Ο θρήνος μετατρέπεται όλο και περισσότερο σε οργή. Τα θύματα του καταστρεπτικού σεισμού 7,4 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ που χτύπησε - στις 03.02 το πρωί της Τρίτης - τη Βόρεια και Δυτική Τουρκία ξεπέρασαν τα 10.059 στα τέλη της βδομάδας και οι τραυματίες τους 45.000. Ενώ οι πληροφορίες από τις χειρότερα πληγείσες περιοχές καθιστούν βέβαιο ότι ο αριθμός θα αυξηθεί γεωμετρικά. Μόνο στο Γκολτσούκ, οι παγιδευμένοι κάτω από τα συντρίμμια ξεπερνούσαν τους 10.000 (όπως δήλωσε ο δήμαρχος της πόλης, Ισμαήλ Μπαρίς), ενώ και αλλού (Ιζμίτ, Κωνσταντινούπολη, Ανταπαζαρί) οι εγκλωβισμένοι ανέρχονταν σε άλλους περίπου 35.000 (κατά τον Σέρτζιο Πιάτσι, επικεφαλής της υπηρεσίας του ΟΗΕ για το συντονισμό Ανθρωπιστικών Υποθέσεων - OCHA). Οι ελπίδες για την ανάσυρση επιζώντων από αυτούς είναι λιγοστές, σύμφωνα με τους περισσότερους ειδικούς. Ο τελικός απολογισμός είναι μια εφιαλτική προοπτική. Η οικονομία έχει, μοιραία, τρωθεί. Το πόσο, μένει να φανεί, αλλά είναι βέβαιο πως τα πλήγματα που υπέστη είναι συντριπτικά για πολλές βιομηχανίες: Η περιοχή που ο Εγκέλαδος έπληξε είναι αυτή όπου εδράζεται το μεγαλύτερο μέρος των βιομηχανικών μονάδων της χώρας.

Ηδη από τις πρώτες ώρες της καταστροφής και του χάους στη γειτονική χώρα, τα πράγματα είχαν ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Το κομφούζιο στους δρόμους, όταν πανικόβλητοι κάτοικοι όρμηξαν στα αυτοκίνητά τους και κατέκλυσαν τις εθνικές οδούς αναζητώντας ασφαλές έδαφος, προκάλεσε δυσχέρειες στην αποστολή σωστικών συνεργείων, την έρευνα για τραυματίες και παγιδευμένους, τη μεταφορά τους σε νοσοκομεία. Ο πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετσεβίτ επισήμανε ότι ο "πανικός" που επικράτησε ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους που συνέτειναν στην αύξηση του αριθμού των νεκρών.

Δεν έπεισε και πολλούς, όσο κι αν ο παλιός πολιτικός προκάλεσε συμπάθεια για την ειλικρίνεια που επέδειξε. Η οργή ξεχείλισε. Η "Χουριέτ", στο πρωτοσέλιδό της την Τετάρτη, τα είπε όλα: "Δολοφόνοι!". Αναφερόταν στους εργολάβους και τους κατασκευαστές - καουμπόηδες που, επιζητώντας εύκολο και γρήγορο χρήμα, έκτισαν εκατοντάδες χιλιάδες σπίτια με εγκληματική σχεδιαστική ανεπάρκεια, κάκιστης ποιότητας και ακατάλληλα υλικά, σε λάθος σημεία. Η "Ραντικάλ", μια μέρα αργότερα, έκανε λόγο για "Φιάσκο" στις σωστικές προσπάθειες, μιλώντας για "απόν κράτος" και η "Ζαμάν" για "σκάνδαλο". Η "ανεπάρκεια" του κρατικού μηχανισμού βρέθηκε στο στόχαστρο των πάντων, ειδικών και μη.

Οι τουρκικές εφημερίδες ψάχνουν για υπεύθυνους και είναι λογικό. Οι παράλογοι θάνατοι, η αγωνία, ο θρήνος, η κραυγή της γυναίκας προς τον άντρα της "Αλή, είν' αυτός τρόπος για να φύγεις;" προκαλούν ρίγη οργής, ορμητικά κύματα πικρής θλίψης. Αλλά οι διεφθαρμένοι εργολάβοι, που έχουν διαθρέψει στενότατες σχέσεις με την πολιτική και γραφειοκρατική ελίτ, είναι απλώς ένας κρίκος στην αλυσίδα μιας καταστροφής που ήταν "βέβαιη".

