ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΚΕΝΗ

Τα μάτια του αρχαιολόγου

Του Γ. Χ. ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗ

Τώρα που μπήκε το καλοκαίρι για τα καλά, αρχίζουν σιγά σιγά οι αρχαιολογικές ανασκαφές. Ολη η Ελλάδα σκάβεται από τη μια άκρη μέχρι την άλλη. Η Θράκη, η Μακεδονία, η Θεσσαλία, η Πελοπόννησος, τα νησιά. Το κακό είναι πως δε σκάβεται με σύστημα. Οι ανασκαφικές έρευνες, με άλλα λόγια, δεν εντάσσονται μέσα σε συγκεκριμένα επιστημονικά προγράμματα. Τις πιο πολλές φορές, την έκτασή τους και το ρυθμό τους τον προσδιορίζει η ανάγκη των έργων. Αλλού η Εγνατία, αλλού οι νέες σιδηροδρομικές γραμμές, τα νέα εργοστάσια, οι βίλες, τα χωράφια, τα περιβόλια, τα αεροδρόμια και οι νέοι βόθροι χρειάζονται άδειες, για να γίνουν. Και κανείς δεν παίρνει άδεια, αν δεν έχει το μαγικό χαρτάκι της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Και όταν το πάρει, μπορεί να κοιμάται ήσυχος και ο εργολάβος και αυτός που δίνει λεφτά. Τότε μόνο μπορεί να βάλει στο κτήμα του, αν θέλει, βέβαια, να το πουλήσει, την ταμπέλα που έστησε περήφανος ένας φουκαράς ιδιοκτήτης του Βόλου: "Πωλείται το παρόν οικόπεδο, απηλλαγμένον πάσης αρχαιολογίας".

Βέβαια, όλα αυτά δεν ισχύουν για τις ανασκαφές των πανεπιστημίων. Αυτές δε γίνονται για να δοθούν άδειες στους εργολάβους ούτε στους ταλαιπωρημένους οικοπεδούχους. Πιο πολύ γίνονται, για να λυθούν επιστημονικά προβλήματα, για να δοθούν απαντήσεις σε ερωτήματα που αναφέρονται στον πολιτισμό. Στους νόμους που προσδιορίζουν τη γέννησή του, την ανάπτυξη και τον αφανισμό του. Ερωτήματα, με άλλα λόγια, που αναφέρονται στον ίδιο τον άνθρωπο, που ως υποκείμενο μιας συγκεκριμένης κοινωνίας πιάνει την πέτρα και την κάνει ψωμί, τη λάσπη και την κάνει τέχνη. Μπαίνει μέσα στο χάος και το διαμορφώνει με βάση τους κανόνες της ελευθερίας και της ομορφιάς, όπως έγραψε και ο Μαρξ. Για να δει όμως σωστά ο αρχαιολόγος αυτό που κρύβει η γη πρέπει να γυμνάσει τα μάτια του, για να βλέπουν όχι μόνο εμπρός, αλλά και πίσω από τα πράγματα.

Γι' αυτά τα μάτια, πριν από χρόνια, μου έκανε ολόκληρη διάλεξη ο Κον. Τον έλεγαν Κωνσταντίνο, εμείς, όμως, τον φωνάζαμε Κον. Ετσι τον φώναζαν και στην Αυστραλία από όπου επέστρεψε στην Ελλάδα, αποτυχημένος μετανάστης. Επινε ο Κον. Οταν ερχόταν στην ανασκαφή το πρωί, ήτανε κιόλας φτιαγμένος. Πίσω του έτρεχε μια μικροκαμωμένη σκυλίτσα κουτσή. Τρέκλιζε κι αυτή σαν να ήτανε μεθυσμένη. Σ' αυτήν την κατάσταση, βέβαια, ο Κον δε δούλευε. Καθόταν όμως εκεί και φιλοσοφούσε. Πολλές φορές παραξενευόμουν κι εγώ για τα θέματα που έβρισκε να σχολιάσει. Από τις σκυλοδρομίες, όπου φαίνεται πως έχασε τα λεφτά του, και αναγκάστηκε να γυρίσει μπατίρης στην Ελλάδα, μέχρι το σχολείο του επισκόπου και τις νόστιμες θεραπαινίδες του. Για τις μεγάλες λαϊκές αγορές της Μελβούρνης, για τους εκφυλισμένους "αμπορίτζινες", τις πόρνες, τους χαρτοκλέφτες. Μα, πιο πολύ χαιρόμουνα να τον ακούω να σχολιάζει τα μάτια των αρχαιολόγων. Δεν ήτανε απλά σχόλια αυτά. Πότε πότε ακούγονταν σαν ολοκληρωμένα ποιήματα κι άλλες φορές σαν ερωτικές εξομολογήσεις στα μάτια μιας γυναίκας, που εμείς δεν την είχαμε γνωρίσει, εκείνος όμως την κουβαλούσε μέσα του. "Αντε και πήρες πτυχίο, μουρμούριζε ένα πρωί ο Κον, πιωμένος για τα καλά από τα ξημερώματα, τι να το κάνεις! Αλλο πράμα το βιβλίο και άλλο το χώμα! Εδώ δουλεύουν τα μάτια. Πότε μεγαλώνουν και στρογγυλεύουν σαν τις ελιές του Πηλίου, πότε μακραίνουν σαν το αμύγδαλο, κάνουν γωνίες τότε, γεμίζουν ένα περίεργο υγρό, σαν αυτό που βγαίνει μέσα από τις ακακίες. Εκείνο, ντε, που το ρουφούσαμε μικροί, κρυμμένοι κάτω από τις σκάλες. Τότε, που έμπαινε η Ανοιξη και φούσκωναν τα υγρά στο μαλακό μας υπογάστριο. Γελάνε κιόλας πολλές φορές κι άλλες πάλι βουρκώνουν και συννεφιάζουν και δε λένε τίποτε. Τότε είναι που τα λυπάσαι και παρακαλάς από μέσα σου να βρούνε κανένα άγαλμα, για να ξαναγελάσουν".

