Το ντόπινγκ είναι σύμπτωμα του κυρίαρχου σήμερα συστήματος, του καπιταλισμού. Στο όνομα της εμπορευματοποίησης του αθλητισμού και του κέρδους, θυσιάζονται το δικαίωμα στην άθληση ως προϋπόθεση της υγείας του λαού, κυρίως όμως θυσιάζονται οι άνθρωποι που μπαίνουν στο κυνήγι του πρωταθλητισμού ως μέσου οικονομικής και κοινωνικής καταξίωσης. Για να απαλλαγούμε από το πρόβλημα απαιτείται να χαράξουμε άλλο δρόμο και να πάψουμε να θεωρούμε το κυρίαρχο σύστημα απαραίτητα και πρότυπο.

Αυτό είναι το ουσιαστικό συμπέρασμα που εξάγεται μέσα από την ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχαμε με τον Βασίλη Μούγιο αναπληρωτή καθηγητή των ΤΕΦΑΑ Θεσσαλονίκης, ειδικευμένο στη βιοχημεία της άσκησης.

- Ποιες είναι τελικά οι επιπτώσεις του ντόπινγκ;

- Ο όρος ντόπινγκ, καλύπτει μια μεγάλη γκάμα από ουσίες και μεθόδους. Οι επιπτώσεις εξαρτώνται από τη συγκεκριμένη ουσία. Υπάρχει κατάλογος που καταρτίζεται από τις αρμόδιες αρχές - εδώ και 2 χρόνια τη WADA - ο οποίος περιλαμβάνει κατηγορίες απαγορευμένων ουσιών όπως:

Τα διεγερτικά: Εχουν άμεση επίδραση και σε μία ώρα το πολύ θα έχεις αποτελέσματα. Αυξάνουν την εγρήγορση και την προσοχή, όμως παράλληλα αυξάνουν την καρδιακή λειτουργία σε βαθμό που μπορεί να προκαλέσουν καρδιακή ανακοπή, εγκεφαλικό επεισόδιο, θερμοπληξία, αν η άσκηση γίνεται σε φορτισμένο θερμικά περιβάλλον, δηλαδή σε υψηλή θερμοκρασία και υψηλή υγρασία. Ολα αυτά είναι δυνητικώς θανατηφόρα.

Τα αναβολικά στεροειδή: Χρειάζεται περίπου μία βδομάδα για να αρχίσουν να δρουν. Αυξάνουν τη μυική μάζα, αλλά ταυτόχρονα αυξάνουν και τη μάζα της καρδιάς και μπορεί να προκαλέσουν επιπλοκές τέτοιες στην καρδιά που επίσης να γίνουν θανατηφόρες.

Οι λεγόμενες πεπτιδικές ορμόνες, όπως είναι η αυξητική ορμόνη: Μπορεί να προκαλέσει βλάβη στην καρδιά, σακχαρώδη διαβήτη. Η ερυθροποιητίνη μπορεί να προκαλέσει θάνατο από εγκεφαλικό επεισόδιο. Επομένως, ανάλογα με τη φύση τής κάθε απαγορευμένης ουσίας, υπάρχουν ανεπιθύμητες παρενέργειες, οι οποίες μπορεί να είναι σοβαρές έως θανατηφόρες.

- Αυτές οι παρενέργειες εκδηλώνονται αργά ή γρήγορα σε όλους όσοι κάνουν χρήση τέτοιων ουσιών;

- Συμβαίνει ό,τι γίνεται με όλα τα φάρμακα. Αν κοιτάξουμε το ένθετο ενός φαρμάκου, περιλαμβάνει ανεπιθύμητες παρενέργειες, οι οποίες εμφανίζονται σε ένα πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού. Το ίδιο συμβαίνει και με τις απαγορευμένες ουσίες, με τη διαφορά ότι συνήθως τις απαγορευμένες ουσίες οι αθλητές τις παίρνουν σε πολύ μεγαλύτερες δόσεις. Και η αύξηση της δόσης αυξάνει και τη συχνότητα των παρενεργειών. Αλλά δεν είναι νομοτελειακό ότι κάποιος που θα πάρει στεροειδή θα πεθάνει. Και αυτός είναι ένας από τους λόγους, για τους οποίους το ντόπινγκ είναι τόσο διαδεδομένο. Δεν είναι πεισμένος ο κόσμος ότι θα βλάψει την υγεία του ή, πολύ περισσότερο, ότι θα πεθάνει.

