"Ηταν από τη στόφα των ανθρώπων που δε χωράνε στα στενά, ασφυκτικά κι εγωιστικά όρια του αλλοτριωμένου ανθρώπου. Ηταν από τα πολύ νεανικά χρόνια της ως το τέλος της ζωής της μια αντάρτισσα, μια επαναστάτρια κι αληθινή αγωνίστρια".Αυτή είναι μια πρώτη, σύντομη περιγραφή της Λιλίκας Παπακηρύκου,όπως ήταν το πατρικό της όνομα. Ποιος την περιγράφει; Ο πληγωμένος από το χαμό της σύντροφός της στον αγώνα και στη ζωή επί 66 χρόνια, Βάσος Γεωργίου,στο συγκινητικότατο βιβλιαράκι του "Αποχαιρετισμός στη Λιλίκα μας",που εκδόθηκε πριν μερικές ημέρες σαν ύστατος φόρος τιμής και χρέους όχι μόνο στην αγαπημένη του γυναίκα, αλλά και στην αγωνίστρια. Αγωνίστρια από τα μικράτα της, αφού πέντε χρονών ορφάνεψε κι είχε, μαζί με τη χήρα γιαγιά της την ευθύνη να μεγαλώσουν και τα άλλα τρία, μικρότερα, αδέρφια της.

Εικοσάχρονη ήταν η όμορφη, καλλίφωνη, φιλότεχνη Λιλίκα όταν, στα 1932 περίπου, τη γνώρισε ο κομμουνιστής (οργανωμένος από το 1930, στο ΚΚΕ) δημοσιογράφος Βάσος Γεωργίου. Από το 1934 δέσανε τις ζωές, τις ιδέες και τους αγώνες τους για πάντα. Η πρώην "προοδευτική φεμινίστρια" Λιλίκα ήταν ήδη πια συνδικαλίστρια στο δημοσιοϋπαλληλικό τομέα με φάκελο "επικίνδυνης κομμουνίστριας". Από τότε αρχίζουν οι διώξεις της για να ενταθούν κατά τη μεταξική δικτατορία με καταδίκη για τρίχρονη φυλάκιση μαζί με άλλες σπουδαίες αγωνίστριες (στις φυλακές Αβέρωφ) και ένα χρόνο εξορία, αλλά μακριά από τον επίσης καταδικασμένο άντρα της. Κι ήρθαν μετά... το μοναχοπαίδι τους, η Μάχη, οι αγώνες της Εθνικής Αντίστασης, η εκπροσώπηση της ελληνικού γυναικείου κινήματος στη σύνοδο της ΠΟΔΓ (1946) από τη Λιλίκα Γεωργίου, ο Εμφύλιος, ο δρόμος της πολιτικής προσφυγιάς στην Πολωνία όπου η Λ. Γεωργίου δίδασκε για ένα διάστημα τη γλώσσα μας στα Ελληνόπουλα και τέλος ο επαναπατρισμός, η σπιτική θαλπωρή κι οι χαρές από τα εγγόνια της, που με περηφάνια την αποχαιρέτησαν για πάντα στις 7/11/1998.

Α. Ε.

• Από τις εκδόσεις "Αδάμ",στα πλαίσια της παρουσίασης (στην ομώνυμη γκαλερί) έκθεσης έργων του μεγάλου ζωγράφου Νίκου Νικολάου κυκλοφόρησε μια εξαίρετη μονογραφία,με τίτλο "ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ".

Ενα πολυτελές, έξοχο εκδοτικά, πλούσιο εικονογραφικά "πανόραμα" του εικαστικού έργου του Ν. Νικολάου, "ως συμβολική ανταπόδοση στην προσφορά του", το οποίο καλύπτει όλες τις περιόδους της δημιουργίας του. Το λεύκωμα σε επιστημονική επιμέλεια της ιστορικού Τέχνης Ολγας Μετζαφού - Πολύζου περιέχει "μαρτυρίες" - κείμενα για το έργο του καλλιτέχνη των: Δημήτρη Παπαστάμου, Μανόλη Χατζηδάκη, Ολγας Μετζαφού - Πολύζου, Γιάννη Νεγρεπόντη, Αλέξανδρου Ξύδη, Οδυσσέα Ελύτη, Χρύσανθου Χρήστου.

