Για να καλλιεργηθεί η εικόνα του γείτονα μέσα απ' τα σχολικά εγχειρίδια στις χώρες των Βαλκανίων, είναι αναγκαία η σύνταξη μιας συλλογικής ιστορίας της περιοχής από ακαδημαϊκούς και ερευνητές όλων των βαλκανικών χωρών, καθώς και η δημιουργία διακρατικών επιστημονικών επιτροπών και η υπογραφή μορφωτικών πρωτοκόλλων.

Στο παραπάνω συμπέρασμα κατέληξαν οι επιστήμονες που πήραν μέρος στο συνέδριο με θέμα "Η εικόνα του "άλλου" γείτονα στα σχολικά εγχειρίδια των βαλκανικών χωρών", οι εργασίες του οποίου έληξαν την Κυριακή στη Θεσσαλονίκη. Κοινή, πάντως, ήταν και η διαπίστωση ότι η επικράτηση μίας διαφορετικής αντίληψης για μια καλύτερη γεωγραφική συγκατοίκηση εξαρτάται περισσότερο από πολιτικούς χειρισμούς και λιγότερο από πανεπιστημιακές έρευνες, οι οποίες ωστόσο βοηθούν σημαντικά προς την κατεύθυνση αυτή.

Από τους συνέδρους αναφέρθηκε ότι η θεματική των σχολικών εγχειριδίων των βαλκανικών χωρών είναι επηρεασμένη από το παρελθόν, το οποίο καθορίζει σε σημαντικό βαθμό και την παρουσίαση του παρόντος, το οποίο όμως καταλαμβάνει μικρό μέρος των βιβλίων. Κατά τη μελέτη της Μονάδας Ερευνας Σχολικού Βιβλίου του Τομέα Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Θεσσαλονίκης διαπιστώθηκε πως οι Τούρκοι συγκεντρώνουν τις περισσότερες και πιο έντονα "χρωματισμένες" αναφορές, οι οποίες προέρχονται κυρίως από το παρελθόν. Το πολλαπλό βιβλίο που θα βοηθούσε σε μια καλύτερη παρουσίαση του γείτονα, είναι σπάνιο σε όλες τις χώρες της Βαλκανικής. Τα βιβλία αναφέρονται σε εθνότητες και καθόλου σε μειονότητες. Λείπουν οι ευρείες πολιτιστικές ανταλλαγές που θα οδηγούσαν σε διακρίβωση ομοιοτήτων μεταξύ των βαλκανικών λαών.

Ακόμη, όπως τονίστηκε στα καινούρια σχολικά εγχειρίδια της Νέας Γιουγκοσλαβίας, οι συγκρούσεις αποτελούν την ουσία της ιστορίας, τονίζονται ιδιαίτερα οι θρησκευτικές διαφορές και η στάση κατά το γιουγκοσλαβικό πόλεμο καθορίζει την εικόνα του γείτονα. Στα κροατικά βιβλία οι Τούρκοι εμφανίζονται από το 19ο αιώνα και παρουσιάζονται ως "κατακτητές", "εχθροί", "σκληροί". Στα τουρκικά σχολικά βιβλία το τουρκικό έθνος παρουσιάζεται δίπλα στο αιγυπτιακό, το ρωμαϊκό και το αρχαίο ελληνικό. Η προσωπικότητα του Κεμάλ είναι κυρίαρχη και παρουσιάζεται με ηρωικές εκφράσεις. Μόνο το 10% των βιβλίων ιστορίας της Τουρκίας αφιερώνεται στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία, ενώ όλο το υπόλοιπο μιλά για τους Τούρκους και κυρίως τους Οθωμανούς.

Στα ελληνικά εγχειρίδια επιχειρείται η παρουσίαση του "άλλου", στο πλαίσιο συγκρότησης εθνικής ταυτότητας και υπόδειξης του εχθρού. Τις περισσότερες αναφορές συγκεντρώνουν οι Τούρκοι και οι Βούλγαροι.