- Υπάρχουν απαγορευμένες και μη απαγορευμένες ουσίες, τις οποίες επιτρέπεται να λαμβάνουν οι αθλητές στη διάρκεια της προετοιμασίας ή των αγώνων και πώς γίνεται αυτός ο διαχωρισμός;

- Ο διαχωρισμός τυπικά γίνεται από τη WADA σήμερα, και πριν μερικά χρόνια από τη ΔΟΕ. Τα κριτήρια είναι χονδρικά δύο: Πρώτον αν δίνουν αθέμιτο πλεονέκτημα στον αθλητή και δεύτερο αν έχουν πιθανούς κινδύνους για την υγεία. Η διαχωριστική γραμμή δεν είναι πάντοτε εύκολη και γι' αυτό συχνά ουσίες μπαίνουν και ουσίες βγαίνουν. Και επειδή τα δύο αυτά κριτήρια χωράνε πολύ νερό, το οριστικό κριτήριο είναι ο κατάλογος. Λέει η WADA, εγώ με βάση τις διαθέσιμες γνώσεις σήμερα κρίνω ότι αυτή η ουσία δίνει ένα αθέμιτο πλεονέκτημα και είναι επικίνδυνη άρα την απαγορεύω.

- Πώς καθορίζεται το αθέμιτο πλεονέκτημα;

- Κι αυτό χωράει πολύ νερό. Π.χ. εγώ θα μπορούσα να θεωρήσω αθέμιτο πλεονέκτημα το να έχει ένας αθλητής μιας αναπτυγμένης χώρας την υποδομή και τους προπονητές που δεν έχει ένας αθλητής του τρίτου κόσμου, να θεωρήσω δηλαδή την προπόνηση αθέμιτο πλεονέκτημα. Και αυτό είναι κάτι που μπαίνει μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο. Π.χ. η δυνατότητα να έχει κάποιος ένα διάλυμα ηλεκτρολυτών στην προπόνησή του είναι ακίνδυνο, μπορεί όμως να είναι αθέμιτο πλεονέκτημα για κάποιον αθλητή χώρας που δεν έχει την οικονομική δυνατότητα για κάτι τέτοιο.

- Τα όρια για τη λήψη απαγορευμένων ουσιών πώς καθορίζονται;

- Για τις περισσότερες απαγορευμένες ουσίες δεν υπάρχει θέμα ορίου. Είναι ναι ή όχι. Και μιλάμε για τις ουσίες που αποκλείεται να βρίσκονται από φυσικού τους στον οργανισμό. Αρα για τις περισσότερες συνθετικές ουσίες και μόνο ο εντοπισμός τους συνιστά ντόπινγκ. Για ορισμένες ουσίες όμως που είτε υπάρχουν στον οργανισμό μας είτε είναι συστατικά της τροφής, έχουν μπει όρια. Μια τέτοια ουσία είναι η τεστοστερόνη. Εκεί μπαίνει ένα όριο, το οποίο καθορίζεται με βάση την υπάρχουσα επιστημονική γνώση που λέει ότι αποκλείεται με φυσιολογικές συνθήκες να έχεις πάνω από Χ.

- Αυτός ο κατάλογος ανανεώνεται σε σταθερή βάση;

- Παλαιότερα τον ανανέωναν κάθε 5 - 6 χρόνια. Τώρα, σε ετήσια βάση, ενώ είναι πιθανό να υπάρξουν τροποποιήσεις μέσα στο ίδιο έτος. Είναι τόσο ραγδαία η εξέλιξη του ντόπινγκ που προσπαθεί το αντιντόπινγκ να το ακολουθήσει. Συνήθως, ελάχιστες ουσίες βγαίνουν από τον κατάλογο, αντίθετα προστίθενται.

Βέβαια, στον κατάλογο υπάρχουν και ουσίες, οι οποίες κατά τη γνώμη μου είναι εντελώς αναποτελεσματικές, όπως π.χ. η Ινσουλίνη. Εντάσσοντάς τη μέσα, ανοίγεις στον άλλο την όρεξη να τη χρησιμοποιήσει, αφού πλέον θεωρείται ως «κανόνας» πως «το νόμιμο δεν είναι αποτελεσματικό, αν είναι αποτελεσματικό είναι παράνομο».

