Είναι δύσκολο για τις σημερινές γυναίκες -και ιδιαίτερα τις νεότερες- να αναπαραστήσουν με τη φαντασία τους τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι μητέρες και οι γιαγιάδες τους στη μάχη για συμμετοχή στην κοινωνική ζωή, αλλά και στην πάλη για μια γενικότερη κοινωνική αλλαγή. Την πορεία αυτή των Ελληνίδων, στους περισσότερους άγνωστη για τα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου, ζωγραφίζει (ενσωματώνοντάς τη στους κοινούς με τους συντρόφους τους αγώνες), το βιβλίο της Βάγιας Παπαγκόγκου «Λαϊκών Αγώνων αναπαραστάσεις - στα πύρινα χρόνια 1940-1949», που κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες από τις εκδόσεις «Βαρβάκη».

Δασκάλα, αργότερα καθηγήτρια, η Βάγια Παπαγκόγκου, έζησε μια δύσκολη αλλά και καταπληκτική ζωή - πάντα κοντά στους απλούς ανθρώπους! Μέλος της Περιφερειακής Επιτροπής Τρικάλων του ΚΚΕ στην Κατοχή, γίνεται η «ψυχή» των μεγάλων κινητοποιήσεων των αγροτισσών ενάντια στους κατακτητές. Στον Εμφύλιο βγαίνει στο βουνό και φτάνει στο βαθμό της υπολοχαγού πολιτικού επιτρόπου. Μετά τον Εμφύλιο έζησε στη Σοβιετική Ενωση απ' όπου επαναπατρίστηκε το 1966.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μεγάλα μέρη που είναι αλληλένδετα: «Πόλεμος και Εθνική Αντίσταση» με επιλεγμένα αποσπάσματα από άρθρα και μαρτυρίες από τους λαϊκούς αγώνες και πολύτιμο ανέκδοτο υλικό - δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής, άρθρα, χρονικά, επιφυλλίδες, σκίτσα κ.λπ. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ειδική δουλιά για τις γυναίκες που γινόταν όχι μόνο από τις κομματικές υπεύθυνες, αλλά και από τους άντρες. Ιδιαίτερα στα επόμενα χρόνια, που οι γυναίκες παίρνουν πολύ ενεργό μέρος σαν μαχήτριες στο «Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας» (Β` μέρος). Το τρίτο μέρος του βιβλίου «Στη Σοβιετική χώρα», περιλαμβάνει καθαρά αυτοβιογραφικές εξιστορήσεις για τον τόπο όπου «οικοδομούνταν ο αληθινός σοσιαλισμός», ο οποίος, όπως λέει η συγγραφέας, «επιζεί σαν τη σπίθα κρυμμένη στη στάχτη».

Με έντονα χρώματα ζωγραφίζεται η πάλη των αγροτισσών, που ντυμένες με τα καραγκούνικα ρούχα, εισέβαλλαν στις πόλεις και διαδήλωναν με συγκεκριμένα αιτήματα, αψηφώντας τη φοβέρα των κατακτητών, τη σύλληψη, τον εγκλεισμό τους σε κελιά γεμάτα νερό... Με ζοφερά χρώματα περιγράφει την άθλια κατάσταση των γυναικών της υπαίθρου, ιδιαίτερα στις ορεινές περιοχές - μιζέρια, αγραμματοσύνη, φτώχεια, ξυπολυσιά. «Σπάσαμε τα δεσμά μας», λέει στη μαρτυρία της μια αγρότισσα, (άρθρο που υπογράφει η συγγραφέας σε εφημερίδα της εποχής με το ψευδώνυμο Β. Θεσσαλιώτισσα). Μιλάει για την προσπάθεια οργάνωσης των γυναικών της υπαίθρου με γλαφυρό τρόπο:

«Μια Κυριακή πρωί παίρνω μαζί μου για συνοδεία δυο "αετοπούλες" μαθήτριές μου προηγούμενα και μέσα από χωράφια, όχι από δρόμο, φτάσαμε στο πλησιέστερο από το Παλαιομονάστηρο χωριό, τη Ραψίστα - σήμερα Γόμφοι. Εκεί, μετά τον εκκλησιασμό των κατοίκων, σε συνεργασία με τα τοπικά στελέχη του ΕΑΜ και με τον ίδιο τον ιερέα, συγκεντρώσαμε τους κατοίκους του χωριού, άνδρες και γυναίκες, με μικρά παιδιά στην αγκαλιά τους, μερικές και με τα μεγαλύτερά τους να παίζουν παραπέρα... Ολοι καθισμένοι κάτω σε χορταριασμένο μέρος... Και εκεί, όρθια μπροστά τους, χωρίς χαρτιά και σημειώσεις στα χέρια έλεγα απλά τις "αλήθειες" που οι ίδιοι ήξεραν καλύτερα από μένα. Και βλέπω εκεί μάτια βουρκωμένα... και τα μάγουλα του ιερέα να τρέχουν δάκρυα... Και εκεί στο ύπαιθρο αμέσως η συγκρότηση των γυναικών σε ΕΑΜικές ομάδες. Μερικές γυναίκες επιφορτίστηκαν με συγκεκριμένα καθήκοντα, μα μια που δεν ανέλαβε καθήκον παραπονείται. Θέλει και αυτή κάτι ξεχωριστό από τις πολλές να κάνει. -Σκέφτηκες εσύ να κάνεις κάτι;- τη ρώτησα.

