1946: Το πρώτο πανελλαδικό συνέδριο Γυναικών

Τι ζητούσαν οι γυναίκες πριν από μισό αιώνα;

Στην αυγή του 2000 εξακολουθούμε να μιλάμε για ανισότητα των δύο φύλων και για άλυτα προβλήματα της γυναίκας. Αλλά και αυτά ακόμα που έμοιαζε ύστερα από πολύχρονους αγώνες να έχουν λυθεί φαίνονται να επανέρχονται, να πισωγυρίζουμε στις αρχές του αιώνα, τότε που γίνονταν αγώνες για στοιχειώδη δικαιώματα.

Εχει λοιπόν πολύ ενδιαφέρον να δούμε μέσα στα τελευταία πενήντα περίπου χρόνια - το δεύτερο μισό του αιώνα μας - πόσο δρόμο διανύσαμε, πού έχουμε φτάσει και πού κινδυνεύουμε να επιστρέψουμε, όταν μας παίρνουν όλα τα κεκτημένα.

Οι γυναίκες τότε έρχονταν στην Αθήνα για το πρώτο Πανελλαδικό Συνέδριο Γυναικών από μια χώρα ρημαγμένη και σπαραγμένη από τον πόλεμο: Βρισκόμαστε στο 1946: Σπίτια καμένα, ερειπωμένα και απορφανισμένα, χιλιάδες οικογένειες σκοτωμένων χωρίς καμιά σύνταξη, μητέρες με παιδιά που η υγεία τους βρίσκεται σε απελπιστική κατάσταση: ελονοσία, ψώρα, αδενοπάθεια, φυματίωση, κάνουν θραύση. Αγόρια και κορίτσια δουλεύουν σε μεγάλο ποσοστό σε ανθυγιεινές δουλιές για να ζήσουν και πολλά ανήλικα κορίτσια οδηγούνται στην πορνεία. Η Ελληνίδα δίνει το 1946 τη μάχη για να επιβιώσει η ίδια και η οικογένειά της.

Στη δουλιά, στο σπίτι, στην ανατροφή των παιδιών οι χίλιες - μύριες δυσκολίες που αντιμετωπίζει είναι εξουθενωτικές, κάποτε εξοντωτικές.

Υστερα από τόσους αγώνες απαιτεί να έχει δικαίωμα ψήφου... Ζητάει ίση αμοιβή με τον άντρα και δικαίωμα να αποφασίζει κι εκείνη για τα ζητήματα που αφορούν στο παιδί. Ζητάει να ανοίξουν και για κείνη τα "αντρικά" επαγγέλματα και υποστηρίζει με πάθος το δικαίωμά της για προαγωγή στο δημόσιο τομέα.

Οι γυναίκες αυτές που βγαίνουν από μια τραγική εποχή θαρρείς πως έχουν το 1946 περισσότερη ζωντάνια, αγωνιστικότητα και αποφασιστικότητα από πολλές σημερινές Ελληνίδες. Γιατί; Η εθνικοαπελευθερωτική πάλη, η πάλη ενάντια στην αγγλική κατοχή τις έχει ατσαλώσει και η ελπίδα τούς δίνει φτερά. Πιστεύουν ότι "η μπόρα πέρασε" και έρχονται καλύτερες ημέρες...

Στα 1946 η πρωτοβουλία για την ενότητα των γυναικών ξεκίνησε από φωτισμένες πρωτοπόρες αγωνίστριες από διάφορους πολιτικούς χώρους και με διαφορετική δράση.Ας θυμηθούμε τις πρωτεργάτριες Ρόζα Ιμβριώτη, Αύρα Θεοδωροπούλου, Αγνή Ρουσοπούλου, Μαρία Πολυμενάκου, Μαρία Αναγνωστοπούλου, Αγγελική Σκανδάλη, Αικατερίνη Ναυπλιώτου, Δέσποινα Αλεξανδρίδου, Ρεγγίνα Καββαδία, Μαρία Σβώλου.