Ο κατάλογος, λοιπόν, συντάσσεται με κάποιες ενδείξεις που είναι αμφισβητήσιμες. Οι αρμόδιοι καλούνται να ζυγίσουν τις ενδείξεις.

- Μπορούμε μέσα από γενικευμένη έρευνα να διαπιστώσουμε το μέγεθος του προβλήματος και των επιπτώσεων που προκαλεί στην υγεία;

- Αντικειμενικά, μόνο με έλεγχο ντόπινγκ. Ομως, ο έλεγχος ντόπινγκ είναι ιδιαίτερα δαπανηρός γι' αυτό και είναι δειγματοληπτικός.

Σήμερα, μπορούμε να κάνουμε δύο ειδών έρευνες. Επιδημιολογική: Δηλαδή να βρεις ανθρώπους που ντοπάρονται, να τους ρωτήσεις τι τους έχει συμβεί ή εκ των υστέρων αν πεθάνουν να διαπιστώσεις τα αίτια του θανάτου. Αυτό όμως σκοντάφτει στο ότι συνήθως δε λένε τι ακριβώς παίρνουν, άρα δεν μπορείς να πεις π.χ. η λήψη τεστοστερόνης σε τέτοια δόση για τόσο χρονικό διάστημα θα προκαλέσει θάνατο.

Η άλλη, η πειραματική έρευνα: Δηλαδή να βρω μια ομάδα ατόμων και να τους δώσω μια απαγορευμένη ουσία για ένα διάστημα και να δω τι τους προκαλεί. Αυτή σκοντάφτει σε ηθικά προβλήματα, γιατί, ξέροντας ότι αυτό μπορεί να προκαλέσει σοβαρές και ανεπιθύμητες ενέργειες και εγώ ως επιστήμονας δεν είναι ηθικά θεμιτό να το κάνω αλλά και εκείνοι δε θα δεχτούν. Και έτσι στο χώρο του ντόπινγκ δεν είναι ικανοποιητικά επιστημονικά τεκμηριωμένες οι ανεπιθύμητες ενέργειες.

- Στην Ολυμπιάδα της Αθήνας είδαμε αρκετές περιπτώσεις αθλητών που παρέδωσαν πίσω τα μετάλλιά τους, επειδή μετά τους αγώνες βρέθηκαν θετικοί σε έλεγχο ντόπινγκ. Οταν πηγαίνουν να αγωνιστούν, έχοντας κάνει χρήση ουσιών, ποντάρουν στο γεγονός ότι δε θα ελεγχθούν;

- Θα ελεγχθούν οπωσδήποτε αυτοί που θα πάρουν μετάλλιο. Τώρα γιατί πιάνονται; Ή ποντάρουν στο να εξαπατήσουν, ρισκάροντας, ή κατά πάσα πιθανότητα πέφτουν έξω στους υπολογισμούς τους. Οι αθλητές που ντοπάρονται συστηματικά έχουν εξετάσει την ανταπόκριση του εαυτού τους στα φάρμακα αυτά με τη βοήθεια επιστημόνων, οι οποίοι είναι ταγμένοι στην εξυπηρέτηση της παρανομίας. Και σε συνεργασία με τους αθλητές έχουν βρει τις κατάλληλες δόσεις και τους κατάλληλους χρόνους που μπορούν να εξασφαλίσουν την αποφυγή ενός θετικού δείγματος, παρότι ο αθλητής έχει πάρει απαγορευμένη ουσία. Οι περισσότεροι πέφτουν μέσα στους υπολογισμούς τους. Υπάρχει όμως και ο αστάθμητος παράγοντας, π.χ. μια ενδεχόμενη επιπλοκή του οργανισμού.

- Η επιλογή της φαρμακοδιέγερσης είναι ο μόνος δρόμος για την κατάκτηση διακρίσεων;

- Οι παράγοντες που καθορίζουν την ανάδειξη ενός καλού αθλητή είναι πολλοί. Καταρχήν οι γενετικές καταβολές. Η προπόνηση, η οποία θα αναδείξει στην επιφάνεια αυτές τις γενετικές καταβολές που έχει κάποιος και θα τις αξιοποιήσει στο έπακρο. Η καλή διατροφή, ώστε ο αθλητής μέσα από την τροφή του να παίρνει σε επάρκεια όλα τα συστατικά, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν την απόδοση. Και η καλή ψυχολογική κατάσταση. Πολλοί δεν αρκούνται σε αυτούς τους παράγοντες, που μέχρι εδώ είναι νόμιμοι και αρχίζουν να χρησιμοποιούν φάρμακα.

