Τώρα το καλοκαίρι οι άνθρωποι ταξιδεύουν. Πηγαινοέρχονται με πούλμαν διώροφα που διαθέτουν κλιματισμό και τουαλέτα, τηλεόραση και φρεσκοξυρισμένους οδηγούς. Επισκέπτονται αρχαιολογικούς χώρους. Φωτογραφίζονται μπροστά σε μνημεία και σε τοπία "εξαιρέτου κάλλους". Γνωρίζουν από μέσα ξενοδοχεία που πιο παλιά μόνο στις διαφημίσεις τα άκουγαν και βγαίνουν ευχαριστημένοι από την αίθουσα του "μπρέκφαστ" με την οδοντογλυφίδα ανάμεσα στα φρεσκοπλυμένα τους δόντια. Κι όλ' αυτά δείχνουν πως κάτι έχει αλλάξει. Ο κόσμος γυρίζει και μαθαίνει, υποψιάζεται, αρχίζει να ρωτάει αμφισβητεί και αντιστέκεται, απορρίπτει και προσπαθεί να ανασκευάσει. Μόνοι τους οι άνθρωποι όμως δεν μπορούν να φτιάξουν τον κόσμο όπως τον θέλουν, ή, όπως απλώς τον ονειρεύονται. Οσο και να ταξιδέψουν, όσα και να μάθουν δεν μπορούν να τα καταφέρουν μόνοι τους. Χρειάζονται βοήθεια οι άνθρωποι, όσο και αν έχουν περπατήσει πάνω στη γη. Και για να τους βοηθήσεις πρέπει να πας κοντά τους και να τους αφουγκραστείς. Να καταγράψεις τις κραυγές και τους ψιθύρους τους. Ν' ακούσεις τους στεναγμούς τους και να τους ερμηνεύσεις. Να κατανοήσεις τη μυστική τους γλώσσα. Αυτή τη γλώσσα που μιλούνε μονάχοι τους, όταν επισκέπτονται ένα μουσείο, ή όταν απολαμβάνουν ένα ηλιοβασίλεμα. Αυτή την τόσο αληθινή και ανθρώπινη γλώσσα!

Φέτος το καλοκαίρι, λοιπόν, αποφάσισα να το κάνω αυτό. Να κρυφακούσω τους ανθρώπους που επισκέπτονται ένα μουσείο. Να στήσω αυτί και να καταγράψω τις αντιδράσεις τους, όταν είναι βέβαιοι πως δεν τους ακούει κανείς και γι' αυτό είναι ειλικρινείς. Και μια τέτοια καταγραφή, βέβαια, δε θα ήταν απλώς οι σημειώσεις ενός περίεργου ωτακουστή. Θα ήταν, και γι' αυτό την έκανα, ο οδηγός για να εντάξω όλους αυτούς τους ανθρώπους, τους επισκέπτες ενός μουσείου, δηλαδή, σε κατηγορίες. Να τους προβάλω πάνω στο πεδίο, όπου πρέπει ν' αναπτυχθεί η σχέση ανθρώπου και μουσειακού λόγου, ανθρώπου και μουσειολογικής άποψης, άρα ανθρώπου και πολιτισμού. Μιλάω, όπως θα καταλάβατε, για μια καταγραφή που θα έπρεπε να την έχουν κάνει εδώ και καιρό οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, για να ρυθμίσουν ανάλογα τη μουσειακή πολιτική τους. Για να αποφασίσουν με βάση τα στοιχεία αυτής της καταγραφής τον τρόπο με τον οποίο θα φέρουν κοντά τον μουσειακό επισκέπτη με τη μουσειολογική αντίληψη. Ακόμα, τον τρόπο με τον οποίο θα αναγκάσουν, σχεδόν, τον μουσειακό επισκέπτη να πει τη γνώμη του, να κρίνει και να απορρίψει, να σχολιάσει και να επανατροφοδοτήσει με τη δική του άποψη το μουσειακό σύστημα. Μιλάω για μια καταγραφή που, αν γίνει συστηματικά και με ειλικρίνεια, μπορεί να δώσει και στο μουσείο τη δύναμη που δίνει στην εποχή μας το "Internet" σε κάθε χειριστή ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, να αναζητάει μόνος του την πληροφορία που θέλει και να την αναζητάει όπου αυτός θέλει.