Και να η εικόνα που παρουσίαζε το Α γυναικείο συνέδριο:

"Η αίθουσα του συνεδρίου παρουσίαζε όψη εργατικού μελισσιού", όπως περιγράφει στο βιβλίο της η Ρόζα Ιμβριώτη. "Οι γραφικές στολές έδιναν χαρούμενο θέαμα. Εδώ οι Καραγκούνες - νιες και γριές - με τις πλουμιστές στολές και την κοφτερή ματιά και παρακεί η νησιώτισσες και οι Κρητικές και οι Πελοποννήσιες και οι Στερεοελλαδίτισσες και οι Θεσσαλές και οι Μακεδόνισσες και οι Θρακιώτισσες, όλες γεμάτες αισιοδοξία και ζωή...

Είχαν φτάσει απ' όλες τις επαρχίες της Ελλάδας, μέσα σε αφάνταστες δυσκολίες. Χωρίς σιδηροδρομικές συγκοινωνίες, χωρίς κανονική θαλάσσια συγκοινωνία, όμως αγωνίστηκαν πολλές 10 και 12 μέρες ως να φτάσουν. Αλλες παραμέρισαν προλήψεις... άλλες άφησαν παιδιά και άντρα για να παρακολουθήσουν το Συνέδριο".

Το 1ο Πανελλαδικό Γυναικείο Συνέδριο, στο οποίο πήραν μέρος 213 σωματεία, επαγγελματικά, επιστημονικά, φιλανθρωπικά, καλλιτεχνικά, με 120.000 μέλη έγινε στην Αθήνα από τις 26-29 Μάη 1946... Οι 631 αντιπρόσωποι που πήραν μέρος, ήρθαν απ' όλες τις γωνιές της Ελλάδας. Οι σκοποί του συνεδρίου ήταν:

α) η οικονομική, πολιτική και κοινωνική εξίσωση της γυναίκας με τον άντρα.

β) η προαγωγή της υγείας και της μόρφωσης της μητέρας και του παιδιού. Στον εναρκτήριο λόγο της η Αύρα Θεοδωροπούλου (πρόεδρος της Πανελλαδικής Ομοσπονδίας Γυναικών και από τις πρωτοπόρες αγωνίστριες του γυναικείου κινήματος στον τόπο μας) επισημαίνει: "Σήμερα σε όλη την Ελλάδα οργανώνονται γυναικείοι σύλλογοι...".

Οι Ελληνίδες δίνουν αγώνα για να ζήσουν. Και οι ομιλήτριες δίνουν ανάγλυφες εικόνες της σκληρής πραγματικότητας:

Η ομιλήτρια από τη Μακεδονία αφού αναφέρθηκε στις βαριές θυσίες της γυναίκας στη Μακεδονία, στη διάρκεια της Κατοχής, περιγράφει:

"Μόνο στην περιφέρεια της Καστοριάς τα χωριά τακαμένα είναι 45, καμένα σπίτια 5.600 και από αυτά δε χτίστηκε ούτε ένα. Από την άλλη μεριά τα ζώα τους, τους τα έχουν αρπάξει οι κατακτητές και αναγκάζεται σε πολλά μέρη ολόκληρη η αγροτική οικογένεια να οργώνει με τσάπες το χωράφι. Η ξυπολυσιά στο χωριό είναι τόσο μεγάλη αρκεί να σας πω ότι όλες οι αγρότισσες της Μακεδονίας που ήρθαμε εδώ, τα πόδια μας είναι χτυπημένα από τα παπούτσια γιατί σπάνια φοράμε".

Και η Ειρήνη Θεοχάρη, μιλώντας για την περιοχή της Θεσσαλίας:

"Πολύ περισσότερο μετά τον πόλεμο, που τα περισσότερα σπίτια μας κάηκαν ή βομβαρδίστηκαν, αντιμετωπίζουμε πολύ μεγάλη δυσκολία για τη ζωή της οικογένειας και ιδιαίτερα των παιδιών μας, για την καλή δουλιά στο νοικοκυριό μας. Δωμάτιο που τρώμε, που μένουμε, που κοιμόμαστε, που μένουν το γουρούνια μας, τα σκυλιά, οι κότες, είναι ένα μόνο"... και συμπλήρωνε:

"Πολλές φορές κοντεύουμε να ξεχάσουμε αν είμαστε άνθρωποι ή ζώα. Οι κοπριές που βρίσκονται έξω από το σπίτι μας είναι εστίες που μολύνουν εμάς και τα παιδιά μας.