Πολλοί αθλητές, φοβάμαι η πλειονότητα των κορυφαίων αθλητών, χρησιμοποιούν απαγορευμένες ουσίες, παρότι αντικειμενικά δεν αποδεικνύεται, γιατί μόλις το 1% των δειγμάτων που ελέγχονται για ντόπινγκ βγαίνουν θετικά. Γι' αυτούς προφανώς είναι μονόδρομος. Εγώ δεν το θεωρώ μονόδρομο. Ομως για να περιοριστεί το φαινόμενο θα πρέπει να ληφθούν μέτρα, ώστε να κοπεί αυτή δυνατότητα. Είναι απλά ζήτημα πολιτικής βούλησης.

- Το ντόπινγκ είναι αυστηρά και μόνο επιλογή των αθλητών στο κυνήγι των διακρίσεων;

- Πρώτα υπάρχει η μεγάλη προσωπική ευθύνη. Υπάρχει όμως και η πίεση από τον προπονητή και εδώ μιλάμε για παιδιά που μπορεί να είναι και ανήλικα ή μόλις να έχουν ενηλικιωθεί, δηλαδή δεν έχουν δυνατότητα κρίσης και αντίστασης στις πιέσεις και δεν έχουν και γνώσεις. Υπάρχει πίεση από τους διοικητικούς παράγοντες της ομάδας. Συχνά υπάρχει πίεση και από τους γονείς, που είτε ζητάνε είτε ανέχονται το ντοπάρισμα του παιδιού τους. Και μετά πάμε σε επίπεδο πολιτείας. Οταν βγαίνει ο πρόεδρος της ΔΟΕ και λέει «καλοί αγώνες για μια χώρα σημαίνουν πολλά μετάλλια», αρχίζει και γίνεται το κύκλωμα εθνικό και μετά και παγκόσμιο και ας βγαίνουν έπειτα και ας καταδικάζουν και ας ελέγχουν το ντόπινγκ. Υπάρχει, λοιπόν, ένα ολόκληρο πλέγμα ευθυνών στο χώρο του ντόπινγκ.

- Κι όλα αυτά στο όνομα του «ευ αγωνίζεσθαι»;

- ...Είναι υποκρισία να τους βάζουμε το στεφάνι, τον κότινο και παράλληλα να παίρνουν και μερικά εκατομμύρια ευρώ, μέσα από διαφημίσεις, χορηγούς κλπ. Κανονικά θα έπρεπε να παίρνουν μόνο το μισθό τους, ό,τι χρειάζεται για να διαβιώσουν άνετα και αξιοπρεπώς.

Ομως, εδώ ωφελούνται πολλοί και πολλαπλά. Ο προπονητής έχει και αυτός αμοιβή από τη διάκριση του αθλητή του. Οι Ομοσπονδίες, προτάσσοντας τις επιτυχίες, διεκδικούν αυξημένη χρηματοδότηση από την πολιτεία. Η χώρα έχει όφελος από τη χρηματοδότηση από τη ΔΟΕ.

Το ντόπινγκ πάει μαζί με την εμπορευματοποίηση. Οταν σήμερα ο αθλητισμός είναι ποτισμένος με την εμπορευματοποίηση και το ντόπινγκ θα γιγαντώνεται.

- Πιστεύετε ότι και η εκτίναξη της χώρας μας από το '96 και μετά στο χώρο του πρωταθλητισμού είναι αποτέλεσμα του ίδιου φαινομένου, ή οφείλεται στη στήριξη του αθλητισμού από την πολιτεία;

