Ενας Γιαννιώτης λογοτέχνης και ιστορικός "έφυγε" στις 16 του Δεκέμβρη 1997, στα ογδόντα του χρόνια. Ο μεγάλος λογοτέχνης, ιστορικός και δάσκαλος Ιωάννης Ν. Νικολαϊδης.Γεννήθηκε στη Βίτσα, στο Ζαγόρι της Ηπείρου, κοιτίδα τόσων πνευματικών ανθρώπων. Η γνωστή ρήση "Γιάννενα, πρώτα στ' άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα" αφορά όλη την Ηπειρο και η πνευματική δράση του Ι. Νικολαϊδη την επιβεβαιώνει.

Η όλη του ζωή ακολούθησε την τυπική πορεία των πνευματικών ανθρώπων μιας εποχής που πέρασε. Εποχής όπου ο δάσκαλος ήταν το κέντρο της πνευματικής ζωής ενός τόπου και όχι ο απλός δημόσιος υπάλληλος που εκτελούσε το διδασκαλικό του καθήκον. Ετσι, από δασκάλους ξεπήδησαν μια σειρά λογοτέχνες, ιστορικοί και ιστοριοδίφες της τοπικής (και όχι μόνο) ιστορίας. Ανθρωποι που στάθηκαν με αγάπη στον τόπο της υπηρεσίας τους, πόνεσαν τους ανθρώπους του, έζησαν μαζί τους τους καημούς τους και τα όνειρά τους. Παράλληλα δεν απομακρύνθηκαν ούτε στιγμή από τον τόπο καταγωγής τους και εκεί κυρίως στρέφεται το έργο τους.

Ο Ιωάννης Ν. Νικολαϊδης παρακολούθησε το Δημοτικό και στη συνέχεια το (τότε) Ελληνικό σχολείο στο χωριό του, εποχή όπου τα χωριά είχαν αξιόλογη εκπαιδευτική υποδομή σε κτίρια και σε προσωπικό, πριν τα απορροφήσει ο πρωτευουσιάνικος "δεινόσαυρος", και στη συνέχεια φοίτησε στο Γυμνάσιο Ιωαννίνων. Οικονομικοί λόγοι, όμως, τον εμπόδισαν να το τελειώσει για να ακολουθήσει πανεπιστημιακές σπουδές. Φοίτησε στο Διδασκαλείο Ιωαννίνων, από όπου αποφοίτησε πρώτος αριστούχος το 1936. Διορίστηκε δάσκαλος και υπηρέτησε σε Μακεδονία και Ηπειρο. Στη συνέχεια ως δάσκαλος και διευθυντής στα πρότυπα σχολεία της Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας και τέλος ως επιθεωρητής στις Εκπαιδευτικές Περιφέρειες Κόνιτσας, Πρέβεζας και Κέρκυρας, και τελικά έγινε Γενικός Επιθεωρητής Δημοτικής Εκπαίδευσης.Τέλος, διδάσκει από το 1980 ως το 1983 στη Σχολή Επιμόρφωσης Λειτουργών Δημοτικής Εκπαίδευσης το μάθημα της "Παιδαγωγικής Λογοτεχνίας".

Η λογοτεχνική και ιστορική του προσφορά περιλαμβάνει 20 βιβλία, με άξονα το δεκάτομο μνημειώδες έργο του "Τα Γιάννινα του Μεσοπολέμου",(βλ. "Ριζοσπάστης" 13.12.92), την ποιητική συλλογή "Ρυθμοί ψυχής" (1971) ιστορικές μελέτες, διηγήματα και δοκίμια.Πέρα από τα αυτοτελή αυτά βιβλία, έχει δημοσιεύσει δεκάδες άρθρα, διηγήματα, αναμνήσεις, ποιήματα και ιστορικά πονήματα σε εφημερίδες και περιοδικά των Ιωαννίνων και της Αθήνας. Ακούραστος, μοχθεί για την πνευματική ζωή του τόπου του και είναι από τα ιδρυτικά μέλη του περιοδικού "Ηπειρωτική Εστία" και μαζί με τον αείμνηστο Κώστα Φρόντζο,μέλος της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, της οποίας υπήρξε γενικός γραμματέας από το 1954 έως το 1971. Από το 1979 εκδίδει, με τον Κ. Π. Βλάχο,το ετήσιο "Ηπειρωτικό Ημερολόγιο",το οποίο κλείνει του χρόνου μια δόκιμη και παραγωγική εικοσαετία.