... Και σήμερα σε πολλά χωριά της Θεσσαλίας, ο άντρας αγοράζει τη γυναίκα και η γυναίκα αγοράζει τον άντρα όταν πρόκειται να παντρευτούνε. Σα να πρόκειται να αγοράσουν βόδι για το χωράφι. Και σήμερα ακόμα σε πολλά χωριά ο πατέρας διαλέγει τη νύφη που θα πάρει ο γιος. Οσο ψηλή και παχιά είναι η γυναίκα, τόσο καλύτερα παντρεύεται, για να βγάζει πολλή δουλιά. Αλίμονο στη γυναίκα που θα πατήσει στο γιατρό. Πρέπει να μείνει ανύπαντρη. Γι' αυτό τα κορίτσια δε μαρτυράν όταν αρρωστήσουν και πεθαίνουν!

Εμείς από την ώρα που θα φέξει ως τα μεσάνυχτα δε σταυρώνουμε πόδι. Δεν ξέρουμε τι θα πει ξεκούραση. Πρωί πρωί πηγαίνουμε στη δουλιά. Πότε στο χωράφι, πότε να ποτίσουμε, πότε να σκαλίσουμε, πότε να θερίσουμε, πότε να κουβαλήσουμε τον καρπό στα σπίτια μας και το βράδυ γυρνάμε φορτωμένες με τα ξύλα στην πλάτη και με το μωρό στην αγκαλιά. Οταν φτάνουμε στο σπίτι, τότε ξαναρχίζουμε πάλι τη δουλιά. Να ζυμώσουμε, να μαγειρέψουμε, να ράψουμε, να μπαλώσουμε, να πλύνουμε τη νύχτα, να περιποιηθούμε τα παιδιά μας, που τα βρίσκουμε λερωμένα, βουτηγμένα μέσα στις λάσπες και τις περισσότερες φορές να καίγονται από τον πυρετό. Εμείς και τα παιδιά μας είμαστε αγράμματοι. Τα σχολεία καμένα. Οι δάσκαλοι που είχαμε στα χωριά μας πριν από τον πόλεμο δεν μπορούν να έρθουν στο χωριό μας. Αλλοι είναι στις φυλακές, άλλοι καταδιώκονται, και άλλοι δεν μπορούν να έρθουν στα χωριά γιατί υπάρχει τρομοκρατία και μένουν στις πόλεις".

Η ίση αμοιβή για ίση δουλιά ήταν από τα αιτήματα της Ελληνίδας που "στοίχειωσαν" χρόνια ολόκληρα (σ. σ. όπως ξέρουμε ούτε σήμερα έχει γίνει πραγματικότητα). Οι εργάτριες, όπως μαρτυρούν οι ίδιες στο συνέδριο, δουλεύουν μέσα σε πρωτόγονες συνθήκες:

"Οι συνθήκες δουλιάς στα εργοστάσια είναι εξωφρενικές 3-4 μέτρα κάτω από τη γη μέσα στην υγρασία η καπνεργάτρια καταγίνεται με το μαλάκωμα του καπνού. Στα κόσκινα χωρίς απορροφητήρες είναι υποχρεωμένη η καπνεργάτρια να κοσκινίζει τα καπνά καταπίνοντας όλη τη σκόνη της νικοτίνης".

"Επίσης και οι εργάτριες της καπνοβιομηχανίας δουλεύουν κάτω από τις ίδιες συνθήκες δουλιάς. Τις απειλεί καθημερινά το μικρόβιο της φυματίωσης. Ενα παράδειγμα: με μια ιατρική εξέταση που έγινε, στις 100 κοπέλες οι 80 ήταν αδενοπαθείς και οι 8 απ' αυτές φυματικές, καταγγέλλει η εκπρόσωπος των καπνεργατών.