• Από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Μακεδονίας 9,58 FM και με υπεύθυνη την εξαίρετη συνάδελφο Βάνα Χαραλαμπίδου διευθύντρια του Β Πολιτιστικού Προγράμματος, ξεκίνησε μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδοτική προσπάθεια που "αποθησαυρίζει" εκπομπές με προσωπικότητες των γραμμάτων και τεχνών, σε ψηφιακούς δίσκους και βιβλία. Σε ψηφιακό δίσκο κυκλοφόρησαν: Τραγούδια της Μακεδονίας - "Καλότυχος ποιος μ' αγαπά... (ιστορικές ηχογραφήσεις από το αρχείο του Ραδιοφωνικού Σταθμού Μακεδονίας)",(έκδοση: 9,58 FM, ΝΑ Κιλκίς, καλλιτεχνική εταιρεία "Εν χορδαίς"). "Ποιητές αυτοανθολογούμενοι" (30 γνωστοί Θεσσαλονικείς ποιητές. Εκδοση: 9,59 FM. ΝΑ Θεσσαλονίκης, "Εν χορδαίς"). "Πεζογράφοι αυτοανθολογούμενοι" (37 Θεσσαλονικείς πεζογράφοι. Εκδοση: 9,58 FM, "Εν χορδαίς", "Θεσσαλονίκη - Πολιτιστική Πρωτεύουσα"). "Εταιρον κι η Λυγερή - Τραγούδια του Πόντου (Ιστορικές ηχογραφήσεις από το αρχείο του Ραδιοφωνικού Σταθμού Μακεδονίας)" (έκδοση: 9,58 FM, Κέντρο Μαύρης Θαλάσσης, ΝΑ Θεσσαλονίκης, ΝΑ Κιλκίς). Σε βιβλία κυκλοφόρησαν: Σταύρος Κουγιουμτζής "Ανοιχτά παράθυρα με κλειστά πατζούρια" (αυτοβιογραφικό). Κωστής Μοσκώφ "Στα όρια του έρωτα και της Ιστορίας" (αυτοβιογραφικό, έκδοση: 9,58 FM και "Ιανός" και "Η σάρκα σου όλη" (επτά κείμενα του αξέχαστου συντρόφου Κ. Μοσκώφ. Εκδοση 9,58 FM, "Εξάντας"). Ντίνος Χριστιανόπουλος "Πίσω απ' την Αγιά Σοφιά" (αυτοβιογραφικό. Εκδοση: 9,58 FM, "Ιανός"). Νίκος Μπακόλας "Ατέλειωτη ιστορία" (αυτοβιογραφική συνέντευξη. Εκδοση 9,58 FM, "Ιανός"). Κώστας Λαχάς "Πλους Ονείρου. Απ' τον Εχέδωρο στον Θερμαϊκό" (αυτοβιογραφικό. Εκδοση 9,58 FM, "Ιανός"). Πάνος Θεοδωρίδης "Το ροκ των Μακεδόνων" (αυτοβιογραφικό. Εκδοση 9,58 FM, "Ιανός"). Να σημειώσουμε ότι ο 9,58 FM ετοιμάζει και άλλες εκδόσεις: Γ. Χουρμουζιάδη "Λόγια από χώμα", Χρ. Τσολάκη "Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική", Μάγδας Κοτζιά "Βαλκάνιος πραματευτής", Γιώργου Ζήκα "Αποκλεισμένος στη Σαλονίκη", Γιώργου Κορδομενίδη "Η Θεσσαλονίκη και το ρεμπέτικο" και ένα δεύτερο του Ντίνου Χριστιανόπουλου.
• Από τον "Φιλιππότη" κυκλοφόρησε η μελέτη της Μαρίας Γκασούκα "Η κοινωνική θέση των γυναικών στο έργο του Παπαδιαμάντη".
