Μεθαύριο Δευτέρα, συμπληρώνονται 36 χρόνια από τη μαύρη επέτειο επιβολής της στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας στην Ελλάδα. Μια στιγμή στη νεότερη ιστορία, η μνήμη της οποίας ξύνει τις ίδιες πληγές της σύγχρονης πραγματικότητας, για τους ίδιους ακριβώς λόγους που η βαρβαρότητα της ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων, μήτρα της χούντας, δρα στην περιοχή, σπέρνοντας πολέμους, με τη συμμετοχή και της ελληνικής πλουτοκρατίας. Ποιοι και γιατί ήθελαν τη δικτατορία;

Μια άποψη της κυρίαρχης προπαγάνδας απαντά ότι η δικτατορία επιβλήθηκε για να μην ανέβει στην κυβερνητική εξουσία η Ενωση Κέντρου, με τις εκλογές, που θα διεξάγονταν στις 28 Μάη 1967, αποτέλεσμα που θεωρούσαν πιο πιθανό. Αλλά ποιοι δεν ήθελαν την Ενωση Κέντρου στην κυβέρνηση; Τα Ανάκτορα κατανοούσαν ότι το νόημα της λαϊκής ψήφου προς την Ενωση Κέντρου θα ήταν ταυτόχρονα, σε μεγάλο βαθμό, και ψήφος ενάντιά τους, ιδιαίτερα με τις εξελίξεις μετά τα Ιουλιανά, το 1965. Επίσης, το άλλο αστικό κόμμα, η ΕΡΕ, που διεκδικούσε τη δική της άνοδο στην κυβερνητική εξουσία, δεν ήθελε την άνοδο της Ενωσης Κέντρου στην κυβέρνηση.

Ισως αυτά να εξηγούν, γιατί τα Ανάκτορα σχεδίαζαν την επιβολή δικτατορίας με τη «χούντα των στρατηγών». Βεβαίως, οι εξελίξεις ήταν διαφορετικές. Και, μάλιστα, με αποτέλεσμα, πέρα από τους διωγμούς και στα αστικά κόμματα, η χούντα των συνταγματαρχών να εξοστρακίσει και τη Μοναρχία (Δεκέμβρης 1967).

Αλλά ποιοι ήθελαν και αυτόν τον εξοστρακισμό; Οι Αμερικάνοι και η ντόπια ολιγαρχία, που σίγουρα βρίσκονταν πίσω από το πραξικόπημα των συνταγματαρχών. Και φαίνεται ότι πρόλαβαν τη χούντα των στρατηγών, που προωθούσε η Μοναρχία, θεωρώντας ότι αυτή η χούντα δε θα τους έλυνε τα ζητήματα που ήθελαν να προωθήσουν. Τι έγινε, λοιπόν;

Η επιβολή της δικτατορίας δικαιολογήθηκε από τη χούντα με τον «κομμουνιστικό κίνδυνο», που δήθεν απειλούσε την Ελλάδα. Βεβαίως, μετά το παλατιανό πραξικόπημα (Ιούλης 1965), τις μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις και τις δυσκολίες στη λειτουργία του αστικού πολιτικού συστήματος, (αδυνατούσε για σχεδόν δύο χρόνια να σχηματίσει σταθερή κυβέρνηση), είχαν προκηρυχτεί εκλογές για το Μάη του 1967. Βεβαίως, τα ίδια τα λαϊκά προβλήματα συνέβαλαν στην ανάπτυξη των αγώνων εκείνης της εποχής, που ήταν μαζικοί, μαχητικοί και, αναμφίβολα, θα επιδρούσαν και στο εκλογικό αποτέλεσμα. Αλλά αυτοί οι αγώνες δε δικαιολογούσαν άμεσα «κομμουνιστικό κίνδυνο» για την άρχουσα τάξη και τους ξένους συμμάχους της. Είναι δε γεγονός ότι εκείνη την περίοδο το ΚΚΕ, χωρίς κομματικές οργανώσεις στην Ελλάδα, και προπαντός η ΕΔΑ δεν είχαν στον προσανατολισμό τους την προετοιμασία την εργατικής τάξης και του λαού γενικότερα, ακόμη και για να αντισταθούν στο πραξικόπημα, δεν είχαν προβλέψει τον κίνδυνο. Ετσι, παρά τους ηρωικούς αγώνες του ΚΚΕ, που ηγήθηκε της πάλης του λαϊκού κινήματος, για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του λαού, δεν ανετράπη ούτε το παλατιανό πραξικόπημα, ούτε απετράπη η δικτατορία.

Η ηγεσία της ΕΔΑ περιόριζε το λαϊκό κίνημα «στα υπό των Αρχών καθοριζόμενα πλαίσια», εφαρμόζοντας την «αρχή» της «σώφρονος πολιτικής» (Η. Ηλιού).