Οι γυναίκες είναι παρούσες, σε όλα τα μέτωπα - αλλά θεωρούνται ανώριμες για να απαιτήσουν ίσα δικαιώματα με τους άντρες... Ετσι, διαβάζουμε στην πολύ ενδιαφέρουσα και σαφή εισήγηση της Αγνής Ρουσοπούλου:

"Στην Ελλάδα πια το ζήτημα της ψήφου παίρνει μορφή αδικίας. Σε κανέναν άλλο τόπο οι γυναίκες δεν πήραν τόσο ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση, όπως εδώ, σε κανένα άλλο μέρος δεν είναι τόσα θύματα, πουθενά δε βοήθησαν τόσο ενεργά στον πόλεμο και στον αγώνα για την επιβίωση του λαού. Οι Ελληνίδες στα ελευθερωμένα χωριά, μα και στις σκλαβωμένες πόλεις ψήφισαν ελεύθερα τους αντιπροσώπους για το Εθνικό Συμβούλιο άντρες και πέντε γυναίκες. Το ποσοστό της συμμετοχής τους στις εκλογές έφτασε το 80% όπως μας αναφέρουν, αληθινός συναγερμός δηλαδή".

Την εποχή εκείνη, οι γυναίκες που είχαν τελειώσει τη Νομική δεν μπορούσαν όχι μόνο να γίνουν δικαστές, αλλά ούτε και συμβολαιογράφοι. Ετσι διαβάζουμε στην ομιλία της Ρουσοπούλου.

Το αίτημά μας, συνεχίζει η ομιλήτρια είναι να ανοίξουν όλες οι δημοσιοϋπαλληλικές καριέρες σε όσες γυναίκες έχουν τα προσόντα να τις ακολουθήσουν. Εν τούτοις σήμερα έχουμε ορισμένα στάδια όπως το διπλωματικό, το δικαστικό, ως προχτές το Γενικό Χημείο του Κράτους, το στρατιωτικό, ναυτικό, αεροπορικό τελείως κλειστά στις γυναίκες. Σε ορισμένα υπουργεία οι γυναίκες μπορούν να πάρουν μόνο το βαθμό δακτυλογράφου, σε άλλα ως το βαθμό Γραμματέως Α σε άλλα πάλι όπως στο υπουργείο Δικαιοσύνης δεν μπορούν να είναι παραπάνω από το 25 - 30% των υπαλλήλων.

Μια ανάλογη απόπειρα για τον περιορισμό των γυναικών και στον εκπαιδευτικό κλάδο έγινε με το διάταγμα της 4-12-45 που περιορίζει τον αριθμό των φοιτητριών της φιλοσοφικής σχολής των Πανεπιστημίων Αθήνας και Θεσσαλονίκης!

Ετσι στην Αθήνα σε συνολικό αριθμό 80 φοιτητών μόνο οι 25 μπορούν να είναι γυναίκες και στη Θεσσαλονίκη από τους 80 οι 40. Το μέτρο αυτό έχει σκοπό να περιορίσει τον αριθμό των γυναικών στη Μέση Εκπαίδευση και δεν καταλαβαίνει το κράτος ότι ο μόνος λόγος που οι άντρες δεν ακολουθούν το επάγγελμα αυτό είναι η μικρή μισθοδοσία και ότι μένουν αδιόριστοι επί 8 ή 10 χρόνια. Αντί να περιορίζει τον αριθμό των φοιτητών, καλύτερα να διορίζει μερικούς δασκάλους και να τους πληρώνει (σ. σ. ποϋ να ήξεραν τότε για την κατάργηση της επετηρίδας!)

(σ. σ. Τα ντοκουμέντα που δημοσιεύονται είναι από βιβλίο που είχε κυκλοφορήσει παλιότερα με φροντίδα της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας και δίνει μια εικόνα της φοβερής εκείνης εποχής. Περιέχει τα ντοκουμέντα του Α Πανελλαδικού Συνεδρίου Γυναικών, ντοκουμέντα από το ανέκδοτο αρχείο της παιδαγωγού και αγωνίστριας Ρόζας Ιμβριώτη).