Ο Ι. Ν. Νικολαϊδης τιμήθηκε (τουλάχιστον οι Ηπειρώτες τιμούν τους ανθρώπους τους) από την Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, από την πατρίδα του τη Βίτσα, την Ελληνική Εταιρεία Χριστιανικών Γραμμάτων, το Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων, τον Δήμο Ιωαννίνων και από την Ακαδημία Αθηνών.

Η γραφή του Νικολαϊδη ήταν απλή, γεμάτη ανθρωπιά, γεμάτη αγάπη και συμπαράσταση στον απλό Ηπειρώτη, τον άνθρωπο της δουλιάς, τον άνθρωπο του χωριού και της επαρχιακής πόλης.Το έργο του "Τα Γιάννινα του Μεσοπολέμου" είναι ένα βασικά ιστορικό έργο, που όμως έχει ως άξονά του, άλλοτε εμφανή και άλλοτε υπολανθάνοντα, τη ζωή μιας γιαννιώτικης οικογένειας με όλες τις συνδέσεις της σε πρόσωπα, τόπους, γεγονότα και πράγματα εκείνης της εποχής. Η βασική αρετή αυτού του έργου ξεπερνάει με τον τρόπο αυτό τη στεγνή ιστορική αφήγηση. Και χωρίς να χάνει τίποτα, μα τίποτα από την ιστορική ακρίβεια, ξεπερνάει και τον απλό στόχο, το να κάνει εύληπτη την ιστορική έρευνα μέσα από μια "μυθιστορηματική αφήγηση".

Τα "Γιάννινα του Μεσοπολέμου" είναι κάτι παραπάνω, είναι η όψη της Ιστορίας ιδωμένη μέσα από τη ζωή και τα μάτια των απλών ανθρώπων της πόλης και του χωριού.Αυτό είναι κάτι που δεν το βλέπουν οι κλασικοί ιστορικοί, για τους οποίους έχουν σημασία μόνο τα εκ των άνω δρώμενα - το πώς αυτά βιώνονται και πώς επιδρούν στη ζωή των μη επωνύμων δεν τους πολυνοιάζει. Τέτοιο έργο όμως, μόνο από συγγραφέα με την ευαισθησία και την ανθρωπιά του Νικολαϊδη μπορούσε να γραφεί. Και γράφτηκε.

Οχι μόνο τα Γιάννενα και η Ηπειρος έχασαν ένα σημαντικό και αναντικατάστατο πνευματικό άνθρωπο, αλλά και όλη η Ελλάδα.Εμείς, οι ελάχιστοι απέναντί του, που είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε από κοντά, τον έχουμε πάντα στη μνήμη μας σαν Ανθρωπο και σαν Δάσκαλο.

Γεώργιος Μ. ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗΣ

Καθηγητής του ΕΜ Πολυτεχνείου

Ξαφνιάστηκα. Ο δρόμος μπροστά μου, πίσω μου... άδειος.

"Εχετε μια στιγμή χρόνο και λίγο υπομονή;", ξανακούστηκε.

Ποιος μου μιλούσε; Από πού μου μιλούσε; Τα μπαλκόνια άδεια, τα παράθυρα κλειστά...

"Εδώ είμαι, στα πόδια σας! Για την ακρίβεια κάτω από τα πόδια σας!", φώναξε.

Σωστά. Ο άνθρωπος κυριολεκτούσε. Ακριβώς κάτω από τα πόδια μου. Αν δε μεσολαβούσε η σκάρα θα πάταγα - έστω και χωρίς να το θέλω - στο κεφάλι του. "Δε σταματάνε όλοι, μη νομίζετε!", είπε. "Τους φωνάζω και αυτοί φεύγουνε. Με φοβούνται. Πιστεύουν ότι είμαι τρελός και κάποιοι με κρατάνε κλεισμένο εδώ μέσα. Εμένα, όμως, είναι το σπίτι μου αυτό. Εχει φτηνό νοίκι και γι' αυτό μένω"!