Το ειρωνικό είναι ότι οι κατασκευαστικές εταιρίες της Τουρκίας είναι αυτές που έχουν τη σπουδαιότερη οικονομική δραστηριότητα στο εξωτερικό: Εχουν αναλάβει, για παράδειγμα, τα περισσότερα έργα, τα τελευταία 8 χρόνια, στη Μόσχα. Αλλά στο εσωτερικό επικρατεί καθεστώς αναρχίας: "Κτίρια εγκρίνονται από μηχανικούς και νομαρχιακούς αξιωματούχους που δεν τα έχουν καν επισκεφθεί", λέει ένα στέλεχος της κυβέρνησης Ετσεβίτ. Ανώνυμα, φυσικά. Ενας απεσταλμένος του "Ιντιπέντεντ" πήγε μαζί με έναν Τούρκο γεωλόγο στο Ιζμίτ. Αυτό που αντίκρισαν ήταν τρομερό. Τα τσιμεντένια εκτρώματα ήταν πλέον συντρίμμια - "μαζικοί τάφοι για ζωντανούς και νεκρούς", όπως έγραψε (Τετάρτη). Ο καθηγητής ήξερε καλύτερα: Τον πήγε εκεί όπου τα σπίτια είναι ξύλινα. Τα βρήκαν άθικτα. Τα μπαλκόνια τους, καρφωμένα με πρόκες, ακόμα στις θέσεις τους.

Ακούστηκαν πολλά αυτές τις μέρες, πιθανά κι απίθανα. Οπως ότι "ο Αλλάχ τιμωρεί τους Τούρκους επειδή έπαψαν να είναι πιστοί μουσουλμάνοι". Ο καθηγητής συγκράτησε μετά βίας την οργή του. "Μπούρδες", είπε. "Το θέμα είναι πώς φτιάχνουμε τα σπίτια μας, όχι αν πιστεύουμε". Λίγα μέτρα μακρύτερα, ο δημοσιογράφος και ο επιστήμονας σταμάτησαν για να δουν την απόληξη των προσπαθειών ενός σωστικού συνεργείου σε μια ακόμη πολυώροφη κατοικία που έγινε ένας σωρός από τσιμεντένια συντρίμμια. Ενα μωρό, νεκρό, ανασύρθηκε μπροστά τους. "Και τώρα πες μου", είπε ο γεωλόγος. "Γιατί ο Θεός - οποιοσδήποτε Θεός - θα τιμωρούσε ένα μωρό;".

Οι συνειρμοί προ μιας φυσικής καταστροφής αυτού του βεληνεκούς δεν μπορεί παρά να είναι κοινότοποι, αλλά στην προκείμενη περίπτωση, αληθεύει ότι δεν ήταν μόνο οι 7,4 βαθμοί της κλίμακας Ρίχτερ που συνέτειναν στην τραγωδία. Ακόμη και εκείνο το μέρος του παγκόσμιου Τύπου, που δεν είχε κανένα λόγο να το κάνει, έκανε σαφές ότι η καταστροφή είχε έντονα "ταξικό" χαρακτήρα.

Πουθενά δεν είναι πιο εμφανές το γεγονός από ό,τι στην Κωνσταντινούπολη. Η πόλη είχε κάτι παραπάνω από 1 εκατ. κατοίκους το 1960, αλλά σήμερα σ' αυτήν ζουν 14 έως 16 εκατομμύρια άνθρωποι. Κάτι που δεν οφείλεται απλώς και μόνο στην "αστικοποίηση" της Τουρκίας, όπως αρέσκονται να λένε οι αξιωματούχοι στην Αγκυρα: Στην πραγματικότητα, η χώρα έχει γίνει μάρτυρας ενός τεράστιου μεταναστευτικού ρεύματος τις τρεις τελευταίες δεκαετίες.

