμεις και όχι από τους συμμάχους. Αυτή την πλευρά της ιστορίας την ξεχνάμε ολοένα και περισσότερο. Δε σημαίνει ότι η συμβολή των συμμαχικών στρατευμάτων δεν ήταν σημαντική. Ομως δε γίνεται να αγνοείται ο ρόλος των λαών και της αντίστασης που πρόβαλαν. Οι Ελληνες γνωρίζουν πολύ καλά την τεράστια προσπάθεια, τον αγώνα και την προσφορά αυτών που ονομάζουμε «στρατιώτες χωρίς στολή», δηλαδή των ανταρτών.

Οσο για το ρόλο και την προσφορά της Σοβιετικής Ενωσης έχει, επίσης, ως ένα βαθμό γίνει προσπάθεια να περάσει στο περιθώριο. Τον τελευταίο καιρό, όμως, παραδείγματος χάριν, στη βελγική τηλεόραση προβάλλονται αρκετά ντοκιμαντέρ και ρεπορτάζ που δείχνουν την αλήθεια. Μόλις τώρα, αρκετοί συμπατριώτες μου αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την προσφορά της Σοβιετικής Ενωσης στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μιας χώρας που έδωσε περίπου 25 εκατομμύρια νεκρούς. Χωρίς αυτήν, ο πόλεμος πιθανότατα δεν επρόκειτο να τελειώσει.

Δε θέλω να παραγνωρίσω την προσφορά άλλων χωρών, ή των ΗΠΑ. Ομως, όσο ψυχροί και αν είναι οι αριθμοί, δείχνουν ορισμένα πράγματα. Οι νεκροί του αμερικανικού στρατού, σε όλα τα μέτωπα, ξεπέρασαν λίγο τις 10.000. Μόνο οι Ελληνες, ένας πολύ μικρότερος λαός, καταμετρούν περισσότερα από 160.000 θύματα. Αντιλαμβάνεστε τη διαφορά; Ενώ ταυτόχρονα, στις ΗΠΑ δεν έσπασε ούτε ένα παράθυρο από τον πόλεμο, τη στιγμή που η Ευρώπη είχε κυριολεκτικά ρημάξει. Οι αριθμοί, λοιπόν, λένε αρκετά.

Ο «ψυχρός» πόλεμος που άρχισε πριν καν τελειώσει επισήμως ο Β΄ Παγκόσμιος, προκάλεσε πολλά προβλήματα και σε αυτόν τον τομέα, τον τομέα της μνήμης και της καταγραφής των πραγματικών γεγονότων. Τα τελευταία χρόνια άρχισε να αλλάζει η κατάσταση.

Στο Βέλγιο, παραδείγματος χάριν, τα μέλη της αντίστασης ξαναβρέθηκαν μετά από περισσότερα από 50 χρόνια, τουλάχιστον όσοι ζουν ακόμη. Από τις 135.000 των μαχητών που συμμετείχαν στην αντίσταση μέσα από διάφορες οργανώσεις, σήμερα δε ζουν παρά οι 7.000. Και βρισκόμαστε στη μέση μιας τεράστιας επείγουσας προσπάθειας που καταβάλλουμε, να αξιοποιήσουμε κάθε έναν από τους 7.000 αντιστασιακούς, προκειμένου να διηγηθεί την ιστορία του, να πει όσα έζησε, να κάνει κτήμα και των νεότερων την ιστορία της γενιάς του, γιατί αλλιώς η ιστορία αυτή θα χαθεί μαζί μας στη λήθη μέσα στα επόμενα χρόνια. Ολα αυτά τα χρόνια, εξαιτίας του ψυχρού πολέμου, η βελγική αντίσταση είχε περάσει στο περιθώριο. Κανένας δεν έδινε ιδιαίτερη σημασία στην προσφορά και στη δράση της, ούτε εμείς οι ίδιοι μιλούσαμε γι' αυτό.

Στόχος μας, λοιπόν, είναι να έρθουμε σε επαφή με τους νέους. Εχουμε χάσει, ήδη, επαφή με τουλάχιστον 2 γενιές. Μαχητές της αντίστασης δε μίλησαν ποτέ για όσα έζησαν και υπέφεραν ούτε στα παιδιά τους. Τώρα πλέον η συζήτηση αυτή γίνεται με τα εγγόνια ή με τα δισέγγονα. Για να μην ξεχαστεί ό,τι έγινε. Και όλη αυτή η προσπάθεια έχει εξαιρετικά πιεστικά χρονικά περιθώρια, πλέον, αν σκεφτείτε ότι εγώ είμαι μεταξύ των νεότερων αντιστασιακών και είμαι, ήδη, 81 ετών. Εχει, λοιπόν, δρομολογηθεί ένα πρόγραμμα εκδηλώσεων και ομιλιών μέσα στα σχολεία της χώρας, όλων των βαθμίδων, και «τρέχουμε» να προλάβουμε το χρόνο έτσι ώστε η ιστορία να καταγραφεί στη μνήμη των νεότερων όπως πραγματικά γράφτηκε, όχι αλλιώς.

- Με γνώμονα τη μεγάλη εμπειρία σας, τι συμβουλεύετε τις νέες γενιές, τη σημερινή νεολαία, όσον αφορά στην αντίσταση απέναντι σε αυτό που ονομάζουμε «Νέα Τάξη Πραγμάτων»;

- Μ.Β.: Η κατάσταση στην Ελλάδα, μετά τον πόλεμο, ήταν πολύ διαφορετική από ό,τι σε εμάς. Αλλες χώρες όντως απελευθερώθηκαν. Η Ελλάδα επανακαταλήφθηκε, αυτή τη φορά από τους Αγγλους και υπήρξε και συνέχεια. Οι νεότερες γενιές συμμετείχαν στο πλευρό των παλαιότερων γενιών σε αγώνες. Δε χάσατε αυτή την επαφή με την ιστορία, δε χάσατε το νήμα.

Υπό αυτή την έννοια, έχω την αίσθηση ότι στην Ελλάδα είναι λίγο ευκολότερο από ό,τι σε άλλες χώρες να μεταλαμπαδευτεί η εμπειρία της αντίστασης. Εμείς, στο Βέλγιο σήμερα, έχουμε, όσο και αν ακούγεται περίεργο, τη βοήθεια του υπουργείου Αμυνας, το οποίο χορηγεί κονδύλια για να γίνονται εκδηλώσεις ενημέρωσης, να στηθεί μουσείο της αντίστασης, να γίνονται ομιλίες.

Είναι καλό, νομίζω, χρήματα που προορίζονταν για εξοπλισμούς, να δίνονται για δραστηριότητες που στοχεύουν στο να μην γίνει ποτέ πια πόλεμος. Και είναι θετικό ότι όλες αυτές οι δραστηριότητες έχουν μεγάλη απήχηση στη νεολαία, βρίσκουν πολλά πρόθυμα αυτιά για να ακούσουν ότι εκτός από 5 ημερομηνίες και κάποιες επίσημες συμφωνίες, ο πόλεμος σήμαινε επίσης κακουχίες, αμέτρητους νεκρούς, μάχες, στρατόπεδα συγκέντρωσης και αντιστασιακή δράση. Στοιχεία, δηλαδή, που δεν αναφέρονται στα σχολικά βιβλία μας.

Είναι, όμως, σημαντικά. Γιατί πρέπει να γίνει κατανοητό και στις επόμενες γενιές ότι η μοναδική λύση που υπάρχει είναι η αντίσταση, και όσο και αν φαντάζει αδύναμη απέναντι σε μεγάλους στρατούς, μπορεί να έχει αποτελέσματα.