Η πρώτη φάση της επιχείρησης "Αυγή" (Alba), ιταλικής εμπνεύσεως και οκταεθνούς συμμετοχής, βαίνει - όπως αναφέρουν τα ειδησεογραφικά πρακτορεία και θριαμβολογούν οι... πολεμικοί ανταποκριτές των τηλεοπτικών καναλιών - προς αίσια ολοκλήρωση: σχεδόν 2.000 άνδρες προστέθηκαν την περασμένη εβδομάδα στην εγκατεστημένη δύναμη επί αλβανικού εδάφους. Η συνολική δύναμη των 6.000 ανδρών μόλις ολοκληρώσει τη διαδικασία στρατωνισμού της, θα αναλάβει καθήκοντα. Με βάση τα διακηρυχθέντα, μέσα σε τρεις - τέσσερις βδομάδες θα πρέπει να εποπτεύσει της διανομής της "ανθρωπιστικής βοήθειας" στη χώρα και να βοηθήσει στην αποκατάσταση της "τάξης", ώστε να καταστεί δυνατή η διεξαγωγή εκλογών στα τέλη Ιουνίου (δεύτερη φάση). Κατόπιν, λέει η ιταλική πολιτική/στρατιωτική ηγεσία, η οποία διευθύνει την επιχείρηση, η δύναμη θα αποχωρήσει (τρίτη φάση). Ωραία, καθαρά, απλά πράγματα. Θεωρητικά. Πρακτικά, υπάρχουν μερικά ερωτηματικά.

Ας ξεκινήσουμε από το ήσσονος σημασίας ερώτημα: Αν είναι εντός πραγματικότητας το χρονοδιάγραμμα της αποστολής. Ο ίδιος ο συντονιστής της δράσης της Ευρώπης στην Αλβανία, ο αενάως κινούμενος από το Φεβρουάριο πρώην αυστριακός καγκελάριος Φραντς Βρανίτσκι, εντεταλμένος του ΟΑΣΕ (Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη) για την Αλβανία, εξομολογούνταν την περασμένη βδομάδα ότι αμφιβάλλει πολύ σοβαρά.Ερώτημα δεύτερο: Ποια "ανθρωπιστική βοήθεια" και σε ποιους θα διανεμηθεί; Τα ελάχιστα στοιχεία που έχουν γίνει γνωστά αναφέρονται σε ιατροφαρμακευτικό υλικό, τρόφιμα και χρήματα. Το ποιο είναι το συνολικό μέγεθος της βοήθειας, ποιος θα την παραλάβει, υπό ποία κριτήρια, κλπ., καλύπτει πυκνό σκοτάδι. Παρενθετικώς, κάτι περίεργο: Δύο άνθρωποι με αρκετή πείρα σε ανθρωπιστικές αποστολές, ένα μέλος των Γιατρών χωρίς Σύνορα κι ένα μέλος του Ερυθρού Σταυρού, είπαν (στο πρακτορείο "Ρόιτερ" και το BBC, αντίστοιχα) ότι οι δραματικές εκκλήσεις περί της "ανάγκης" αποστολής ανθρωπιστικής βοήθειας (από την κυβέρνηση Φίνο κυρίως, σημειώνουμε εμείς) τους φάνηκαν, όταν εξέτασαν την κατάσταση επί τόπου, υπερβολικές.

Ερώτημα τρίτο: Με ποιο τρόπο θα βοηθήσει η πολυεθνική στην "αποκατάσταση της τάξης". Το επιχείρημα του Προέδρου Μπερίσα ότι η παρουσία τους θα έχει κυρίως "ψυχολογική" σημασία, ότι δηλαδή (διερμηνεύουμε) θα πειστούν οι κατέχοντες ενάμισι εκατομμύριο (αριθμητικώς: 1.500.000) όπλα, εξεγερμένοι και μη, να τα παραδώσουν μόλις αντικρίσουν, π.χ., τα φτερά στα κράνη των ιταλικών δυνάμεων ή τις εντυπωσιακές ασκήσεις ακριβείας των Γάλλων, έχει αξία μάλλον ως αστείο, παρά ως πρόταση επί του πρακτέου. Διερωτάται, λοιπόν, κάποιος τι ακριβώς θα συμβεί αν στην επιχείρηση αφοπλισμού της - υποτυπωδώς οργανωμένης - αλβανικής αστυνομίας εμπλακεί η πολυεθνική δύναμη. Και αν όντως εμπλακεί - όπως ζήτησε Ααλβανός αστυνομικός διευθυντής από Ιταλό στρατηγό την Τρίτη στην Αυλώνα - και η κατάσταση εκτραπεί σε σύγκρουση, με ποιους όρους θα διεξαχθεί μια (απευκταία ίσως, αλλά πιθανή) πραγματική μάχη; Να υποθέσουμε, του ανταρτοπολέμου;