• Από τις εκδόσεις "Ενάλιος" κυκλοφόρησαν: Πίτερ Λοκ "Οι Φράγκοι στο Αιγαίο (1204 - 1500)" (ενδιαφέρον, το πρώτο σχετικό που εκδίδεται στην Ελλάδα, ιστορικό δοκίμιο. Μετάφραση Γιώργου Κουσουνέλου). Αλέξανδρος Χ. Μήτσιου "Πολιτική Θεολογία και Ιουλιανός" (φιλοσοφικό δοκίμιο). Ομέρο Αρίτζις "Ο κύριος της συντέλειας του κόσμου" (μυθιστόρημα του προέδρου της Παγκόσμιας Ενωσης Συγγραφέων, ελληνικής καταγωγής, από τους κορυφαίους στη χώρα του, Μεξικανού συγγραφέα. Μετάφραση Χριστίνας Κούλα). Τζόαν Φέικούτσιο "Η γεωμετρία του έρωτα" (μυθιστόρημα, μετάφραση Πολύμνιας Μοσχοπούλου.
• Από την Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος κυκλοφόρησε ένα χρήσιμο θεματικά λεύκωμα με κείμενα του Γιάννη Λάμπρου και θέμα "Ο υδάτινος πλούτος της αττικής γης" (πλούσιο σε γκραβούρες, φωτογραφίες και ντοκουμέντα. Διάθεση: Αγροτικό Βιβλιοπωλείο, Ακαδημίας 23, τηλ. 3637432).
• Από τα "Νέα Σύνορα" - Α. Α. Λιβάνη κυκλοφόρησαν: Κάρλος Καστανέντα "Μαγικά Περάσματα (Η πρακτική σοφία των Σαμάνων του Αρχαίου Μεξικού)" (μετάφραση Χριστιάνα Σακελλαροπούλου). Η αρχαία μεξικάνικη κινησιολογία για σωματική και πνευματική ευεξία). Σέι Σοναγκόν "Το κρυφό ημερολόγιο" (ένα ημερολόγιο γραμμένο στις αρχές της χιλιετίας μας, από τη Γιαπωνέζα κυρία της Τιμής στα παλάτια της πριγκίπισσας Σάντακο, κατά την ακμή του πολιτισμού του Χεϊάν. Μετάφραση Γιάννης Καυκιάς). Σαμπίν Στρομπ - Τζάνετ Αλτερ "Λεονάρδο το ποντικάκι" και Σουζάνα Μουλχάουζερ - Τρίτση "Πάμε στο μύλο" (δυο πολύ όμορφα βιβλία για νήπια και μικρά μαθητούδια).
• Από τη "Δωδώνη" κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό αλλά και γενικότερου θεατρικού, συνδικαλιστικού και παιδαγωγικού ενδιαφέροντος βιβλίο του γνωστού ηθοποιού, παλιού συνδικαλιστή, μεταφραστή και μελετητή θεμάτων του θεάτρου μας Θόδωρου Εξαρχου "Το οδοιπορικό ενός ηθοποιού".Το βιβλίο εξετάζει με βάση μια παλιά μελέτη του Θ. Εξαρχου, και το σοβαρότατο θέμα της πάσχουσας θεατρικής παιδείας.
• Από τις εκδόσεις "Χατζηνικολή" κυκλοφόρησε το περιηγητικό βιβλίο των Μπρους Τσάτουϊν - Πολ Τερούξ "Παταγωνία ξανά" με εικονογράφηση Κίφιν Ουίλιαμς (μετάφραση Τάκη Κίρκη).
• Από την "Ωκεανίδα" κυκλοφόρησαν: Ανχελες Μαστρέτα "Ο καημός του έρωτα" (μετάφραση Κατερίνας Ρούφου,μυθιστόρημα). Νίκολας Εβανς "Η παγίδα" (μυθιστόρημα, που γυρίστηκε σε ταινία με τίτλο "Ο γητευτής των αλόγων").
• Βαγγέλης Ραπτόπουλος "Το παιχνίδι (Μια ιστορία της λίμνης)" (μυθιστόρημα, εκδόσεις "Οξύ").
• Κώστας Δέτσικας "Μεσοτοιχία" (μυθιστόρημα, εκδόσεις "Δωρικός").

