Είναι κοινός τόπος ότι στην Ελλάδα, κάθε χρόνο, γράφονται και εκδίδονται πολλά βιβλία. Ωστόσο, αυτή η πλούσια εκδοτική κίνηση δε φαίνεται να οδηγεί και στη βελτίωση της ποιότητας της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Αντίθετα, με ευάριθμες εξαιρέσεις, κάθε χρόνο παρατηρείται και μία σχετική ποιοτική υποχώρηση: Μ' άλλα λόγια, πολλά πράγματα γράφονται, αλλά εξαιρετικά λίγα είναι πραγματικά αξιόλογα, με την έννοια μιας, κατά το δυνατό, συνολικής και αντικειμενικής αποτύπωσης της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας (ή, γιατί όχι, και μιας άρτιας λογοτεχνικής σύλληψης του συλλογικού παρελθόντος, ή μιας έγκυρης προοικονομίας, κοινωνικής, επιστημονικής, πολιτικής, του μέλλοντος).

Ετσι, λοιπόν, στη λογοτεχνική παραγωγή των τελευταίων χρόνων (και του σχετικά πρόσφατου ακόμα 2006) κυριαρχεί η τάση της ανάδειξης του μεμονωμένου προσώπου και όχι των συλλογικοτήτων. Ιδιαίτερα η πεζογραφία (επηρεασμένη, κατά μεγάλο μέρος, και από αναφομοίωτα δυτικοευρωπαϊκά ή υπερατλαντικά πρότυπα) αποφεύγει τις μεγάλες, ιστορικές και κοινωνικές τοιχογραφίες, για να αποτυπώσει τις ψυχολογικές περιπέτειες του ενός «ήρωα», αποσπώντας τον από τον κοινωνικό του περίγυρο. Αυτός ο ήρωας είναι, κατά το πλείστον, αστός, πολλές φορές κοσμοπολίτης και, σε γενικές γραμμές, οι υλικές συνθήκες της ζωής του μάλλον δεν αιτιολογούν πειστικά μια πολυσέλιδη δυστυχία! Δε θέλουμε βέβαια με τούτο να ισχυριστούμε ότι ένα ψυχογράφημα δεν μπορεί να έχει λογοτεχνική αξία: Γνώμη μας όμως είναι ότι αυτό συμβαίνει στο βαθμό που το λογοτεχνικό έργο συνδέει το ειδικό με το γενικό και αναδεικνύει τις βαθύτερες, οικονομικές και κοινωνικές αιτίες, οι οποίες συγκροτούν και τις ατομικές προσωπικότητες και κατευθύνουν τις ατομικές συμπεριφορές.

Φοβόμαστε ότι, στην τελευταίας εσοδείας ελληνική λογοτεχνία, δεν είναι αυτή η περίπτωση: Συνήθως, οι ήρωες κλείνουν έξω από τον εαυτό τους και το μικρόκοσμό τους την αντικειμενική πραγματικότητα και «βυθίζονται» στον ατομικό τους καημό. Αυτό, δε, συμβαίνει με πολύ πιο έντονο (θα λέγαμε και με πολύ πιο ενοχλητικό) τρόπο, όταν ο κεντρικός ήρωας είναι ...ηρωίδα. Υπάρχει, αναπτύσσεται και διαδίδεται ένας ιδιότυπος κλάδος συγγραφικής δραστηριότητας που ακροβατεί ανάμεσα στη λογοτεχνία και στη ροζ παραλογοτεχνία άλλων δεκαετιών: Πεζογραφήματα γραμμένα από γυναίκες και απευθυνόμενα σε γυναίκες, όπου το εντελώς ασήμαντο καθίσταται σημαντικό και οι ερωτικές σχέσεις, οι απιστίες, η αναζήτηση του «τέλειου» συντρόφου γίνονται ο άξονας γύρω από τον οποίο γυρίζει ο κόσμος. Και σε αυτή την περίπτωση, το ειδικό ξεκόβεται από το γενικό: Η σύγχρονη γυναίκα παρουσιάζεται να σκέφτεται και να δρα με τους όρους της ως άνω ειρημένης παραφιλολογίας. Στις πιο «ψαγμένες» περιπτώσεις, αντιμετωπίζει τη ζωή της με κυνισμό ή με βιτριολικό χιούμορ (κατά την άποψη, τουλάχιστον, της εκάστοτε συγγραφέως) και ποτέ δεν την απασχολούν ποταπά ζητήματα, όπως το πού, πώς και πότε θα βρει δουλιά, πώς θα επιβιώσει, πώς θα χτίσει τη σχέση με το σύντροφό της μέσα στον πραγματικό - και πολύ δύσκολο, ιδιαίτερα για τις γυναίκες - κόσμο...