Πρόσεξα, λοιπόν, πως οι επισκέπτες ενός μουσείου εντάσσονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες. Την πρώτη κατηγορία την αποτελούν οι οργανωμένοι ταξιδευτές. Τα πακέτα όπως λέγονται στην εμπορική ορολογία των σχετικών πρακτορείων."Περιμένω ένα πακέτο από τη Δράμα", μου απάντησε ο υπάλληλος του ξενοδοχείου, όπου πήγα να ζητήσω δωμάτιο. "Φέτος τα πακέτα δεν κινούνται" σχολίασε ένας άλλος μικροξενοδόχος. Τη δεύτερη κατηγορία την αποτελούν οι ελεύθεροι ταξιδευτές. Αυτοί που με μια λέξη χαρακτηρίζονται ως "τουρίστες". Παλιά λέγονταν "περιηγητές". Οι ταξιδευτές της πρώτης κατηγορίας, λοιπόν, επισκέπτονται τα μουσεία όλοι μαζί, πακεταρισμένοι, με άλλα λόγια. Ακολουθούν ως πακέτο τον ξεναγό, μαζικά δηλαδή και διαμορφώνουν μια περίεργη μαζική ακοή. Ακούνε όλοι μαζί και αντιδρούν όλοι μαζί. Τις πιο πολλές φορές είναι όλοι μαζί ευχαριστημένοι ή όλοι μαζί δυσαρεστημένοι. Αυτούς τους επισκέπτες δεν μπορείς να τους καταλάβεις. Πρώτα πρέπει να τους σπάσεις σε κομμάτια και ύστερα να συζητήσεις μαζί τους. Ετσι, εντελώς εμπειρικά και πρόχειρα θα έλεγα πως οι επισκέπτες που επισκέπτονται τα μουσεία πακεταρισμένοι είναι υποχρεωμένοι να παγιδευτούν μέσα σε τυποποιημένες ξεναγήσεις, σε περιληπτικές αναλύσεις και σε πληροφορίες που τις πιο πολλές φορές δεν ανανεώνονται, είναι συμβατικές και εντελώς επιφανειακές. Φέρνω σαν παράδειγμα τη γνωστή επίδειξη της καλής ακουστικής του θεάτρου της Επιδαύρου, όπου ο ξεναγός πάει στη θέση της Θυμέλης στην ορχήστρα και σκίζει ένα χαρτάκι ή ρίχνει ένα μεταλλικό νόμισμα, για ν' ακούσουν οι έκπληκτοι επισκέπτες τον ήχο εκεί που κάθονται ψηλά στο διάζωμα του κοίλου, να ψιθυρίσουν έκπληκτοι "τς, τς, τς" και να φύγουν ευχαριστημένοι από το εκπληκτικό φαινόμενο της ακουστικής, χωρίς βέβαια να έχουν πάρει μαζί τους κάποια άλλη πληροφορία σχετική με αυτό που άκουσαν. Χωρίς κανείς να τους εξηγήσει τη σχέση της ακουστικής των θεάτρων με την αρχαία τεχνολογία, τη σχέση των αρχαίων ανθρώπων με το θέατρο, της δημοκρατίας με το θέατρο. Χωρίς, τέλος πάντων, να τους εξηγήσει κανείς πως όλα αυτά μαζί τα θέατρα και οι ακουστικές, η τεχνολογία και η δημοκρατία συνιστούν σε τελική ανάλυση τον πολιτισμό. Και μόνο για τον πολιτισμό δεν ακούνε οι "πακεταρισμένοι" τουρίστες, όταν μπαινοβγαίνουν στα μουσεία, γιατί έτσι προβλέπει το πρόγραμμα του πακέτου, όπως ακριβώς προβλέπει πως στην τιμή του ξενοδοχείου περιλαμβάνεται και το πρωινό. Αυτό που παίρνουν μαζί τους, όταν με το καλό επιστρέψουν στα σπίτια τους γεμάτοι με διάφορα άχρηστα σουβενίρ είναι περιγραφές φλύαρες για τα μοναδικά χρυσά δαχτυλίδια που βρίσκονται μέσα στους τάφους, όπου τα εντοπίζει η εκπληκτική αρχαιολογική σκαπάνη.

Το θέμα όμως δεν τελειώνει εδώ. Η σχέση που έχει εγκατασταθεί ανάμεσα στα μουσεία και στον άνθρωπο κάτω από την ανυπαρξία μιας συγκεκριμένης μουσειολογικής πολιτικής θα μας απασχολήσει και την άλλη Κυριακή.

Η είδηση συγκλόνισε! "Δυο αγοράκια, ηλικίας 7 και 8 χρόνων, σκότωσαν ένα κοριτσάκι 11 χρόνων"! Πού έγινε αυτό; Στο Σικάγο! Στη χώρα της δημοκρατίας, της κοινωνικής ευημερίας, της δικαιοσύνης και της ηθικής!...

Και συγκλονίζονται, λέει, οι πάντες! Γιατί; Πού βρίσκεται το παράδοξο; Τι είναι το "αφύσικο", ώστε να "εξίστανται κραυγάζοντες";

Αυτός ο κόσμος είναι σάπιος. Το μόνο που μπορεί να περιμένει κανείς είναι αυτό που γίνεται: η οσμή της σαπίλας! Και το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι: να τον αλλάξουμε, πριν σαπίσουμε όλοι. Οποιος έχει την αφέλεια να περιμένει σε έναν τέτοιο κόσμο της σήψης και της διαφθοράς έργα... αγγελικά, είναι σαν να περιμένει από κατσίκα να γεννήσει... κουνελάκια! Και φαίνεται πως υπάρχουν και τέτοιοι, έτσι που διαβουκολούνται από το τερατώδες σε μηχανισμούς διαφθοράς κατεστημένο.

Είμαστε στο τελευταίο σκαλί της κατρακύλας. Η το συνειδητοποιούμε και αγωνιζόμαστε να σταματήσει ο κατήφορος ή αύριο η πραγματικά συγκλονιστική είδηση θα είναι τούτη: Εγκυος οκτώ μηνών βασανίστηκε από το... έμβρυό της! Η αποθηρίωση του ανθρώπου θα αρχίσει από τη μήτρα, όχι από την κούνια του! Από την κούνια του έχει ήδη αρχίσει. Σειρά, λοιπόν, έχει η μήτρα. Και όλα αυτά χαλκεύονται στη μήτρα όλων των δεινών, στη χώρα της πιο σάπιας δημοκρατίας. Ολα made in USA! Φίλοι, πρέπει ν' αφυπνιστούμε. Επερίσσεψε η αδράνεια.