Ερώτημα τέταρτο: Στην περίπτωση που η πολυεθνική δύναμη, είτε εμπλακεί στην επιχείρηση αφοπλισμού είτε όχι, έχει απώλειες (αν βουλιάξει ένα μεταγωγικό πλοίο, λόγω των... ισχυρών ανέμων, λ.χ.), τι θα συμβεί; Θα αντέξουν οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες το "πολιτικό κόστος";

Ερώτημα πέμπτο και τελευταίο, με περισσότερο πολιτικό παρά στρατιωτικό/τεχνικό περιεχόμενο: Πόσο οι φημολογούμενες διενέξεις των επιτελικών στελεχών των συμμετεχουσών στην πολυεθνική δύναμη χωρών (ας υποτεθεί, Αθήνας και Ρώμης) για τις περιοχές ανάπτυξης καθενός αποσπάσματος απηχούν προσπάθεια διαμόρφωσης "ζωνών επιρροής"; Μπορεί κάποιος να προτείνει το αντεπιχείρημα ότι οι όποιες διαφορές λύθηκαν, όμως αυτή η υπόθεση ίσως είναι κάπως βιαστική...

Ο διεθνής παράγοντας

Το ευρωπαϊκό "τεστ"

Αυτό που επιθυμούν οι ΗΠΑ για τα Βαλκάνια είναι, θεωρητικά τουλάχιστον, η σταθερότητα. Με δεδομένη αυτή την παραδοχή, θα περίμενε κανείς ότι η κρίση, που έλαβε μορφή πυρκαγιάς σε ξερά φύλλα στην Αλβανία, θα αντιμετωπιζόταν με "δυναμικό" τρόπο από την Ουάσιγκτον.

Ωστόσο, παρά την αμερικανική πάγια επιδίωξη για "σταθερότητα" στο βαλκανικό σύστημα, καταγράφηκε η προφανής απροθυμία της αμερικανικής πολιτικής ηγεσίας να επέμβει με στρατιωτικά μέσα από την αρχή της αλβανικής κρίσης. Τόσο ο Αμερικανός υπουργός Αμύνης, ο ("φρέσκος", τότε) Ουίλιαμ Κοέν, όσο και η υπουργός Εξωτερικών Μαντλίν Ολμπράιτ είπαν σε όλους τους δυνατούς τόνους ότι μια επέμβαση "δε θα ήταν σκόπιμη". Το ίδιο κλίμα επικράτησε και στους κόλπους του Βορειοατλαντικού Συμφώνου: Ο Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Χαβιέρ Σολάνα, υιοθέτησε μια ρητορική ανάλογη... πασιφιστικών κινημάτων. Το πρόσφατο παρελθόν, με την εμπλοκή της "ειρηνευτικής" αποστολής στη Βοσνία, για τους Αμερικανούς αποτελούσε δυσάρεστο προηγούμενο.

Η αμερικανική διπλωματία λοιπόν "μετακύλησε" την ευθύνη επίλυσης της κρίσης στην Ευρώπη, πραγματοποιώντας παράλληλα ένα "τεστ" (σύμφωνα με την Τζέιν Περλέζ, "International Herald Tribune", 6 του Απρίλη) για τους Ευρωπαίους συμμάχους της: Αν μπορεί δηλαδή η Ευρώπη να διαχειριστεί κρίσεις στην "αυλή" της.

Παράλληλα, σε πολιτικό επίπεδο, η αμερικανική διπλωματία επιχείρησε να αποστασιοποιηθεί από τον Πρόεδρο Μπερίσα και τους συν αυτώ, τους οποίους είχαν στηρίξει αφειδώς στο (πολύ, πάρα πολύ) πρόσφατο παρελθόν. Αυτή η προσπάθεια εκδηλώθηκε αρκετά "άτσαλα" από τους Αμερικανούς, ίσως όχι τόσο άτσαλα όπως με τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου στο Ισραήλ, αλλά πάντως με τρόπο άτεχνο για τα αμερικανικά δεδομένα. Θεωρώντας πιθανότατα ότι ικανοποιώντας ένα από τα βασικά αιτήματα των εξεγερμένων πολιτών θα κατασιγάσουν οι ταραχές, οι Αμερικανοί διπλωμάτες συνεχίζουν να πιέζουν σε αυτήν την κατεύθυνση.