- Δεν έχω στοιχεία να υποστηρίξω το ένα ή το άλλο. Δεν μπορώ να πω ότι υπάρχει εκτίναξη της βάσης του αθλητισμού, δηλαδή του μαζικού αθλητισμού. Η άνθηση του αθλητισμού, που βλέπω την τελευταία δεκαετία, με υποψιάζει πως δεν έχει γίνει με νόμιμα μέσα, γι' αυτό και στο παρελθόν έχω δηλώσει πως έχω πάψει να χαίρομαι για τις επιτυχίες του ελληνικού αθλητισμού. Δε βλέπω, άλλωστε, από την πλευρά της πολιτείας να υπάρχει διάθεση για την ενίσχυση του αθλητισμού και όχι αναγκαστικά του πρωταθλητισμού. Οταν π.χ., μειώνονται οι ώρες της Φυσικής Αγωγής στα σχολεία, δε βλέπω πρωτοβουλίες για την αύξηση της μαζικής άθλησης. Οι Ελληνες είναι από τους λιγότερο μαζικά αθλούμενους πληθυσμούς στις λεγόμενες ανεπτυγμένες χώρες και αυτό δε βλέπω να βελτιώνεται. Επομένως, το να έχουμε εκτινάξεις σε κορυφαία επίπεδα με κάνει δύσπιστο. Σε μεγάλο βαθμό, αυτές οφείλονται στη χρήση μη νόμιμων μέσων.

- Τελευταία, τίθεται έντονα το επιχείρημα πως αν θέλουμε διακρίσεις θα πρέπει να ανεχτούμε το φαινόμενο ντόπινγκ.

- Δε θεωρώ σωστό μια χώρα να πει θα προσαρμόσω τη στάση μου στον αθλητισμό με βάση το πώς δρα η πλειονότητα των άλλων χωρών, προκειμένου να μην καταδικαστώ στην αφάνεια. Γιατί να μην αποτελέσεις ένα παράδειγμα που θα φέρει και μια άλλη χώρα να σε μιμηθεί και τελικά να αποτελέσουμε την πλειοψηφία στο αθλητικό ολυμπιακό κίνημα. Το θεωρώ οπορτουνιστικό να καθορίζεις τη δική σου στάση από τη στάση των άλλων, αντί να τηρείς στάση αρχών και να παλεύεις αυτές οι αρχές να γίνουν κτήμα της πλειονότητας.

- Μπορεί να εξαλειφθεί το πρόβλημα και πώς;

- Η προσπάθεια για τον έλεγχο του ντόπινγκ που γίνεται τώρα και στην οποία εν μέρει συμμετέχω κι εγώ, είναι κάτι σαν ασπιρίνη στο πρόβλημα. Είναι αυτό που μπορεί να κάνει κανείς αν δεχτεί το υπάρχον σύστημα. Αν θέλουμε να χτυπήσουμε το κακό στη ρίζα του, θα πρέπει να αλλάξουν πολλά στον αθλητισμό. Και σε εθνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το βασικό είναι να γίνει κατανοητό ότι ο αθλητισμός έχει ως κύριο σκοπό τη βελτίωση της υγείας και την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου του ανθρώπου. Αυτά τα ιδανικά εμπεριέχει μέσα του ο σωστός αθλητισμός. Εάν αυτό δεν προωθηθεί σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, ο αθλητισμός θα γίνεται αντιληπτός κυρίως ως ένα φόρουμ ανάδειξης του ικανότερου, του δυνατότερου, του γρηγορότερου. Και αυτό γίνεται στις καπιταλιστικές κοινωνίες που αβαντάρουν τον ανταγωνισμό. Ξεχνάμε τη βάση, το γιατί υπάρχει ο αθλητισμός και φτάνουμε μόνο σε μια κορυφαία εκδήλωση, η οποία μετά στρεβλώνεται και γίνεται αυτοσκοπός. Και ερχόμαστε και βλέπουμε πως σήμερα δεν αρκεί να βγεις πρώτος, πιο σημαντικό ακόμα είναι να κάνεις ρεκόρ. Οταν, λοιπόν, φτάνουμε σ' αυτό το επίπεδο μπαίνουν στο προσκήνιο τα μέσα για να το πετύχεις. Και ενώ το μέσο για να βελτιώσεις την υγεία και να δώσεις αναψυχή είναι η άθληση, το μέσο για να βγεις πρώτος και παγκόσμιος πρωταθλητής είναι να χρησιμοποιήσεις κάθε θεμιτό και μετά να καταφύγεις και στα αθέμιτα μέσα.

Μιλάμε για ένα ολόκληρο πλέγμα στο χώρο του παγκόσμιου αθλητισμού, στρεβλό όπως και το κυρίαρχο κοινωνικό σύστημα, ο καπιταλισμός.