Γρηγοριάδης Κώστας

Η ιμπεριαλιστική επέμβαση διαρκείας στα Βαλκάνια μετά την επικράτηση της αντεπανάστασης στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες στις αρχές της 10ετίας του '90 γίνεται με όλη την «γκάμα» των μεθόδων: Από το διαμελισμό κρατών και τον πόλεμο (συμπεριλαμβανομένου του εμφυλίου) μέχρι την οικονομική και πολιτική επικυριαρχία.

Ο τρόπος με τον οποίο ο πρωθυπουργός της Αλβανίας, Σαλί Μπερίσα, υποδέχτηκε στις 13/6 την υπογραφή της συμφωνίας «Σταθεροποίησης και Σύνδεσης» μεταξύ Αλβανίας και ΕΕ είναι χαρακτηριστικός: «Ιστορική και ευλογημένη ημέρα (...) το κείμενο αυτό αποτελεί την πιο σοβαρή συμφωνία, στη σύγχρονη ιστορία, που υπέγραψε η Αλβανία με τον δυτικό πολιτισμό (...) η μεγάλη ημέρα της επιστροφής των Αλβανών στην οικογένεια των δυτικών χωρών»!

Ο ρόλος της Ελλάδας σε αυτήν τη διαδικασία περιγράφηκε στην Απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ για τη διεθνή κατάσταση (βλ. «Ρ» 4/6), όπου μεταξύ άλλων σημειώνεται: «Η Ελλάδα - ανεξάρτητα από το περιορισμένο της κρατικής οντότητάς της - έτσι και αλλιώς βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο του πλανήτη, στο σταυροδρόμι 3 ηπείρων: Ευρώπης - Ασίας - Αφρικής, σε μια περιοχή μάλιστα με τεράστιο ενδιαφέρον για τα γεωπολιτικο - στρατιωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ και των άλλων ηγετικών δυνάμεων του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού συστήματος. Στην παρούσα χρονική συγκυρία μάλιστα, που το ενδιαφέρον εστιάζεται στη Μέση Ανατολή, στο Ιράν, αλλά και στα Βαλκάνια, στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της πρώην ΕΣΣΔ, όπως και στην Αφρική, η στρατηγική σημασία της Ελλάδας είναι προφανής. Εκτός των άλλων, η Ελλάδα είναι σήμερα και μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΣΑ) του ΟΗΕ, μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, γεγονός που "αυξάνει" τη σημασία της μέσα στη "συμμαχία των προθύμων". Είναι φυσικό να αυξάνονται και οι πιέσεις για όλο και περισσότερα στην έτσι κι αλλιώς ενεργό συμμετοχή της στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, στη "μάχη κατά της τρομοκρατίας", από την εποχή της διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ».

Ενας από τους τομείς στους οποίους η Ελλάδα έχει κληθεί να «αναλάβει πρωτοβουλίες» είναι ο πολιτισμός. Ο λόγος είναι προφανής: Ιδεολογική χειραγώγηση και «πρόληψη» κοινωνικών εκρήξεων. Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό, για τους λαούς, πλαίσιο, καμία διαβαλκανική «πολιτιστική» εκδήλωση, συνάντηση ή συμφωνία δεν είναι «αθώα». Πολύ περισσότερο που το τελευταίο διάστημα εντείνονται οι διεργασίες σε βαλκανικό επίπεδο στον πολιτιστικό τομέα. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τη διάσκεψη στην Οπάτια της Κροατίας, με θέμα «Διάδοση πολιτιστικής κληρονομιάς: ένα νέο όραμα για τη Νοτιανατολική Ευρώπη», την 1η Βαλκανική Αγορά Παραστατικών Τεχνών στη Θεσσαλονίκη, την πρώτη συνάντηση των υπουργών Πολιτισμού του Συμφώνου Σταθερότητας ΝΑ Ευρώπης στην Πάτρα (στο πλαίσιο της «Πολιτιστικής Πρωτεύουσας») και την - αναμενόμενη την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές - συνάντηση των υπουργών Πολιτισμού της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (σ.σ. η... «σικ» ονομασία των Βαλκανίων) στη Βάρνα της Βουλγαρίας (22 - 25/6)..