- Θέλω να είμαι "κράχτρα", μου απάντησε. Θέλω να κράζω και να μαζώνω ούλες τις γυναίκες σαν έρχεσαι στο χωριό μας. Βρήκε λοιπόν και μια αρμοδιότητα παραπάνω από όσες ξέραμε εμείς, η πρωτοΕΑΜίτισσα από το χωριό Ραψίστα».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η περιγραφή για το πώς δημιουργήθηκε η εφημερίδα «Αγωνίστρια»: «Οταν πρωτοβγήκε η εφημερίδα της Περιφερειακής Επιτροπής Τρικάλων "Λαοκρατία", γράφει η Παπαγκόγκου, εμείς οι γυναίκες του τμήματος στελεχών μιλήσαμε με τον σύντροφο Παπαστεφάνου, που έβγαζε την εφημερίδα, να καθιερώσουμε μια στήλη για δημοσιεύματα από το γυναικείο κίνημα. Υστερα από συζήτηση καταλήξαμε να βγάλουμε ξεχωριστή γυναικεία εφημερίδα. Σ' αυτό, η πρώτη ώθηση έγινε από τον ίδιο τον γραμματέα της ΠΕΤ, σύντροφο Βασίλη "Φτελιά"». Σε συνέχεια η συγγραφέας διηγείται πώς κατέληξαν στον συγκεκριμένο τίτλο:

Αλλοι τίτλοι όπως «συντρόφισσα», «αντιφασίστρια», «φλόγα», απορρίφθηκαν για διάφορους λόγους. Τη λύση έδωσε τελικά ο άντρας: «Τότε επεμβαίνει ο "Φτελιάς":

- Για τον εαυτό τους τι λόγια λένε οι γυναίκες;

- "Είμαι στον αγώνα!", "Είμαι αγωνίστρια", έτσι λένε...

- Ε, τότε, "Αγωνίστρια" να την πείτε, μας συμβούλευσαν οι σύντροφοι».

Η συγγραφέας αναφέρεται και στις πορείες που έκαναν δεκαοχτώ μαχήτριες που επιλέχτηκαν, για να πάρουν μέρος στα μέσα Μαρτίου του 1949 στη συνδιάσκεψη της Πανελλήνιας Δημοκρατικής Ενωσης Γυναικών (μέλους της ΠΔΟΓ) που πραγματοποιήθηκε στο χιονισμένο Βίτσι. Ανάμεσά τους η ίδια, υπεύθυνη τότε των μαχητριών της Ι Μεραρχίας. Πορείες επικίνδυνες και οδυνηρές, ώσπου να φτάσουν στον τόπο της συνδιάσκεψης όπου πήραν μέρος αντιπρόσωποι από άλλες χώρες, αλλά και πολεμικοί ανταποκριτές - Ελληνες και ξένοι...

Η συγγραφέας αναφέρεται εκτενώς στο παιδαγωγικό έργο της Ρόζας Ιμβριώτη σε κείμενα της ίδιας της παιδαγωγού, αλλά και στη γνωριμία και συνεργασία μαζί της.

Και ένα απόσπασμα από ανέκδοτη ομιλία της εθνοσυμβούλου Μαρίας Σβώλου, που δημοσιεύεται ολόκληρη: (Εφημ. «Ρήγας» 9 Ιουλίου 1944, ομιλία στο Εθνικό Συμβούλιο).

«Οσον αφορά τη λαοκρατία θ' αντικρίσουμε μόνο τα ζωντανότερα προβλήματα που μπαίνουν μπροστά σήμερα:

Είναι ανάγκη και η γυναίκα να πάρει μια ισότιμη θέση μπροστά σ' όλους τους νόμους που κανονίζουν τη ζωή της στην οικογένεια, στην εργασία, την Πολιτεία. Δεν το συζητάμε σαν έπαθλο για τους αγώνες της. Το ζητάμε εν ονόματι του μισού πληθυσμού της χώρας. Σ' ένα λαοκρατούμενο κράτος ο πληθυσμός αυτός δεν μπορεί να μένει στο περιθώριο ή να υποτιμάται. Ξέρουμε βέβαια πως η πραγματική κοινωνική ισοτιμία των φύλων δεν είναι δυνατή χωρίς οικονομική και κοινωνική αλλαγή, όμως το λαϊκό κράτος δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς την ισοτιμία ανδρών και γυναικών και είναι πρώτιστο συμφέρον του λαϊκού κράτους να χρησιμοποιήσει όλες τις ικανότητες...Ο σημερινός αγώνας των γυναικών της Ελλάδας δίνει όλο το δικαίωμα να ζητήσουν να εργαστούν στη ζωή. Αφού μονάχες πήραν το δικαίωμα να εξισωθούν μπρος στο θάνατο...».

Αυτά ήδη από το 1944...