Η Ευρώπη, η οποία ανέλαβε την... "υπεργολαβία" επίλυσης της κρίσης, εμφανίστηκε διασπασμένη ως προς το πρακτέο στο Αλβανικό, με Βρετανία και Γερμανία να εκφράζουν έντονες αντιρρήσεις (ακόμη και τώρα, που αποτελεί γεγονός) στην αποστολή πολυεθνικής δύναμης. Η προσπάθεια, στο πλαίσιο του Οργανισμούς για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), με την τυπική έγκριση του ΟΗΕ και υπό ιταλική ηγεσία, ασφαλώς δεν καταγράφεται ως δείγμα "κοινής ευρωπαϊκής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής" - περισσότερο αποτελεί προσπάθεια συρραφής επιδιώξεων των γειτνιαζουσών με την Αλβανία χωρών.

Η πρωταγωνίστρια στην αποστολή της πολυεθνικής, η κυβέρνηση συνασπισμού του Ρομάνο Πρόντι, αντιμετώπισε πιέσεις σε δύο επίπεδα: στο εσωτερικό της χώρας, όπου επαπειλήθηκε προς στιγμή η πτώση της, καθώς η Κομμουνιστική Επανίδρυση του Φάουστο Μπερτινότι (στηρίζει την κυβέρνηση, χωρίς να συμμετέχει στην εκτελεστική εξουσία) αρνήθηκε να δώσει την έγκρισή της για την επιχείρηση, αναγκάζοντας τον Πρόντι να στραφεί στον Μπερλουσκόνι (ο οποίος, ας σημειωθεί, ως πρωθυπουργός προ δύο ετών μιλούσε σχεδόν για... προσάρτηση της Σλοβενίας). Και σε διεθνές επίπεδο, όπου πέραν της κατακραυγής για την αποτρόπαιο θάνατο 83 Αλβανών στα νερά της Αδριατικής αντιμετώπισε και πιέσεις από τις συμμάχους της όσον αφορά τη διάταξη των δυνάμεων.

Το αποτέλεσμα του ευρωπαϊκού "τεστ" δεν μπορεί να προβλεφτεί για την ώρα - είναι πολλοί οι απρόβλεπτοι παράγοντες. Ομως ένα πρώτο συμπέρασμα για τους Ευρωπαίους τοποτηρητές της "βαλκανικής τάξης" (ας πούμε) είναι ότι αποδεικνύονται μαθητευόμενοι μάγοι, οι οποίοι περίπου χαράσσουν πολιτική εκ του προχείρου - με άλλα λόγια, βλέποντας και κάνοντας...

Το πολιτικό σκηνικό

Προσπάθεια περιθωριοποίησης

των εξεγερμένων πολιτών

Το αλβανικό πολιτικό σκηνικό μετά τις Πυραμίδες (μ. Π. ) κινείται, όπως φαίνεται, με βάση δύο άξονες. Ο πρώτος είναι η φαινομενικά "συγκρουσιακή" σχέση των δύο κεντρικών πόλων εξουσίας, του Προέδρου Σαλί Μπερίσα - ο οποίος εξακολουθεί να κρατά μερικά από τα κλειδιά της αλβανικής κρίσης - με τον νεαρό πρωθυπουργό Μπασκίμ Φίνο και την ακόμη πιο νεαρή κυβέρνηση εθνικής συμφιλίωσης, της οποίας ηγείται. Ο δεύτερος είναι οι εξεγερμένοι πολίτες και τα άτυπα όργανα αντιπροσώπευσής τους, που από ό,τι φαίνεται καταβάλλεται προσπάθεια να τεθούν στο περιθώριο, με άδηλο το αποτέλεσμά της ακόμη.

