Την περίοδο μετά το 2020 εμφανίζεται στη χώρα μας μια σημαντική αύξηση των επενδύσεων, ιδιωτικών και κρατικών, σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη περίοδο. Αυτή αποτυπώνεται και σε έναν μεγαλύτερο σχετικά ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ (ανάπτυξη). Σημειώνεται πως οι επενδύσεις βρίσκονται ακόμα σε αρκετά χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με τις αντίστοιχες της περιόδου 2000 - 2008, όπως άλλωστε και το ΑΕΠ.

Το κείμενο των Θέσεων περιλαμβάνει μια ποιοτική αξιολόγηση των κλάδων στους οποίους κατευθύνονται οι επενδύσεις, ξεχωρίζοντας τον Τουρισμό και την Εστίαση, όπως και ορισμένες επενδύσεις που άπτονται του λεγόμενου «ψηφιακού μετασχηματισμού», για τις οποίες υπάρχει ξεχωριστή Ερώτηση - Απάντηση.¹

Πράγματι, οι νέοι δυναμικοί κλάδοι της τελευταίας περιόδου είναι οι κλάδοι που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο περιστρέφονται γύρω από τον Τουρισμό. Πραγματοποιούνται σημαντικές επενδύσεις σε μεγάλα πολυτελή καταλύματα, όγκος επενδύσεων - κυρίως ανακατασκευών - σε airbnb και σε ακίνητα πολυτελείας golden-visa, συνεχείς επενδύσεις σε Εστίαση, cafe, διασκέδαση, αλλά και σε υποδομές και μεταφορικό εξοπλισμό που σχετίζεται με τον Τουρισμό (λιμάνια και αεροδρόμια, ταχύπλοα, τουριστικά οχήματα κάθε είδους). Τους καλοκαιρινούς μήνες ο Επισιτισμός - Τουρισμός απασχολεί περισσότερους εργαζόμενους από το Εμπόριο, που για δεκαετίες ήταν ο κυρίαρχος κλάδος ως προς τον όγκο απασχόλησης.

Το φαινόμενο αυτό της μεγάλης διόγκωσης του Επισιτισμού - Τουρισμού δεν αφήνει αδιάφορη την αστική προβληματική. Εμφανίζονται αναλύσεις που σχολιάζουν τον «υπερτουρισμό», την «οικονομία των cafe» κ.λπ. Η πραγματική στόχευση τέτοιων αναλύσεων ποικίλει, από μια έκφραση αντιθέσεων ανάμεσα σε κλάδους μέχρι έναν ευρύτερο προβληματισμό για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη.

Να επισημάνουμε ότι δεν πρόκειται για τυχαία εξέλιξη, ούτε για εξέλιξη της τελευταίας περιόδου. Στην πραγματικότητα, η έμφαση στην τουριστική ανάπτυξη - και δίπλα σ' αυτή στο real estate - είναι βασική συνιστώσα της αστικής στρατηγικής, ενώ την τελευταία 15ετία δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον εξωτερικό τουρισμό, σε αντιδιαστολή με τον εσωτερικό (αύξηση των τουριστών από το εξωτερικό, σε βάρος του λεγόμενου «εγχώριου»). Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τη μελέτη της «McKinsey» για λογαριασμό του ΣΕΒ, που ήδη από το 2010 εστίαζε ακριβώς στην ανάγκη αντικατάστασης του εσωτερικού τουρισμού από τον εξωτερικό.

Σε τελευταία ανάλυση, η έμφαση σε Τουρισμό - Εστίαση δεν εκφράζει κάτι διαφορετικό από την προώθηση εκείνων των επενδύσεων που έχουν μεγαλύτερη κερδοφορία για το κεφάλαιο, για τους επενδυτές. Στη χώρα μας, ο συνδυασμός εδαφοκλιματολογικών χαρακτηριστικών, κρατικής γης για επενδυτική αξιοποίηση και φτηνής εργατικής δύναμης καθιστά τις τουριστικές επενδύσεις ιδιαίτερα προσοδοφόρες για το μεγάλο κεφάλαιο.

Τελικά η ανισόμετρη ανάπτυξη, που εδώ αποτυπώνεται με σημαντικά μεγαλύτερες επενδύσεις στον Τουρισμό σε σχέση με άλλους κλάδους (βαριά μεταποίηση, παραγωγή συστημάτων πληροφορικής κ.λπ.), είναι το αποτέλεσμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα.

Οι επιπτώσεις για τους εργαζόμενους εκτείνονται σε δύο επίπεδα. Αντικειμενικά, ο εξωτερικός τουρισμός αντικαθιστά ένα κομμάτι του εσωτερικού. Οι τιμές του τουρισμού ευθυγραμμίζονται με διεθνείς τιμές, καθιστώντας απρόσιτες πολλές περιοχές της χώρας για τους εργαζόμενους και συντελώντας σε μια σειρά φαινόμενα, όπως τα πολύ ακριβά ενοίκια σε τουριστικές περιοχές κ.λπ. Ετσι, η μεγάλη διόγκωση του Τουρισμού επιδρά αρνητικά στο βιωτικό επίπεδο των εργαζομένων στη χώρα.

Τέλος, η ανταγωνιστικότητα του Τουρισμού βασίζεται - μεταξύ άλλων - και στη φτηνή εργασία των εργαζομένων του κλάδου, ο οποίος αν εξαιρέσει κανείς τις δαπάνες κτήσης γης αποτελεί κλάδο χαμηλής οργανικής σύνθεσης, δηλαδή απασχολεί μεγάλο όγκο εργασίας σε σχέση με το επενδυμένο κεφάλαιο.

Σημειωτέον, επειδή η τουριστική ανάπτυξη στρέφεται κυρίως στον εξωτερικό τουρισμό, απευθύνεται σε καταναλωτές που συχνά έχουν μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη και όχι στους εργαζόμενους στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα η ανάπτυξη του Τουρισμού να συμβαδίζει γενικά με χαμηλότερους μισθούς.

Παραπομπή:

1. «Ριζοσπάστης» 25/10/2025: Τι σημαίνει «αντικατάσταση κεφαλαίου που αφορά στην αλλαγή των εργασιακών σχέσεων».