- Πού τα είδες όλ' αυτά, ρε Κον;

τον ρώτησα μια φορά.

Ο Κον δε μου έδωσε σημασία και συνέχισε να μουρμουρίζει. "Κι όταν ξαναγελάσουν, παίρνεις και συ θάρρος, σου έρχεται να στήσεις χορούς "κυκλωτικούς", να κατεβείς μέσα στο σκάμμα και ν' αρχίσεις να ψάχνεις, γιατί πιστεύεις πως, όπου να 'ναι, θα βρεις την απάντηση. Θα βρεις τα σκαλοπάτια που σε πάνε αλλού. Θα βρεις το δρόμο που σε πάει στην αρχή. Και τότε σου φαίνονται όλα εύκολα. Αυτό θα πει να βλέπεις τον κόσμο με τα μάτια του αρχαιολόγου. Κι ύστερα;".

Εδώ σταματούσε πάντα ο Κον, όταν προσπαθούσε να βρει τι θα μπορούσε να κάνει κανείς με τα μάτια του αρχαιολόγου. Τον καταλάβαινα πως βρισκόταν μπροστά σε πρόβλημα. Κάτι δεν του πήγαινε, όπως το ήθελε. Τότε σηκωνόταν απότομα και έφευγε. Πήγαινε στην άκρη της λίμνης κι άρχιζε να μαδάει τα καλάμια. Εριχνε πέτρες μέσα στη λίμνη και πότε πότε έβγαζε μικρές κοφτές κραυγές. Σα να ήθελε να μιμηθεί την κραυγή της πάπιας.

- Γιατί, ρε,φώναζε τότε. Ενα μικρό παπάκι είμαι κι εγώ.

Κι αν τύχαινε να είναι πολύ πιωμένος, έδινε μια και έπεφτε μέσα στο νερό. Εκεί πλατσούριζε σαν το μικρό παιδί. Υστερα έβγαινε από τη λίμνη βρεγμένος, μούσκεμα. Ηθελε να μας μιλήσει, μα η γλώσσα του, βαριά από το κρασί, δεν έλεγε τίποτε. Μόνο τα μάτια του άρχιζαν μια φλυαρία ακατάσχετη. Μιλούσαν για όλη του τη ζωή. Για το φτωχό του δωμάτιο, για τη μάνα του που έμεινε πίσω στην Αυστραλία μονάχη και έρημη. Για τα παιδιά της Αφρικής που πεθαίνουν, προτού γνωρίσουν τον έρωτα.

Εγώ τον άκουγα, σκεφτόμουν και μονολογούσα. Ετσι, έλεγα, πρέπει να είναι τα μάτια του αρχαιολόγου, να μιλούν για τα πάντα. Κι όταν δακρύζουν για το κενό, να είναι χαρούμενα. Η γη όλο και κάτι θα μας αποκαλύψει στο τέλος. Μπορεί και τα λάθη μας.

Ηθελε να μας μιλήσει, μα η γλώσσα του, βαριά από το κρασί, δεν έλεγε τίποτε. Μόνο τα μάτια του άρχιζαν μια φλυαρία ακατάσχετη. Μιλούσαν για όλη του τη ζωή. Για το φτωχό του δωμάτιο, για τη μάνα του, που έμεινε πίσω στην Αυστραλία μονάχη και έρημη. Για τα παιδιά της Αφρικής που πεθαίνουν, προτού γνωρίσουν τον έρωτα

"Νέο μέσο" και παλιές ιδέες

Η υπόθεση του 18χρονου Τούρκου ο οποίος την περασμένη βδομάδα καταδικάστηκε σε 5ετή φυλάκιση επειδή τόλμησε να κατηγορήσει τις αστυνομικές δυνάμεις της χώρας του για τη βία που άσκησαν σε τυφλούς συμπολίτες του, δίνει την ευκαιρία για μερικές πολύ ενδιαφέρουσες σκέψεις. Τέτοιες καταδίκες δεν είναι ασυνήθιστο γεγονός στη γειτονική χώρα, αλλά εκείνο που κάνει την περίπτωση διαφορετική είναι ότι οι κατηγορίες διατυπώθηκαν σε συζήτηση για τρέχοντα πολιτικά θέματα στο Ιντερνετ και συγκεκριμένα σε έναν από τους σπουδαιότερους κόμβους της Τουρκίας.