Σε προηγούμενη συνάντηση επιστημόνων, με πρωτοβουλία της Μονάδας Ερευνας Σχολικού Βιβλίου, τονίζονταν τα παρακάτω για την εικόνα του "άλλου" στα βιβλία του Γυμνασίου: Συνεχίζουν να προβάλλουν τα εγχειρίδια μια αρνητική γενικά εικόνα για τους Τούρκους και τους Βουλγάρους, καλλιεργώντας κλίμα αντιπάθειας και καχυποψίας, καθώς και ανωτερότητάς μας απέναντι σ' αυτούς τους λαούς. Πάντως, ένα θετικό σημείο που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι από τα βιβλία λείπουν οι πολύ αρνητικές αναφορές, όπως για παράδειγμα οι λεπτομερείς περιγραφές βίαιων πράξεων, που δεν ήταν σπάνιες στα παλιότερα αντίστοιχα εγχειρίδια.

Οπως επισήμανε σε εισήγησή του ο Κυριάκος Μπονίδης, τα σημερινά σχολικά εγχειρίδια του γλωσσικού μαθήματος και της Ιστορίας του Δημοτικού Σχολείου δεν είναι απαλλαγμένα από στερεότυπα και εικόνες εχθρού για τους άλλους λαούς, κυρίως τους Τούρκους. Στα εγχειρίδια θα πρέπει να υπερτονίζονται οι ειρηνικές περίοδοι που είχαν οι λαοί μεταξύ τους, όπως και τα στοιχεία πολιτισμού και οι εικόνες της καθημερινής ζωής των άλλων λαών.

Ο πρωθυπουργός είχεν ήδη ιδρώσει, προσπαθώντας μάταια να βρει άκρη με το μήνυμα και, μην αντέχοντας άλλο, φώναξε αγανακτισμένος; "Τι ...κινέζικα είναι αυτά; Για έλα εδώ, Πάγκαλε, να τα διαβάσεις εσύ, που ξέρεις από δαύτα"!

Ο Θεόδωρος τότε πήρε το μήνυμα στα χέρια του, το εξέτασε καλά και αναφώνησε περιχαρής: "Μη φοβόσαστε, κύριοι. Το ραβασάκι δε γράφει τίποτε από όσα νομίζαμε. Μόνο μια λεξούλα περιέχει".

- Δηλαδή;

- Να, ο λαός στο μήνυμά του δε γράφει τίποτε άλλο, παρά μόνον τη λέξη "Ουστ"!

- Α, πα, πα, αναφώνησαν τότε όλοι οι υπουργοί εν χορώ. Μέσα στη μονολεκτική φράση "ουστ", αρχηγέ, περιέχεται μεγίστη αγανάκτηση του λαού για την πολιτική μας και κάτι πρέπει να κάνουμε για να εκτονώσουμε την οργή του κόσμου.

- Ωραία, ακούω, λοιπόν, προτάσεις. Για λέγε, λόγου χάρη εσύ Γιάννο. Τι αλλαγές πρέπει να κάνουμε;

- Εγώ, αρχηγέ, λέω ότι για να ανακουφίσουμε λίγο τους μισθωτούς και τους συνταξιούχους πρέπει να τους βγάλουμε τα βάρη της "σύγκλισης" από την πλάτη και να τους τα ακουμπήσουμε στο ...σβέρκο.

- Περίφημα! ανέκραξε ο πρωθυπουργός και έδωσε κατόπιν το λόγο στον Δρυ.

- Εγώ - είπε τότε ο έτερος Καππαδόκης - συμφωνώ με τον Γιάννο και προτείνω επιπλέον να βγάλουμε και τη "ζώνη" από τη μέση των μισθοσυντήρητων και να την περάσουμε ...θηλιά στο λαιμό τους.

- Εξοχα! αναφώνησε πάλι ο πρωθυπουργός και ζήτησε τώρα απ' τον Ακη και τον Μάκη να μιλήσουν. Αυτοί, όμως, του έριξαν μόνο ένα σατανικό βλέμμα και συνέχισαν να ακονίζουν τα μαχαίρια τους, εκεί στην άκρη της αίθουσας!

Τάσος ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ

Οι επιστήμονες διατύπωσαν την ανάγκη για τη σύνταξη μιας συλλογικής ιστορίας στα Βαλκάνια, αλλά υπογραμμίζουν ότι η καλύτερη συμβίωση εξαρτάται περισσότερο από πολιτικούς χειρισμούς και λιγότερο από πανεπιστημιακές έρευνες