Χρυσές δουλιές κάνουν οι τράπεζες εκμεταλλευόμενες τις ανάγκες των εργαζομένων που προκαλεί η πολυετής πολιτική λιτότητας και το καθεστώς της απελευθέρωσης των τραπεζών από κάθε περιορισμό και στον τομέα της λεγόμενης καταναλωτικής πίστης. Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο τομέας των καταναλωτικών δανείων, που από τον καιρό της απελευθέρωσης (1993) και μετά, παρουσιάζει εκρηκτικές διαστάσεις.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, το συνολικό χρέος των νοικοκυριών από καταναλωτικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες υπερδιπλασιάστηκε μέσα σε ενάμισι μόλις χρόνο και τετραπλασιάστηκε σε διάστημα δυόμισι χρόνων! Τον Αύγουστο του 1996 τα ανεξόφλητα υπόλοιπα στις τράπεζες άγγιξαν τα 500 δισ. δρχ. έναντι 230 δισ. δρχ. στις αρχές του 1995 και 128 δισ. δρχ. στις αρχές του 1994.

Οι συγκεκριμένοι αριθμοί δε θα ενδιέφεραν τόσο, αν η άσκηση της οικονομικής - και ειδικότερα της νομισματικής - πολιτικής έμενε ανεπηρέαστη από την εξέλιξή τους. Η αλματώδης άνοδος των καταναλωτικών πιστώσεων είναι ο βασικότερος παράγοντας που τροφοδοτεί την αποκαλούμενη "πιστωτική επέκταση προς τον ιδιωτικό τομέα", η οποία "τρέχει" με ρυθμούς γύρω ή και αρκετά πάνω από το 20% και διογκώνει τη ζήτηση - έστω και αν αυτή είναι ουσιαστικά στο μεγαλύτερο μέρος της τεχνητή - επομένως ενισχύει και τις πληθωριστικές πιέσεις. Εννοείται ότι δεν υπάρχει - και δεν μπορεί να υπάρξει - με το υφιστάμενο καθεστώς της απελευθερωμένης αγοράς, οποιαδήποτε παρέμβαση από μέρους της κυβέρνησης (ενώ όταν είναι, ας πούμε, για τη συγκράτηση των μισθών...), παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις κι εκεί... με ρέγουλα. Οπως έγινε για παράδειγμα το περασμένο καλοκαίρι, που η Τράπεζα της Ελλάδος έλαβε κάποια μέτρα περιορισμού της αύξησης των καταναλωτικών πιστώσεων (αυστηρότεροι όροι χορήγησης κλπ.), χωρίς όμως να αποδώσουν όσο θα έπρεπε, αφού και μετά τα μέτρα ο ρυθμός αύξησής τους ήταν στο τέλος του 1996 18,6%. Η οικονομία, με τη βοήθεια των οικονομούντων αυτής της χώρας, βγαίνει χαμένη από την έξαρση των καταναλωτικών δανείων και την αλόγιστη χρήση "πλαστικού χρήματος".

Φυσικά, αυτό δεν ενδιαφέρει καθόλου τους τραπεζίτες, που με συνοπτικές διαδικασίες ικανοποιούν τις επιθυμίες των πελατών τους, εφόσον πληρούν κάποια τυπικά κριτήρια φερεγγυότητας. Στη διαμόρφωση της συγκεκριμένης κατάστασης συμβάλλει η ανυπαρξία ελέγχων ή περιορισμών από την κεντρική τράπεζα - πάντα μέσα στα πλαίσια της "απελευθέρωσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος". Τα πολύ υψηλά επιτόκια καταναλωτικών δανείων (που διατηρούνται σε τριπλάσιο σχεδόν ύψος από τα επιτόκια καταθέσεων), σε συνδυασμό με την τεράστια ζήτηση για δάνεια αυτής της μορφής, αποτελούν στην κυριολεξία χρυσωρυχείο για τις πιστώτριες τράπεζες.

Σχετικά με το "προφίλ" των δανειοληπτών, τραπεζικά στελέχη επισημαίνουν ότι υπάρχουν δυο βασικές κατηγορίες, δυσδιάκριτες πολλές φορές μεταξύ τους. Οι περισσότεροι προσφεύγουν στον τραπεζικό δανεισμό για την κάλυψη καταναλωτικών αναγκών ελλείψει "ρευστού". Αλλοι, ακόμα και αν δε βρίσκονται σε "δεινή" οικονομική κατάσταση, παρασύρονται από τις διαφημίσεις και το βομβαρδισμό προτύπων που έχουν αποτέλεσμα τη δημιουργία δήθεν αναγκών που πρέπει οπωσδήποτε να ικανοποιηθούν. Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στα εξής:

• Η έξαρση της καταναλωτικής πίστης είναι σε μεγάλο ποσοστό αποτέλεσμα της πολυετούς λιτότητας σε βάρος του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού. Ο κόσμος δεν έχει λεφτά και για να καλύψει τις βασικές του ανάγκες, όπως είδη διαρκείας, ρούχα, ακόμα και τρόφιμα (!), βρίσκει την εύκολη, πλην όμως δαπανηρή, όπως εξηγείται σε άλλο κείμενο, λύση του τραπεζικού δανεισμού.
• Ο καταναλωτισμός στη χώρα μας περνάει μέρες δόξας. Ακόμα και αν ο νεοέλληνας δεν έχει τα προς το ζην, θα ικετέψει - κυριολεκτικά - για να πάρει καταναλωτικό δάνειο και να αγοράσει προϊόντα που δεν τα χρειάζεται πραγματικά, αλλά που τα έχει ο γείτονας...