Εν πρώτοις, η έκφραση γνώμης στο Δίκτυο δεν αποτελεί "δημόσια κριτική" με την ευρεία έννοια του όρου, αλλά κοινοποίηση μιας άποψης σε έναν εξ ορισμού περιορισμένο αριθμό ανθρώπων (κάτι που αποτέλεσε και το κυριότερο επιχείρημα της γραμμής της υπεράσπισης του παιδιού). Ο καθένας όμως φέρνει την κουλτούρα του, τις πολιτικές του απόψεις και την κοινωνικοποίησή του στο Δίκτυο. Ετσι κάποιος που "θίχτηκε" από τη γνώμη του Εμρέ Ερσόζ, έκρινε σκόπιμο, αντί να απαντήσει εντός Δικτύου με επιχειρήματα, να "καρφώσει" το νεαρό στη δικαιοσύνη η οποία τον παρέπεμψε σε δίκη...

Το γεγονός ότι ο Ερσόζ δικάστηκε όχι με νόμο περί του Ιντερνετ και του τι δικαιούται κανείς να λέει σ' αυτό (ή δε δικαιούται να λέει), αλλά με βάση το διαβόητο άρθρο 108 του αντιτρομοκρατικού νόμου και τον αστικό ποινικό κώδικα, δεν οφείλεται μόνο στο ότι στην πραγματικότητα, καμία χώρα δεν έχει σαφές και ολοκληρωμένο νομοθετικό πλαίσιο για το Δίκτυο και φυσικά ούτε κι η Τουρκία. Είναι και απόρροια του ότι οι αντιλαϊκές και αντιδραστικές κυβερνήσεις δεν προτίθενται να επιτρέψουν την ελευθερία του λόγου έστω και στο "δυσνόητο" και καινούριο μέσο, το Ιντερνετ. Πόσο μάλλον οι τοποτηρητές του τουρκικού "κοσμικού κράτους", οι οποίοι είναι γνωστοί για τις καταδίκες με τις οποίες φιλοδωρούν εκείνους που αγνοούν τον κίνδυνο που εμπεριέχει η έκφραση της γνώμης τους.

Υπάρχουν, βέβαια, κι άλλοι Τούρκοι που τολμούν να προβάλουν στο Ιντερνετ απόψεις αντίθετες με εκείνες του επίσημου κράτους, αλλά τη "γλιτώνουν" επειδή οι κόμβοι τους βρίσκονται εκτός Τουρκίας (π. χ. οι συντάκτες της διμηνιαίας επιθεώρησης Info - Turk, στο Βέλγιο). Πλην όμως, δε θα ήταν απίθανο η τουρκική δικαιοσύνη να... αρχίσει να υποβάλει φόρμες με αιτήσεις έκδοσης μεταναστών...

Οσον αφορά την "ταμπακιέρα": ο νεαρός απλώς είπε ότι αστυνομικοί κακομεταχειρίστηκαν τυφλούς. Πού είναι η ύβρις; Στο ότι "προσέβαλε" τις δυνάμεις ασφαλείας και το θεάρεστον έργον τους, είπαν οι εισαγγελείς (και συμφώνησε ο δικαστής). Η ποινή (με αναστολή, που θα εφαρμοστεί αν επαναλάβει ο νεαρός το θανάσιμο αμάρτημά του) ήταν η βαρύτερη που μπορούσε να επιβληθεί όχι λόγω του χαρακτήρα του "εγκλήματος", αλλά για παραδειγματισμό...

Ηθικό δίδαγμα: Το Ιντερνετ δεν είναι ανεξάρτητο από την κοινωνία και τα δρώμενα σ' αυτήν. Οι προδιαγραφές αυτού του νέου μέσου επικοινωνίας αφήνουν περιθώρια να γίνει "αρωγός της δημοκρατίας" (έκφραση της μόδας, λόγω πανελληνίων... ), αλλά το πώς χρησιμοποιείται το Δίκτυο είναι πάντοτε συνάρτηση του ποιοι είναι οι χρήστες του, οι διαχειριστές του και σε ποιο κοινωνικό πλαίσιο χρησιμοποιείται. Νταήδες και χαφιέδες υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν για αρκετό καιρό ακόμα, το ζήτημα είναι ποιος δίνει τον τόνο μέσα, αλλά και έξω από το Ιντερνετ...

Μπ. Γ.