Δεν μπορούμε, σε καμία περίπτωση, να παραγνωρίσουμε την ύπαρξη ωραίων, μεστών λογοτεχνικών φωνών, που αποτολμούν συνολικότερες συνθέσεις, που προσπαθούν να αποτυπώσουν στο έργο τους το κοινωνικό δάσος, ακόμη και περιγράφοντας το μεμονωμένο δέντρο. Κατά μία συγκυρία, πολλές από αυτές τις λογοτεχνικές φωνές προέρχονται από γυναίκες συγγραφείς, που βοηθούν έτσι να σπάσει και ένα στερεότυπο (βασισμένο, μεταξύ άλλων, και στην υπαρκτή παρα-λογοτεχνική παραγωγή, στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως): Εκείνο που ισχυρίζεται ότι οι γυναίκες γράφουν ωσάν να κουβεντιάζουν με τη φίλη τους στο τηλέφωνο. Αξίζει να αναφέρουμε ορισμένα παραδείγματα: Η Μαρία Λαμπαδαρίδου - Πόθου, με το «Ξύλινο Τείχος» της, μας φέρνει σε επαφή με τον ελληνικό κόσμο της εποχής των Περσικών Πολέμων, αναδεικνύοντας αξίες όπως η συλλογικότητα της σπαρτιατικής πολιτείας - και βοηθώντας ουσιαστικά στην απομυθοποίηση της όποιας χολιγουντιανής προσέγγισης αυτής της περιόδου της ιστορίας. Η Ιωάννα Καρυστιάνη, στο «Σουέλ», μιλά με λυρισμό, αλλά χωρίς εξιδανίκευση, για τους εργάτες της θάλασσας. Στο μυθιστόρημα - πέρα από τη συγκινητική ερωτική ιστορία που αποτελεί τον πυρήνα του - δρα υποδόρια ...η ιστορία: Η εξέλιξη της ελληνόκτητης ναυτιλίας, η Μικρασιατική Καταστροφή και οι πόλεμοι, η συγκρότηση της συνείδησης των μικροαστών, η συντροφικότητα πάνω στο πλοίο των εργατών της θάλασσας, ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους. Οι αρετές του βιβλίου το καθιστούν ένα από τα πιο ενδιαφέροντα των τελευταίων χρόνων.

Θα προσθέταμε, στα βιβλία που ξεχώρισαν την προηγούμενη χρονιά, το σκληρό και ευρηματικό «Πολύ βούτυρο στο τομάρι του σκύλου» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη - μια νέα ματιά πάνω στα όσα προηγήθηκαν της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη. Η εκδοτική επιτυχία του συγκεκριμένου έργου απέδειξε και τη συνέχεια του ενδιαφέροντος των αναγνωστών για θέματα που άπτονται της νεότερης ελληνικής ιστορίας.

Ο χώρος που διαθέτουμε δεν επαρκεί για μια εμπεριστατωμένη παρουσίαση της λογοτεχνικής παραγωγής στη χώρα μας, τη χρονιά που πέρασε. Θα ήταν επίσης παρακινδυνευμένο να διατυπώσουμε συμπεράσματα, λαμβάνοντας υπόψη την κίνηση μιας και μόνης χρονιάς. Αυτά μπορούν να εξαχθούν και να διατυπωθούν σε μία μελέτη που θα εκτείνεται σε βάθος χρόνου. Ωστόσο, θα κλείσουμε καταθέτοντας την αγωνία μας για το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα το μεγαλύτερο μέρος των ελληνικών λογοτεχνικών έργων: Την απουσία ενδιαφέροντος για το συλλογικό, για το γενικό, για την κοινωνία και την πολιτική. Την απαξίωση του μεγάλου ιστορικού υποκειμένου του καιρού μας, της εργατικής τάξης. Το να μπορέσει - όπως το έχει πετύχει ιστορικά, και μάλιστα σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες - να βάλει ανεξίτηλα τη σφραγίδα της η εργατική τάξη στο λογοτεχνικό έργο είναι οπωσδήποτε θέμα που συναρτάται με τη συνολική ανάπτυξη του κινήματός της - και, προς το παρόν, είναι κάτι που παραμένει στη σφαίρα του επιθυμητού, ορίζοντας έναν ακόμη κομβικό στόχο για το πολιτικό της υποκείμενο...