Για παράδειγμα, στην κηδεία του δολοφονημένου βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη, «το κλιμάκιο εσωτερικού» της ΚΕ του ΚΚΕ άλλαξε το σύνθημα του ΠΓ για πολιτική απεργιών και διαδηλώσεων για την ανατροπή της κυβέρνησης Καραμανλή και περιόρισε σε μια απλή διαδήλωση τη μεγάλη συγκέντρωση των εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, που ήταν στην κηδεία.

Ως προς αυτό, στην απόφαση του 9ου Συνεδρίου, αναφέρεται: «Η αδυναμία του ΠΓ να εξασφαλίσει επιτόπια εφαρμογή των συνθημάτων του κόμματος, και η αλλαγή αυτών των συνθημάτων από το τότε Γραφείο Εσωτερικού, δεν επέτρεψαν το ανέβασμα του αγώνα σε ανώτερα επίπεδα».

Το ίδιο έκανε η ηγεσία της ΕΔΑ και μετά τα «Ιουλιανά», όπου το κίνημα των 70 ημερών το εγκλώβισε στα όρια που καθόριζαν οι Αρχές και το Σύνταγμα, συμπορευόμενη έτσι με την Ενωση Κέντρου, η οποία το χειραγωγούσε. Γι' αυτό το ζήτημα, η απόφαση του 9ου Συνεδρίου του ΚΚΕ εκτιμά τα εξής: «Στο πραξικόπημα αυτό αντιπαρατάχθηκε το μεγαλειώδες κίνημα των 70 ημερών, όπου η εργατική τάξη και η Αριστερά έπαιξαν πρωτοποριακό ρόλο, με αποκορύφωμα την πολιτική απεργία της 27ης του Ιούλη. Εξαιτίας όμως των λαθών που διαπράχτηκαν στην καθοδήγησή του, όπως η μη έγκαιρη πραγματοποίηση πανεργατικής πολιτικής απεργίας και ο ευνουχισμός του, που εκδηλώθηκε από τις πρώτες μέρες με τον περιορισμό του στα πλαίσια που καθόριζαν οι αρχές, το κίνημα των 70 ημερών οδηγήθηκε τελικά στο αποδυνάμωμά του. Δεν μπόρεσε να ανατρέψει το παλατιανό πραξικόπημα, που άνοιξε το δρόμο για τη νεοφασιστική δικτατορία».

Το ΚΚΕ, εκτιμώντας τη δράση του εκείνης της περιόδου, αναφέρει τα εξής στην απόφαση του 9ου Συνεδρίου του: «Στα τέλη του Γενάρη του 1966, το ΠΓ της ΚΕ, με ανακοίνωσή του, κατάγγειλε τον κίνδυνο επιβολής στρατιωτικής δικτατορίας... Το ΠΓ και η ΚΕ δεν είδαν, όμως, ούτε την έκταση ούτε το συγκεκριμένο και το άμεσο του φασιστικού κινδύνου, όταν ήδη χτυπούσε τις πόρτες, και δεν προετοίμασαν το κόμμα και το λαό για την αντιμετώπισή του. Δεν είδαν στο βάθος και τον άμεσο κίνδυνο από την επιθετικότητα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στην περιοχή της Εγγύς και της Μέσης Ανατολής. Η 10η ολομέλεια της ΚΕ (Γενάρης 1967), καθορίζοντας σαν κύριο καθήκον την προετοιμασία για τις εκλογές, τη στιγμή που ο κίνδυνος πραξικοπήματος είχε γίνει άμεσος, αποπροσανατόλισε το κόμμα και το δημοκρατικό κίνημα».

Βεβαίως το λαϊκό κίνημα, παρά τον όχι σωστό πολιτικό προσανατολισμό του, είχε σημειώσει μια ανοδική πορεία, που δυσκόλευε το αστικό πολιτικό σύστημα, όξυνε τις αντιθέσεις του και, κάτω βεβαίως από ορισμένες προϋποθέσεις, μπορούσε να γίνει στην πορεία επικίνδυνο.

Ταυτόχρονα, ενώ η συγκεκριμένη περίοδος απαιτούσε εκσυγχρονισμό του αστικού πολιτικού συστήματος, η άρχουσα τάξη αδυνατούσε να το κάνει. Το πολιτικό σύστημα λειτουργούσε και δρούσε ουσιαστικά όπως την περίοδο του Εμφυλίου και μετά. Αστικά πολιτικά κόμματα, τα Ανάκτορα, ο στρατός και ένας ισχυρός κρατικός κατασταλτικός μηχανισμός, μαζί με το παρακράτος, αποτελούν το μοχλό της πιο εξοντωτικής δράσης ενάντια στο λαϊκό κίνημα. Ο αντικομμουνισμός, η «εθνικοφροσύνη» και ο «από βορρά κίνδυνος», είναι η επίσημη ιδεολογία. Τα Ανάκτορα είχαν μερίδιο στην άσκηση της εξουσίας, επιρροή στο στρατό, ή, πιο σωστά, ήθελαν να έχουν το πάνω χέρι, σ' αυτόν το μηχανισμό.