Οι ένοπλες δυνάμεις, στον πόλεμό τους με τους αυτονομιστές Κούρδους στην Ανατολία από το 1984, κατέστρεψαν 4.000 χωριά, οδήγησαν εκατοντάδες χιλιάδες να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και τις εργασίες τους. Και ήταν ακριβώς η Κωνσταντινούπολη και τα άλλα αστικά κέντρα που δέχτηκαν το μεταναστευτικό ρεύμα. Οι εκάστοτε κυβερνήσεις της Τουρκίας δεν παραδέχονται τις συνέπειες της πολιτικής που ακολουθούν, αφού θα διέψευδαν τον επίσημο μύθο της τουρκικής ομοιογένειας. Αλλά τα γεγονότα είναι γεγονότα.

Η σημερινή Κωνσταντινούπολη είναι δαιδαλώδης, χαοτική, μια πολύβουη πόλη με απίστευτες ακρότητες, που απέχουν μερικά μέτρα μεταξύ τους. Οι τουρίστες αποφεύγουν τη δυτική της πλευρά, που θυμίζει περισσότερο Καλκούτα παρά δυτική μητρόπολη.

Η οικονομία της Κωνσταντινούπολης (και της Τουρκίας γενικότερα) βασίζεται κατά κόρον στην άγρια εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού. Οι εργοδότες, λέει ένας αφορισμός που έχει πάντως αρκετή σχέση με την πραγματικότητα, μπορούν, με την ανοχή των αρχών, "να κάνουν ό,τι θέλουν".

Το προλεταριάτο της Κωνσταντινούπολης στεγάζεται σε άθλιες παράγκες χωρίς ούτε τη βασική υποδομή ή σε πολυκατοικίες που κτίζονταν (και κτίζονται) εν μια νυκτί, από βιαστικούς εργολάβους που βρίσκουν ευκαιρίες γρήγορου, αβασάνιστου πλουτισμού. Το αποχετευτικό είναι επιεικώς απαράδεκτο: Οι αρχές επί χρόνια φοβούνταν το ξέσπασμα χολέρας. Οι άνθρωποι ζουν πολλές φορές χωρίς νερό. Η Πόλη δεν έχει επαρκή αποθέματα. Οι συνθήκες ζωής για τους ανθρώπους που ζουν στα υποβαθμισμένα τμήματά της είναι, πολλές φορές, εφιαλτικές. Πλέον, μετά το σεισμό, οι φόβοι επιδημιών έχουν ενταθεί.

Ηταν αυτό το τμήμα του πληθυσμού, κάτι που είναι προφανές αν δει κανείς έναν οποιοδήποτε χάρτη των καταστροφών, που υπέστη τα χειρότερα. Τα προχειροφτιαγμένα τσιμεντένια κτίσματα (65% των σπιτιών είναι κτισμένα παράνομα στην Τουρκία, σύμφωνα με εκτιμήσεις Τούρκων μηχανικών) έγιναν οι τάφοι χιλιάδων απλών ανθρώπων. Στην άλλη άκρη της πόλης, στα ξενοδοχεία, τα μοντέρνα πολυκαταστήματα και τις πολυτελείς βίλες, οι ένοικοι τρομοκρατήθηκαν εξίσου, αλλά οι ζημιές ήταν κατά πολύ μικρότερες. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν υπήρξαν καν ζημιές...

Το Ιμίτ (η Νικομήδεια, όπως είναι η ελληνική ονομασία της πόλης που μετατράπηκε σε απέραντη νεκρόπολη μέσα σε 45...) ήταν το επίκεντρο του σεισμού. Αποτελεί το σημαντικότερο βιομηχανικό κέντρο της χώρας: Εργοστάσια της "Pirelli", της "Good Year", της "Hyundai", της "Honda", της "Toyota", της "Volkswagen", διυλιστήρια όπως αυτό του Τουπράς και άλλες μονάδες βρίσκονται εκεί. Το Τουπράς ήταν στις φλόγες ως την Πέμπτη και οι καταστροφές σε εκατοντάδες εργοστάσια είναι εκτεταμένες.

Η ευρύτερη περιοχή, σύμφωνα με στοιχεία που έγιναν γνωστά την Τρίτη (βλ. π. χ. τη "Μιλιέτ", τη "Χουριέτ" κ. ά. ), παράγει το 35% του ΑΕΠ της Τουρκίας.