Ξεκινώντας από το τελευταίο, οι συμμετέχοντες θα συζητήσουν «κοινά προβλήματα στη διατήρηση της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς της περιοχής καθώς και τις λεπτομέρειες των διαφόρων πολιτιστικών προγραμμάτων που πρόκειται να υλοποιηθούν στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της UNESCO». Ο προεδρεύων του Συμβουλίου Υπουργών Πολιτισμού της ΝΑ Ευρώπης, Στέφαν Νταναΐλοφ, δήλωσε: «Ολοι γνωρίζουν ότι οι χώρες μας (σ.σ. της ΝΑ Ευρώπης) μοιράζονται κοινά ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία. Επιθυμία μας είναι να ενώσουμε την ενέργειά μας και να γνωρίσουμε ο ένας τον άλλον καλύτερα, καθώς η αλήθεια είναι ότι δε γνωρίζουμε καλά τον πολιτισμό και τον τρόπο ζωής των λαών που ζουν κοντά μας».

Τον πραγματικό στόχο ξεκαθαρίζει η Διακήρυξη της διάσκεψης στην Οπάτια: «Μοιραζόμαστε το όραμα της ενωμένης Ευρώπης ως στόχο και προορισμό όλων των χωρών της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να το υλοποιήσουμε».

Η συνάντηση των υπουργών Πολιτισμού του «Συμφώνου Σταθερότητας ΝΑ Ευρώπης» στην Πάτρα, τον περασμένο Απρίλη, παρουσιάστηκε ως «μία ακόμη ελληνική πρωτοβουλία στο πλαίσιο της ΕΕ». Το θέμα της - ή καλύτερα, η αφορμή - ήταν «Προοπτικές για τη Σύγχρονη Πολιτιστική Δημιουργία στη ΝΑ Ευρώπη». Στη διακήρυξη σημειώνεται, μεταξύ άλλων: «Οι υπουργοί συμφώνησαν ότι είναι σημαντικό να καθιερώσουν μία ευρεία συνεργασία, συμπεριλαμβάνοντας θεσμικούς εταίρους από τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές, όπως επίσης και από άλλους αρμόδιους φορείς και πρόσωπα, όπως οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί ή εκπρόσωποι από τον ακαδημαϊκό και καλλιτεχνικό κόσμο, σ' ένα πλαίσιο συμπεφωνημένων πρωτοβουλιών και από τις δύο πλευρές, εις τρόπον ώστε να διευκολυνθεί η ευρύτερη δυνατή συμμετοχή των δρώντων σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα».

Παιδεία και πολιτισμός στην υπηρεσία του κεφαλαίου λοιπόν, κάτι που γίνεται ακόμη πιο φανερό παρακάτω: «Οι Υπουργοί (...) αντάλλαξαν ιδέες για ενίσχυση αυτής της συνεργασίας με την ανάμειξη του ιδιωτικού τομέα και της πολιτιστικής βιομηχανίας προς όφελος της καλλιτεχνικής κινητικότητας». Εδώ εννοείται φυσικά η «κινητικότητα» του «πολιτιστικού» κεφαλαίου και των «προϊόντων» του. Και επειδή ο λόγος περί «πολιτιστικής βιομηχανίας», «οι Υπουργοί υπογράμμισαν το ενδιαφέρον τους ειδικά για τη συμμετοχή των υποψηφίων προς ένταξη στην ΕΕ χωρών της Διαδικασίας Συνεργασίας χωρών ΝΑ Ευρώπης (SEECP) στα πολιτιστικά προγράμματα της ΕΕ και στη μεταφορά τεχνογνωσίας».

Και τέλος, η αποκάλυψη του στρατηγικού στόχου του κεφαλαίου: «Οι Υπουργοί εξέφρασαν την πεποίθησή τους ότι αυτή η πολιτιστική διασύνδεση και συνεργασία προωθεί την εγκαθίδρυση της πολιτικής σταθερότητας και διαμορφώνει τα θεμέλια για μια διαρκή κατανόηση για τους λαούς της Νοτιοανατολικής Ευρώπης διαμέσου της πολιτιστικής όσο και εμπορικής - οικονομικής ανάπτυξης». Ολα τα «σφυριά», λοιπόν, χτυπούν στη δημιουργία «πολιτικής σταθερότητας» για το απρόσκοπτο ξεζούμισμα των λαών των Βαλκανίων από το κεφάλαιο.

Η «πολιτική σταθερότητα» (τη συναντάμε και ως «κοινωνική συνοχή», δηλαδή ταξική «ειρήνη») «πλασάρεται» με αντιδραστικά ιδεολογήματα που έχουν τη βάση τους στα περί του «τέλους της ιστορίας». Στην ομιλία του προς τους ομολόγους του, ο υπουργός Πολιτισμού, Γ. Βουλγαράκης, «ξεμπέρδεψε»... με τον μαρξισμό ως εξής: «Διανύουμε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την πλήρη εγκατάλειψη της αντίληψης ότι η πρόοδος είναι εγγυημένη από τους νόμους της ιστορίας»!