Θυμίζει Μακιαβέλι (ίσως αξίζει... έρευνας από πολιτικούς επιστήμονες) ο τρόπος με τον οποίο ο Σαλί Μπερίσα καταφέρνει να επιβιώνει ως σήμερα, σε πείσμα (καλύτερα: σε βάρος) όχι μόνο των εξεγερμένων πολιτών, αλλά και των άλλοτε υψηλών προστατών του και νυν άσπονδων εχθρών του της Δύσης. Αξίζει να παρακολουθήσει κάποιος τους κυριότερους από τους ασύλληπτους ελιγμούς του: Οταν ξέσπασε το σκάνδαλο των παρατραπεζών, των "πυραμίδων" (από τις οποίες έλαβε, σύμφωνα με πορίσματα κάποιων πρώτων ερευνών, γενναίες χρηματοδοτήσεις για τις προεκλογικές εκστρατείες του Δημοκρατικού Κόμματος, πέρσι) μετέθεσε το κέντρο της προσοχής στη "δραστηριότητα της Σιγκουρίμι" - της μυστικής αστυνομίας του Χότζα. Οταν το σκάνδαλο έλαβε μαζικό και (εναντίον του) πολιτικό χαρακτήρα, επέβαλε εν μια νυκτί κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Οταν η οργή μετουσιώθηκε σε εξέγερση και τέθηκε "εκτός ελέγχου", εξώθησε σε παραίτηση τον πρωθυπουργό του, τον Αλεξάντερ Μέξι, και κάλεσε για έξωθεν οικονομική και στρατιωτική βοήθεια. Οταν οι εσωτερικές και διεθνείς πολιτικές ισορροπίες μεταβλήθηκαν εις βάρος του, συμβιβάστηκε με την - εκτός Κοινοβουλίου! - αντιπολίτευση, συναινώντας στη δημιουργία της κυβέρνησης Φίνο. Μια σειρά ελιγμών με το ίδιο πάντα αποτέλεσμα: Την πολιτική του επιβίωση.

Η κυβέρνηση "εθνικής συμφιλίωσης" (με ζωή συντομότερη των δύο μηνών) υπό τον 36χρονο πρώην δήμαρχο της Αυλώνας και Σοσιαλιστή Μπασκίμ Φίνο, παρά τη διαρκή σύγκρουσή της με τον Μπερίσα, στην πραγματικότητα ακολουθεί πολλά από τα χνάρια του, σχεδόν δικαιώνοντάς τον πολιτικά. Η προώθηση της επέμβασης των ευρωπαϊκών χωρών διά της πολυεθνικής στην κρίση, η προσπάθεια να"αποκατασταθεί η τάξη" στη χώρα, η έλλειψη οποιουδήποτε ουσιαστικού διαλόγου με τους εξεγερμένους (ενώ, κατά ειρωνικό τρόπο, ο Μπερίσα την κατηγορεί για το αντίθετο) και ο τουλάχιστον πρόχειρος τρόπος με τον οποίο επιχειρεί να προωθήσει τις εκλογές είναι κινήσεις που φέρουν έντονα τα σημάδια της πολιτικής σκέψης και πρακτικής του Προέδρου.

Καθόλου περίεργο: Το Δημοκρατικό Κόμμα συμμετέχει στην κυβέρνηση και έχει σημαντικό μερίδιο (με την "πειθώ" ή με απειλές περί διάλυσής της) στη διαμόρφωση των αποφάσεών της. Και ό,τι κι αν λέει ο Φίνο και ο ηγέτης των Σοσιαλιστών, ο αποφυλακισθείς μετά πολλών επαίνων Φάτος Νάνο, η κυβέρνηση "εθνικής συμφιλίωσης" έλαβε τη νομιμοποίησή της από τον Σαλί Μπερίσα.

Στην αντίπερα όχθη, οι επιτροπές των εξεγερμένων της Αλβανίας δείχνουν (αν και δεν μπορεί κανείς να μιλήσει με βεβαιότητα) σε δυσχερή θέση. Πέραν του ότι ο διάλογος με το κέντρο, έστω στοιχειώδης, δεν έχει αποκατασταθεί, και τα βασικά αιτήματα που είχαν διατυπώσει - παραίτηση του Προέδρου Μπερίσα, εκδημοκρατισμός της χώρας, αποκατάσταση των πληγέντων από το σκάνδαλο των πυραμίδων - επ' ουδενί πληρώθηκαν, βλέπουν ξένες στρατιωτικές δυνάμεις να εγκαθίστανται στη χώρα και να επιχειρούν "πριν απ' αυτούς, γι' αυτούς", ενώ διεθνείς μεσολαβητές και ξένες κυβερνήσεις λαμβάνουν αποφάσεις ερήμην τους. Πώς θα αντιδράσουν; Μένει να το δούμε...

Ο μεγάλος (πλην συνήθης) χαμένος της αλβανικής κρίσης ίσως αποδειχτεί τελικά ο απλός πληθυσμός της χώρας - που έχασε τα πάντα εμπιστευόμενος τους πολιτικούς και οικονομικούς του ηγήτορες, για να αφεθεί στην τύχη του στη συνέχεια (get the cold shoulder, για να θυμηθούμε μια ταιριαστή αγγλοσαξονική έκφραση). Φέρει ο ίδιος ευθύνη; Αν μπορεί να του καταλογιστεί κάποια, είναι ότι συγχωρεί πολύ εύκολα...