Βασίλης ΡΑΓΙΑΣ

Παρά τον κατ' ευφημισμό "έντονο" ανταγωνισμό μεταξύ των τραπεζών, το κόστος του δανεισμού για αγορά καταναλωτικών αγαθών παραμένει σε τοκογλυφικά επίπεδα. Τη στιγμή που ο επίσημος πληθωρισμός είναι 7,5% και τα επιτόκια των καταθέσεων ταμιευτηρίου περίπου 10%, οι τράπεζες συνεχίζουν να τοκίζουν μέχρι και με 30% το χρόνο τα υπόλοιπα των πιστωτικών καρτών, ενώ σήμερα δεν υπάρχει επιτόκιο καταναλωτικής πίστης κάτω από 20%! Αυτό συμβαίνει παρά τις αλλεπάλληλες διαμαρτυρίες διαφόρων φορέων (καταναλωτικές ενώσεις, Βιοτεχνικά Επιμελητήρια κλπ.) και παρά το γεγονός ότι ο πληθωρισμός, και μαζί του όλα τα καταθετικά επιτόκια, παρουσιάζουν συνεχώς πτωτική πορεία.

Σαν όμως να μην έφταναν αυτά, στην προσπάθειά τους να εμφανίσουν τα καταναλωτικά τους προϊόντα σαν "φτηνά" ή "προσιτά", οι τράπεζες βρίσκουν και διάφορους τρόπους να ξεγελάσουν τους ανυποψίαστους πελάτες τους. Τα "εξτρά" των δανειακών συμβάσεων βρίσκονται στα ψιλά γράμματα και συνήθως δε γίνονται αντιληπτά από τον πελάτη ή, σε άλλες περιπτώσεις, "κάτι δεν πάει καλά" όταν έρθει η ώρα της πληρωμής μιας από τις - 12 μέχρι και 60 - δόσεις αποπληρωμής. Εδώ κάνουμε ορισμένες χρήσιμες παρατηρήσεις που καλό θα είναι να λάβετε υπόψη προτού λάβετε την απόφαση να προσφύγετε σε τραπεζικό δανεισμό, είτε αυτός έχει τη μορφή πιστωτικής κάρτας, είτε καταναλωτικού, είτε προσωπικού δανείου, είτε "ειδικού" δανείου για αγορά αυτοκινήτου.