Τώρα υπάρχει «η παγκοσμιοποίηση και το ελεύθερο εμπόριο, οι τεχνολογικές εξελίξεις που εκμηδένισαν τις αποστάσεις, διέχυσαν τη γνώση, η ελεύθερη και αφαλκίδευτη διακίνηση ιδεών, δημιουργούν νέα πρωτόγνωρα δεδομένα, που, άλλοτε πλημμυρίζουν με αισιοδοξία τους πολίτες, και άλλοτε τους γεμίζουν με άγχη και φοβίες, ωθώντας τους σε φωνές που συνηγορούν υπέρ του απομονωτισμού και των τεχνητών διαχωρισμών (...) Εδώ ακριβώς έγκειται και η μεγάλη μας ευθύνη ως Υπουργοί Πολιτισμού, γιατί πιστεύουμε ότι στο σημερινό κόσμο της αβεβαιότητας ο Πολιτισμός μπορεί να αποτελέσει τη μόνη σταθερά Συνεννόησης, Κατανόησης, και Προόδου. Το μόνο ερμηνευτικό λεξικό σε μια κοινή παγκόσμια γλώσσα, αυτής του Πολιτισμού». Ο πολιτισμός, λοιπόν, εκλαμβάνεται από τους πολιτικούς εκπροσώπους του κεφαλαίου ως «εργαλείο» «σταθερότητας» του συστήματος. Ο υπουργός το έθεσε ως εξής: «Αναγνώριση της σημασίας του πολιτισμού, ως παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης, κοινωνικής ένταξης και συνοχής».

Δεν παρέλειψε να «υπενθυμίσει» ότι «η Ελλάδα, παραμένοντας πάντα στο πλευρό όλων των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, οι οποίες οικοδομούν την ευρωπαϊκή τους προοπτική, είναι πάντα πρόθυμη να μεταδώσει την εμπειρία της, ειδικά σε ό,τι αφορά τα ευρωπαϊκά πολιτιστικά προγράμματα».

Στην ομιλία του προς τους υπουργούς Πολιτισμού, ο πρωθυπουργός, Κ. Καραμανλής, ήταν σαφέστερος: «Η ευρωπαϊκή προοπτική της περιοχής μας είναι ο μόνος δρόμος που μπορεί να οδηγήσει σε σταθερότητα και ευημερία για τη ΝΑ Ευρώπη (..) για την Ελλάδα, αυτός είναι ένας στρατηγικός στόχος (...) υποστηρίζουμε ενεργά τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό όλων των γειτονικών χωρών, υπό την προϋπόθεση, φυσικά, ότι θα γίνουν σεβαστές οι ευρωπαϊκές αρχές και αξίες και ότι θα εφαρμοστούν πλήρως όλα τα κριτήρια και τα προαπαιτούμενα που έχει θέσει η ΕΕ».

Οταν αυτή είναι η «προϋπόθεση», τότε όλες οι «πολιτιστικές πρωτοβουλίες» υποτάσσονται σε αυτήν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η 1η Βαλκανική Αγορά Παραστατικών Τεχνών που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Οργανωμένη στα πρότυπα ...ενός «σούπερ μάρκετ», με αντζέντηδες του «πολιτιστικού» κεφαλαίου να «διαλέγουν» για «προώθηση» καλλιτεχνικά σχήματα που μάλλον η απελπισία τα έφερε μέχρι εκεί, η «Αγορά» αποτέλεσε σίγουρα νέα μορφή στη διαδικασία εμπορευματοποίησης του πολιτισμού. Ο Γ. Βουλγαράκης τη χαρακτήρισε «μια στρατηγική πρωτοβουλία» που «αξιοποιεί τη γεωγραφική μας θέση» «και προβάλλει την πεποίθησή μας ότι η Ελλάδα διαθέτει όλες τις προδιαγραφές να αποτελέσει επίκεντρο πολιτιστικής δραστηριότητας για ολόκληρη την περιοχή των Βαλκανίων».

Είναι υπόθεση του λαϊκού κινήματος, της προοδευτικής διανόησης, των καλλιτεχνών, να χαλάσουν τα σχέδια του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού στα Βαλκάνια.