Την Πέμπτη, η τουρκική οικονομική εφημερίδα "Φινανσάλ Φόρουμ" εκτίμησε ότι ο σεισμός θα κοστίσει στη χώρα 20 δισ. δολάρια. Ο υπολογισμός όμως ήταν μάλλον συντηρητικός. Ο Ερκούτ Γιουτσάογλου, ο πρόεδρος της TUSIAD (του συνδέσμου των βιομηχάνων), ανέβασε το ποσό σε 40 δισ. δολάρια.

Οι πληγέντες ζητούν από την κυβέρνηση να τους βοηθήσει να ξαναχτίσουν τα σπίτια που έχασαν. Αλλά είναι αμφίβολο κατά πόσο ο Ετσεβίτ (ή οποιοσδήποτε άλλος) είναι σε θέση να ικανοποιήσει το αίτημα: Η κυβέρνησή του προσπαθεί να μειώσει ένα έλλειμμα που υπολογίζεται σε 20 δισ. δολάρια και τον πληθωρισμό, που ήδη βρισκόταν στο 50% επισήμως (γύρω στο 70% ανεπισήμως).

Χειρότερα, η καταστροφή ήρθε τη στιγμή που η κυβέρνηση προσπαθούσε να εξασφαλίσει ένα δάνειο 5 δισ. δολαρίων από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), κυρίως προωθώντας μεταρρυθμίσεις και ιδιωτικοποιήσεις.

Οι ζημιές στα δίκτυα κοινής ωφέλειας είναι επίσης εκτεταμένες. Οι δρόμοι έχουν υποστεί ζημιές, ενώ η αποκατάσταση των τηλεπικοινωνιών, της υδροδότησης και της ηλεκτροδότησης θα απαιτήσουν σημαντικά κονδύλια.

Διατυπώνονται επίσης φόβοι περί του ότι ο σεισμός θα προκαλέσει χειροτέρευση του έντονου προβλήματος που αντιμετωπίζει ο τουρισμός. Περίπου 10 εκατ. τουρίστες επισκέπτονται τα δυτικά τουρκικά παράλια ετησίως, αλλά φέτος, ήδη από το Μάη, οι ακυρώσεις κρατήσεων - λόγω της έξαρσης στο Κουρδικό, με μια σειρά βομβιστικών επιθέσεων - είχαν προκαλέσει "παράπονα" από εκπροσώπους του κλάδου περί "καθίζησής" του...

Οι αναλυτές των χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων, των "επενδυτικών" εταιριών και λοιπών "καρχαριών" επισημαίνουν ότι μια "ικανή κυβέρνηση" μπορεί να "εκμεταλλευτεί την κατάσταση" προς όφελός της. Το ότι αυτά λέγονται ενώ ακόμη χιλιάδες παραμένουν θαμμένοι και η ανθρώπινη τραγωδία συνεχίζεται είναι ίσως ένα χαρακτηριστικό δείγμα κυνισμού, αλλά οφείλει κανείς να βλέπει την πραγματικότητα όπως είναι.

Η πραγματικότητα σε αυτήν την περίπτωση είναι ότι η Δύση - τόσο η Ευρωπαϊκή Ενωση, όσο και οι ΗΠΑ - θα προσπαθήσει να ισχυροποιήσει τη θέση της στην Τουρκία. Η βοήθεια, άμεση και περισσότερο μακροπρόθεσμη, θα δώσει την ευκαιρία να επιβληθούν με μεγαλύτερη "άνεση" οι επιταγές του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, με άλλα λόγια οι εξαρτήσεις της χώρας να διευρυνθούν.

Η φυσική καταστροφή, όπως το έθεσε ο κύριος Τομ Τσάντγουικ, αναλυτής Αναδυόμενων Αγορών της "Merrill Lynch" την Τρίτη, μπορεί να "αναστραφεί" από μια "ικανή κυβέρνηση" που θα "αδράξει τις ευκαιρίες" που της δίνονται. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να "επιβάλει έναν εφάπαξ φόρο για την ανοικοδόμηση" ή να "περιορίσει δραστικά τις δαπάνες για το σύστημα πρόνοιας", να "περιορίσει" επίσης τις δαπάνες για τους μισθούς. Και βέβαια, να "επιταχύνει τις ιδιωτικοποιήσεις". Ο Τσάντγουικ, με αυτές τις τεχνικές άκομψες διατυπώσεις, προτείνει στην ουσία μια διάφανα ταξική πολιτική, που θα στρέφεται απευθείας κατά των ίδιων των θυμάτων της καταστροφής, με το επιχείρημα ότι θα "απαλύνει τις συνέπειές" της! Λαμπρά...