Πριν από μισό αιώνα οι γυναίκες ύψωναν τη φωνή τους ζητώντας μια καλύτερη ζωή. Σήμερα, παραμονές του 2000, αυτά που κατέκτησαν οι Ελληνίδες με σκληρούς αγώνες μισού αιώνα κινδυνεύουν να χαθούν. Κοινωνικές παροχές παιδικοί σταθμοί, πρόνοια, σταθερή απασχόληση, υγεία, βρίσκονται στην κόψη του ξυραφιού. Ο δημόσιος τομέας, όλο και περισσότερο ιδιωτικοποιείται. Ποια θα είναι τα κριτήρια για προσλήψεις στο μέλλον, ιδιαίτερα των γυναικών;

Πολλοί νέοι και νέες θεωρούν την ισότητα δεδομένη. Δεν έχουν ακόμα συνειδητοποιήσει πόσο επισφαλής είναι και τι αγώνες χρειάστηκαν να γίνουν για να κερδίσουν οι σημερινές γυναίκες στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Δε γνωρίζουν ότι η ισότητα άρχισε να κατακτιέται στην Αντίσταση, με το όπλο στο χέρι και η πάλη συνεχίστηκε από τις μητέρες μας μέσα σε αφάνταστες δυσκολίες, σε έναν τόπο ρημαγμένο, με ιδρώτα και αίμα, με συνδικαλιστικούς αγώνες, με κινήματα, αλλά και με μάχες για την αλλαγή της κατεστημένης νοοτροπίας. Πόση κούραση, ξενύχτια, δάκρυα, ακόμα και ρήξεις με το παρελθόν χρειάστηκαν για να φτάσουν οι νέες γυναίκες μετά τη μεταπολίτευση σε μια τυπική έστω ισότητα - κολοβή και αυτή; Η σύγκριση με το παρελθόν φαινόταν πριν μερικά χρόνια, στη δεκαετία το '80 συντριπτική, παρ' όλο που η ισότητα πολύ απείχε από του να εφαρμόζεται στην πράξη. Ομως σήμερα η πορεία αυτή έχει αρχίσει να αντιστρέφεται. Παλιότερα ήταν σχετικά εύκολο να βρει δουλιά μια νέα, σήμερα η ανεργία όλο και αυξάνει ακόμα και για πτυχιούχους. Η μερική απασχόληση τείνει να γίνει καθεστώς στον ιδιωτικό και να επεκταθεί στο δημόσιο τομέα - κάτι που σημαίνει μισή ασφάλιση, μισή σύνταξη, μερική ανεξαρτησία!

Να δούμε άραγε στο μέλλον την προίκα που είχε καταργηθεί να επανέρχεται στην πράξη καθώς τα νέα ζευγάρια θα εξαρτώνται οικονομικά από τους γονείς τους; Η γονική μέριμνα έχει καθιερωθεί, όμως πόσο θα ισχύει ουσιαστικά στο μέλλον όταν οι γυναίκες δε θα έχουν δουλιά ούτε παιδικούς σταθμούς δωρεάν ώστε να στηρίξουν τον εαυτό τους και τα παιδιά τους; Μια νέα ανισότητα θα ισχύσει όσο υπάρχει αυτό το σύστημα που για την αντιμετώπιση της ανεργίας στέλνει πρώτες τις γυναίκες στην ανεργία. Και το χειρότερο: Ενας νέος πόλεμος που θα ωφελήσει μόνο τους εμπόρους όπλων και τη νέα τάξη πραγμάτων απειλεί να απλώσει τη σκιά της φτώχειας με τις γνωστές επιπτώσεις στις γυναίκες που είναι πάντα οι φτωχές των φτωχών...

Στην αυγή του 21ου αιώνα οι νέες χρειάζεται να γρηγορούν...

Επιμέλεια: Αλίκη ΞΕΝΟΥ - ΒΕΝΑΡΔΟΥ