Η ίδια η αφορμή της όλης κρίσης στην Αλβανία υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες απάτες στην ιστορία, όχι απλώς της Αλβανίας, αλλά και της Ευρώπης. Οι "πυραμίδες", δηλαδή, μέσω των οποίων μαφιόζικες οργανώσεις και έμποροι όπλων - συνδιαλλασσόμενοι με τους αντιμαχομένους της Βοσνίας - "ξέπλεναν" χρήματα, διέφθειραν συνειδήσεις, εξαγόραζαν πολιτικούς...

Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν στη "χώρα των αϊτών", των 3,4 εκατομμυρίων κατοίκων, έφτασε το 1996 τα 2,2 δισεκατομμύρια δολάρια - ενώ οι "πυραμίδες" εκτιμάται ότι είχαν συγκεντρώσει 1 έως 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια. Με άλλα λόγια: πάνω από το 50% της οικονομικής δραστηριότητας στη χώρα ως το Γενάρη, όταν η λειτουργία τους απαγορεύτηκε, ανήκε στις παρατράπεζες... Κι όμως, ακόμη και σήμερα, μεταδίδει το πρακτορείο Ρόιτερ, αρκετοί (αφήνονται να) πιστεύουν ότι τα χρήματα που επένδυσαν στα παρατραπεζικά ιδρύματα θα τους επιστραφούν. Οπως η πενηντάχρονη νοικοκυρά Φ. Λ., η οποία εξομολογείται: "πρέπει να ελπίζω. Προτιμώ να πεθάνω παρά να χάσω τις οικονομίες μιας ζωής. Είναι για τα δύο μου παιδιά". Η Φ. Λ. πούλησε το σπίτι της για να τοποθετήσει 12.000 δολάρια σε εταιρία επένδυσης κεφαλαίων, τον περασμένο Οκτώβρη. Οπως ο 32χρονος δάσκαλος Μ. Λ., ο οποίος επίσης πούλησε το σπίτι του για να αγοράσει ένα άλλο, στα Τίρανα. "Θέλω πίσω μόνο το κεφάλαιό μου και είμαι αισιόδοξος. Δεν επένδυσα πολλά χρήματα και ελπίζω να τα πάρω πίσω", λέει. Τραγική ειρωνεία; Ασύγγνωστη ευήθεια; Η απλώς απελπισία;

Ο άνθρωπος που δημιούργησε το εύφορο έδαφος για τις "πυραμίδες" ήταν, χωρίς αμφιβολία, ο Πρόεδρος Σαλί Μπερίσα. Πίσω στα 1992, ο τότε "εκλεκτός" ηγέτης για τη Δύση σύναπτε την "άγραφη σύμβασή" του με τους πολίτες, η οποία υπαγόρευε ότι οι πολιτικές ελευθερίες θα πήγαιναν περίπατο, με αντάλλαγμα την οικονομική ευημερία του πληθυσμού. Ποιο το αποτέλεσμα της εμπιστοσύνης που έδειξαν στο πρόσωπό του οι Αλβανοί πολίτες, δε χρειάζεται να είναι κανείς επαγγελματίας αναλυτής για να το διακρίνει σήμερα...

Οσο για τους επίδοξους "σωτήρες" της χώρας, την κυβέρνηση "εθνικής συμφιλίωσης" υπό τον Μπασκίμ Φίνο, δε θα ήταν ακραίο να διατυπώσει κανείς την υποψία ότι δεν εμφορούνται από... φιλολαϊκά αισθήματα, αλλά μάλλον κινούνται με γνώμονα την παγίωση της δικής τους εξουσίας, διαμέσου των εκλογών. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουν τους εξεγερμένους - θέτοντάς τους διακριτικά στο περιθώριο - ενισχύει αυτή την εντύπωση.

Οι "πολυεθνικοί"... σωτήρες του αλβανικού λαού, με πρώτο και καλύτερο τον Ιταλό πρωθυπουργό, Ρομάνο Πρόντι - ο οποίος έτυχε θερμής υποδοχής από πολλούς Αλβανούς πολίτες πριν μερικές μέρες -, υποσχόμενοι οικονομικούς πακτωλούς απλώς συμβάλλουν κι αυτοί το λιθαράκι τους στην εξαπάτηση των απλών Αλβανών.

Για να θυμηθούμε το πικρό χιούμορ ενός ευφυολόγου, "οι αετοί πεθαίνουν στον αέρα - ενίοτε όμως σκυλοπνίγονται"...

Τα κείμενα έγραψε

ο Μπάμπης ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