Οσο για το εσωτερικό της Τουρκίας, παρά τις δηλώσεις του πρωθυπουργού Ετσεβίτ όσο και υπουργών του ότι "θα πατάξουν" το κύκλωμα οργιαστικής διαφθοράς που διαδραμάτισε έναν επαίσχυντο ρόλο, είναι αμφίβολο αν πρόκειται να γίνει κάτι τέτοιο. Ενας μηχανικός, ο Φεράι Σαλμάν, απάντησε απαξιωτικά, σαρκαστικά, απελπισμένα. "Τα ίδια ακριβώς μας είπαν και πέρσι, και δύο χρόνια πριν, και δέκα χρόνια πριν"...

Μπ. Γ.

Αντώνης ΔΑΜΙΓΟΣ

Σεισμολόγοι και γεωλόγοι είχαν προειδοποιήσει ήδη από το 1992 ότι ένας μεγάλος σεισμός επρόκειτο να σημειωθεί στο ρήγμα της Ανατολίας. Στην Τουρκία έχουν σημειωθεί μεγάλοι σεισμοί με χιλιάδες νεκρούς στο παρελθόν. Αν και ο χειρότερος, του 1939, είχε κοστίσει 33.000 ζωές, διατυπώνονται φόβοι ότι αυτός της περασμένης Τρίτης μπορεί να αποδειχθεί χειρότερος. Οι σημαντικότεροι αυτού του αιώνα (κατά φθίνουσα χρονολογική σειρά):

• Αδανα, Ιούνης 1998.Μέγεθος: 6,3 Ρίχτερ. 144 νεκροί.
• Ερζινκάν, Μάρτης 1992.Μέγεθος: 6,8 Ρίχτερ. 650 νεκροί.
• Βάρτο, Αύγουστος 1966.Μέγεθος: 6,8 Ρίχτερ. 2.394 νεκροί.
• Μπόλου, Φλεβάρης 1944.Μέγεθος: 7,2 Ρίχτερ. 4.000 νεκροί.
• Βόρεια της Αγκυρας, Νοέμβρης 1943. Μέγεθος: 7,2 Ρίχτερ. 3.000 νεκροί.
• Μαύρη Θάλασσα, Δεκέμβρης 1942.Μέγεθος: 7,0 Ρίχτερ. 3.000 νεκροί.
• Ερζινκάν, Δεκέμβρης 1939.Μέγεθος: 7,9 Ρίχτερ. 33.000 νεκροί.

Με τα χέρια τους και ό,τι εργαλείο έβρισκαν πρόχειρο εξακολουθούσαν να αναζητούν επιζώντες πολλοί από τους κατοίκους των πληγεισών περιοχών. Η ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού εξόργισε πολλούς

Στρατιώτες μεταφέρουν με φορτηγά τα πτώματα των θυμάτων, μέσα στην αποπνικτική ζέστη: Σακάρια. Οι αρχές σχεδιάζουν να θάψουν όσο γρηγορότερα γίνεται τους νεκρούς, αφού οι φόβοι ξεσπάσματος επιδημιών εντείνονται

Σπίτια που κατέρρευσαν σαν πύργοι από τραπουλόχαρτα: Γκολτσούκ. Εκεί όπου 10.000 παραμένουν θαμμένοι, και η οργή εναντίον των εργολάβων, που έφτιαχναν σπίτια με ακατάλληλα υλικά, ξεχειλίζει...

Διασώσεις που μοιάζουν θαύματα, μέσα στην απελπισία. Οπως η ένωση μητέρας και κόρης στο Γκολτσούκ, στο δρόμο προς το νοσοκομείο. Η κόρη ήταν θαμμένη στα συντρίμμια επί 48 ώρες...