Η "Πόλη" του δημοτικού τραγουδιού, του Καβάφη, του Δημήτρη Χατζή, κάθε πόλη, με δική της ταυτότητα και ιστορία, αποτελεί βασικό σύμβολο στην ποίηση, όπως και στη ζωή.

Ο Διονύσης Πιτταράς, επιστρέφοντας στο χρόνο, θα πει, με πίκρα: "Την πόλη μου τη σήκωσαν οι άγριοι καιροί", kαθώς "γυρίζει να βρει τους παλιούς δρόμους", δε συναντά παρά το άδειο. Παντού οι άνθρωποι, έπαψαν να μεταγγίζουν την ψυχή τους στα πράγματα. Ολα γύρω του, τερατώδη και νεκρά. Την ανθρωπιά "τη σήκωσαν οι άγριοι καιροί" κι ολόκληρη την πόλη του, που δεν υπάρχει, όπως τη βίωσε, κάποτε. Τότε "ένας ήλιος θεός γαλήνευε τα πνεύματα". Τώρα κρύβεται πίσω από νέφη μοναξιάς και απόγνωσης. Πού είναι "ο θεός κι ο γείτονας", όπως εύστοχα λέει ο λαός μας; Πού είναι η ζωή, που ακτινοβολούσε ο άνθρωπος για τον άνθρωπο; Μόνο στη μνήμη: "Σε θυμάμαι ζωή/ όμορφη που ήσουν στη μικρή μας πόλη" - νοσταλγεί ο ποιητής. Και στηλιτεύοντας την απληστία του σήμερα, λέει για το χτες: "... με μια μπουκιά ψωμί και χορταίναμε". Τότε υπήρχε ο πλούτος της ανθρωπιάς, της Ιστορίας. Μπροστά στο κενό ρωτά: "Πού κύλησαν τριάντα αιώνες Ιστορίας σου, πόλη μου άδεια;". Αδεια η πόλη, κι απ' αυτούς που δε γύρισαν απ' την εξωτερική ή εσωτερική μετανάστευση. Σήμερα ο Οδυσσέας δεν επιστρέφει.

Οπως λέει το δημοτικό τραγούδι "πρώτο φιλί αναστέναξε, δεύτερο τον πλανάει/ τρίτο φιλί φαρμακερό, τη μάνα λησμονάει". Ο Δ. Π. ξέρει ποιοι άδειασαν τις πόλεις, γεμίζοντας τον κορβανά τους. Και τους καυτηριάζει: "Ουαί υμίν οδηγοί τυφλοί", ξέροντας ότι "την πόλη του τη ρήμαξαν ανάξιοι άρχοντες". Τελικά, όμως, πιστεύει ότι "Αύριο θα 'ναι καλύτερα. Οι πολιορκητές/ θ' αφομοιωθούν/ απ' τον τόπο και την ιστορία του. Οπως γίνεται πάντα". (Εκδόσεις Διον. Πιτταρά, Φλέμιγκ 91, Βύρωνας - Τηλ. 7669.817).

Γιάννης ΚΑΡΑΒΙΔΑΣ

Σοβαρά προβληματισμένη με ώριμο πολιτικό και κοινωνικό στοχασμό η Σάσσα Ε. Πούλκου επιδίδεται στην προσπάθεια να δώσει απάντηση σε δύσκολα πνευματικά θέματα σχετικά με τον πνευματικό δημιουργό και τη δημιουργία του στο έργο της: "Το κράτος είναι μέσα μου". Εφοδιασμένη με γερό επιστημονικό οπλοστάσιο(σπούδασε Νομικά, Φιλοσοφία, Θέατρο) στέκεται συχνά στη μοναδικότητα του δημιουργού, στην αγωνία του ώσπου να εκφράσει το αντικείμενο της έμπνευσής του και με το αποτέλεσμα των ιδιαίτερων στον καθένα διεργασιών "είναι ήδη υπόλογος στον εαυτό του και στο σύνολο των πολιτών για ό,τι έπραξε και σίγουρα έπραξε αμερόληπτα", αφού "ο δημιουργός κατευθύνει το αντικείμενό του στην υπηρεσία του συνόλου για να έχει λόγο ύπαρξης".

Πίσω, όμως, από τις πλάτες του καραδοκεί η απληστία του κέρδους που στηρίζεται στην εκμετάλλευση του πνευματικού του προϊόντος: "Δεν υπάρχει έλεος όταν πρόκειται για το κέρδος και δεν αντιμετωπίζεται το υποκείμενο της δημιουργίας σαν τέτοιο, αλλά χωρίς σεβασμό και ιεραρχία".

Νόμοι και διατάγματα ανά τους αιώνες προσπάθησαν να διαφυλάξουν την πνευματική ιδιοκτησία που στην πράξη, μένει πάντα βορά των εκμεταλλευτών κι ο δημιουργός ζει την πίεση από την αβεβαιότητα των αφύλακτων συνόρων του".Το δοκίμιο επεκτείνεται και σε θέματα αισθητικά, φιλοσοφικά, φιλολογικά, που η περιορισμένη έκτασή τους παράλληλα με την εύληπτη και ξεκάθαρη διατύπωσή τους βοηθά στην εύκολη πρόσληψη και κατανόηση από τον αναγνώστη.Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει και η ενισχυτική, για τον ενδιαφερόμενο στα ειδικά θέματα, βιβλιογραφία. Προλογίζει ο Βασίλης Αλεξάκης. (Εκδόσεις "συλλογές" - Αργύρης Βουρνάς. Αθήνα 1998).

Ευγενία ΖΩΓΡΑΦΟΥ