• Κάθε δάνειο που χορηγείται για καταναλωτικούς σκοπούς προσαυξάνεται στο ονομαστικό του επιτόκιο κατά 1% (ν.128/75) και επιβαρύνεται με τον Ειδικό Φόρο Τραπεζικών Εργασιών, τον περίφημο ΕΦΤΕ, που ανέρχεται σε 4% επί των τόκων του δανείου. Αυτό επισημαίνεται διότι οι τράπεζες στις περισσότερες περιπτώσεις διαφημίζουν τα επιτόκια στην ονομαστική τους αξία, χωρίς δηλαδή να υπολογίζουν τις συγκεκριμένες εισφορές που αποδίδονται στα κρατικά ταμεία.
• Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στον υπολογισμό των "τόκων ποινής" που συνεπάγεται η μη εμπρόθεσμη καταβολή των τοκοχρεολυτικών δόσεων, δηλαδή των τόκων υπερημερίας. Αυτοί, μέχρι πρότινος βρίσκονταν στα επίπεδα του 30% - 38%, αλλά με πρόσφατη παρέμβαση της Τράπεζας της Ελλάδος - και αφού ξεσηκώθηκε σύσσωμος ο εμπορικός κόσμος και οι ενώσεις των καταναλωτών - περιορίστηκαν σε 2,5 εκατοστιαίες μονάδες κατ' ανώτατο ύψος πάνω από το συμβατικό ετήσιο επιτόκιο χρέωσης, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει απολύτως τίποτα, καθώς το τελευταίο διατηρείται σε υπερβολικά υψηλά επίπεδα. Εν ολίγοις, μην παρασυρθείτε και βάλετε την υπογραφή σας, εκτός αν είστε βέβαιοι ότι θα μπορέσετε να ανταπεξέλθετε εμπρόθεσμα στις υποχρεώσεις που συνεπάγεται η σύμβαση και, προπαντός, μην ποντάρετε στις διαφημίσεις περί "περιόδων χάριτος" ή στις φήμες περί... ευσπλαχνίας των τραπεζιτών.
• Προσφιλής συνήθεια των τραπεζών, αλλά και γενικότερα των πιστωτών κάθε μορφής, είναι να προβάλλουν το μηνιαίο επιτόκιο και όχι το ετήσιο. Δεν το κάνουν ακούσια, αλλά για να παραπλανήσουν τους υποψήφιους καταναλωτές - άσχετα από το γεγονός ότι το κεφάλαιο ανατοκίζεται σε μηνιαία βάση. Οταν, για παράδειγμα, μια τράπεζα διαφημίζει ότι το επιτόκιο της πιστωτικής της κάρτας είναι 2% το μήνα, ο πολύς κόσμος κάνει τον απλό υπολογισμό 2% χ 12 μήνες = 24% ετήσιο επιτόκιο. Αυτό είναι λάθος διότι, βάσει συγκεκριμένου μαθηματικού τύπου (πολλαπλός ανατοκισμός), το πραγματικό ετήσιο επιτόκιο διαμορφώνεται πάντοτε σε υψηλότερα επίπεδα. Εν προκειμένω, η τράπεζα χρεώνει τους χρήστες των πιστωτικών της καρτών με 26,82% και όχι με 24%.
• Δε θα πρέπει να αγνοείται ότι τα επιτόκια των καταναλωτικών δανείων είναι σταθερά για ολόκληρη τη διάρκεια αποπληρωμής τους. Για παράδειγμα, δάνειο ενός εκατ. δρχ. πενταετούς διάρκειας στοιχίζει σήμερα περίπου 27.000 δρχ. Στο μεταξύ όμως, στο βαθμό που θα επιτυγχάνεται υποχώρηση του πληθωρισμού θα "πέφτουν" και τα επιτόκια, αλλά ο πελάτης θα συνεχίσει να πληρώνει και στο πέμπτο έτος 27.000 δρχ., ενώ π. χ. το ίδιο δάνειο με τους ίδιους όρους θα στοιχίζει φτηνότερα. Πρόκειται για μια περίπτωση που τη γνωρίζουν καλά όσοι πήραν παλαιότερα, για παράδειγμα, στεγαστικό δάνειο με σταθερό επιτόκιο 25% ή και παραπάνω, ενώ τα ίδια επιτόκια για αγορά κατοικίας είναι κάτω από 15%.
• Ποικίλουν, τέλος, από τράπεζα σε τράπεζα, οι όροι χορήγησης καθώς και τα απαιτούμενα δικαιολογητικά που πρέπει να προσκομίσετε για να μπορέσετε να πάρετε καταναλωτικό δάνειο ή πιστωτική κάρτα. Ολες οι τράπεζες συναρτούν το μέγιστο ποσό του δανείου που μπορούν να σας χορηγήσουν με βάση τη φορολογική σας δήλωση, το ύψος της οποίας για δάνειο 1 εκατ. δρχ. πρέπει να είναι τουλάχιστο 3 εκατ. δρχ. Πέραν όμως αυτών, έχετε κατά νου ότι λιγότερη "χαρτούρα" ή άμεση εκταμίευση του δανείου συνεπάγεται σχεδόν πάντα υψηλότερο επιτόκιο.

Τα δάνεια σε συνάλλαγμα αποτελούν ειδική μορφή καταναλωτικής πίστης και δε χορηγούνται από όλες τις τράπεζες. Το επιτόκιό τους μπορεί να είναι χαμηλό σε σχέση με ένα δραχμικό δάνειο, αλλά έχουν το μειονέκτημα ότι εμπεριέχουν το συναλλαγματικό κίνδυνο που συνεπάγεται η μεταβολή της ισοτιμίας του ξένου νομίσματος σε σχέση με τη δραχμή.

Για παράδειγμα, δάνειο με επιτόκιο γαλλικών φράγκων στοιχίζει σήμερα περίπου 6% το χρόνο, αλλά ούτε η ίδια η τράπεζα που το χορηγεί, και πόσο μάλλον εσείς, είστε σε θέση να προβλέψετε τη διακύμανση του γαλλικού νομίσματος σε σχέση με τη δραχμή για όσο διάστημα θα το εξοφλείτε. Οι ενδιάμεσες μεταβολές των ισοτιμιών θα επηρεάζουν αντίστοιχα και το ύψος των τοκοχρεολυτικών δόσεων και, ενδεχομένως, να σας βγάλουν και εκτός προϋπολογισμού.

Αυτός είναι άλλωστε και ο βασικότερος λόγος που οι τράπεζες απαιτούν από τους πελάτες τους πολύ μεγαλύτερα εισοδήματα όταν πρόκειται για τη σύναψη καταναλωτικού ή προσωπικού δανείου σε συνάλλαγμα. Επιπρόσθετα, η εξόφλησή τους γίνεται συνήθως μέσα σε ένα μόνο έτος (που σημαίνει μεγάλες δόσεις), ώστε να λιγοστεύει ο κίνδυνος από τη μεταβολή των συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Β. Ρ.