Οπως κοιτούσε προς το μέρος μου και μου μιλούσε, το πρόσωπό του σημαδεύονταν - κάθετα - από τα σίδερα που έπεφταν πάνω του σπρωγμένα από το φως.

"Σκύβετε λίγο, θέλω να σας εμπιστευτώ την αγωνία μου", με παρακάλεσε.

Γονάτισα.

"Ξέρω, θα πείτε στην κατάστασή μου... όμως, έχω ορισμένα ερωτηματικά και αφού με βασανίζουνε θέλω, σας παρακαλώ, με κάποιον να τα κουβεντιάσω. Και σε αυτό δε θα με εμποδίσει ούτε ο χώρος, ούτε ο χρόνος. Ο,τι απασχολεί τον άνθρωπο, έχω μάθει, πρέπει - οπωσδήποτε - να απαντιέται, έτσι δεν είναι;".

"Αν μπορώ να βοηθήσω... Πέστε μου!".

"...Θέλω, σας παρακαλώ, να διαβάζετε κάποια από τα συνθήματα που γράφονται στους τοίχους", με παρότρυνε, "όπως διαβάζετε τα ποιήματα. Είναι τόσο περιεκτικά και τόσο μεστά από νοήματα. Η φλυαρία είναι γι' αυτούς που δεν έχουν κάτι να πουν. Θα πρέπει, βέβαια, πρώτα, να συμφωνήσουμε πως δεν υπάρχει παρόν... Υπάρχει μόνον παρελθόν και μέλλον. Κοιτάζεις - πρέπει να κοιτάζεις - πίσω και μπροστά μόνο! Το "τώρα", μέχρι να το πεις, έχει - κιόλας - περάσει. Τι νόημα έχει, λοιπόν, αν τέσσερις συγγραφείς αποφάσισαν να γράψουν - και οι τέσσερις - ένα μυθιστόρημα. Αφού το "θέμα", η υπόθεση του έργου, όπως λέμε, γράφεται στον κόλπο. Εκεί δεν υπάρχουν "ιστορικοί" να καταγράψουν το έγκλημα. Αυτή η έλλειψη θέλει τους συγγραφείς της. Οπως θέλει τους συγγραφείς της και η ανοχή μας. Γενικά η ανοχή μας, δε νομίζετε;..".

"Δε σας κουράζω, σας κουράζω; Ομως με το φως και τα χρώματα, μόνο, δεν μπορούμε να φτάσουμε στην τρίτη διάσταση. Και πρέπει, οπωσδήποτε, να βάλουμε την τρίτη διάσταση στη ζωή μας, αν θέλουμε να δικαιωθεί ο άνθρωπος. Με το πλάτος και το μήκος - μόνο - δεν μπορούμε να εξηγήσουμε τον κόσμο. Και η ζωγραφική από μόνη της δε δίνει απαντήσεις. Και είναι πολυσύνθετο πράγμα ο κόσμος. Δε βλέπεις με τι ευκολία αποπροσανατολίζεται η ανθρωπότητα. Πρώτα δημιουργείται ένας θόρυβος - άσχετος - και αμέσως, μετά, μπαίνουμε στο ζητούμενο. Ανοίγουνε τις καταπακτές και γεμίζει ο τόπος λιοντάρια. Ανεργία, εκμετάλλευση, πόλεμος, ρατσισμός...".

"Βλέπετε, θα βρέξει. Πάντα έτσι διακόπτονται τα ωραία ταξίδια. Εμφανίζεται ο άμεσος κίνδυνος να μπούνε τα νερά στο σπίτι μου και ξεχνάω τις μεγάλες, τις μεγαλύτερες - θέλω να πω - πλημμύρες. Ο καθένας κλείνεται στο δικό του μικρόκοσμο, προσπαθώντας να αποφύγει τα δικά του λασπόνερα. Σας παρακαλώ, τραβάτε το σκέπασμα για να μην μπουν τα νερά. Μου είναι αδύνατο να βγω έξω".

Ακόμα και "δικαιολογία" για τη "μικρή εξυπηρέτηση", που μου ζήτησε, να ήταν όλα αυτά που μου είπε, εγώ - πάντως - κράτησα πως κάποια συνθήματα στους τοίχους πρέπει να διαβάζονται με το σεβασμό που διαβάζονται τα ποιήματα. Γιατί είναι "περιεκτικά και μεστά από νοήματα".