Ομως, αυτή η άκρατη καταστολή, ο αντικομμουνισμός και η «εθνικοφροσύνη», ως μέθοδος κυριαρχίας πάνω στο λαό, μάλλον δημιουργούσαν αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα για την άρχουσα τάξη. Απαιτούνταν, λοιπόν, άλλες μορφές ενσωμάτωσης των λαϊκών μαζών. Αλλά η Μοναρχία αποτελούσε σοβαρό εμπόδιο σ' αυτήν την αναγκαιότητα. Τέτοιες εκσυγχρονιστικές προσπάθειες επιχειρήθηκαν από αστούς πολιτικούς, όπως οι Κ. Καραμανλής και Γ. Παπανδρέου, αλλά γι' αυτούς ακριβώς τους λόγους συγκρούστηκαν με τη Μοναρχία. Αυτές οι αντιθέσεις στο αστικό πολιτικό σύστημα οδήγησαν στην αποχώρηση Καραμανλή από την ελληνική πολιτική σκηνή, έφεραν τα «Ιουλιανά» και μπορούσαν να αποβούν επικίνδυνες, με δεδομένη τη λαϊκή δράση έστω και χωρίς σωστό προσανατολισμό, αφού έθεταν το ζήτημα «ποιος κυβερνά».

Σ' αυτές τις αντιθέσεις Μοναρχίας - αστικών κομμάτων, τα αστικά πολιτικά κόμματα δεν μπορούσαν να δώσουν λύση, αφού ουσιαστικά δεν ήθελαν να έρθουν και σε πλήρη ρήξη μ' αυτήν. Αυτήν την αντίθεση, η άρχουσα τάξη την έλυσε με τη δικτατορία.

Στην απόφαση του 9ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, αναφέρονται τα εξής: «Η Ενωση Κέντρου που ήρθε στην εξουσία (σ.σ. στις εκλογές του 1964), και που στην ηγεσία της κυριαρχούσε η μερίδα που εκπροσωπούσε συμφέροντα της χρηματιστικής ολιγαρχίας, εφαρμόζει πολιτική συμβιβασμού με τη Δεξιά και τους Αμερικάνους. Η πραγματική εξουσία παρέμεινε στα χέρια της Δεξιάς, του Παλατιού, της στρατοκρατίας και των αμερικάνικων υπηρεσιών. Ολοι οι μηχανισμοί και οι δομές του κράτους που τους υπηρετούσαν, διατηρήθηκαν ανέπαφοι ή σχεδόν ανέπαφοι... Η ηγεσία της Ενωσης Κέντρου, με την πολιτική της των υποχωρήσεων και των συμβιβασμών απέναντι στη Δεξιά, το Παλάτι και τους Αμερικάνους, την άρνησή της να προχωρήσει στην εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τα φασιστικά στοιχεία και τον εκδημοκρατισμό των συνδικάτων, με την εμμονή της στο διμέτωπο, (σ.σ. ενάντια, υποτίθεται, στη Δεξιά και ενάντια στο ΚΚΕ) και τον αντικομμουνισμό... διευκόλυνε στην πράξη την επιτυχία του πραξικοπήματος. Οι ευθύνες της Ενωσης Κέντρου γι' αυτό είναι μεγάλες».

Βεβαίως, μέσα σ' όλ' αυτά, τα οποία καθόριζαν την κατάσταση στην Ελλάδα, πρέπει να συμπεριλάβουμε και το ρόλο των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ, που αποτελούσαν επίσης βασικά στηρίγματα της ελληνικής άρχουσας τάξης, αλλά είχαν και τα δικά τους αυτοτελή συμφέροντα στην περιοχή των Βαλκανίων, της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου. Οι ελληνικές κυβερνήσεις, γενικότερα το αστικό πολιτικό σύστημα είναι στενά δεμένο με τους Αμερικανούς, που δε θα διστάσουν να αξιοποιήσουν αυτήν την πραγματικότητα και για δικούς τους σκοπούς. Αλλωστε, η περιοχή ήταν σημείο διασταύρωσης των δύο αντίθετων κοινωνικοοικονομικών συστημάτων, καπιταλισμού και σοσιαλισμού, γεγονός που δυσχέραινε το ιμπεριαλιστικό σύστημα στη δράση του στην ενεργειακή αυτή περιοχή.

Η Κύπρος, ως στρατηγικό σημείο, «αβύθιστο αεροπλανοφόρο» τη χαρακτήριζαν, είναι απαραίτητη για τον ιμπεριαλισμό. Η διχοτόμησή της, ως μέσο ένταξης στα σχέδια του ιμπεριαλισμού, φαίνεται πως είχε δρομολογηθεί από τότε. Αλλά υπήρχε το καθεστώς του Μακαρίου που εμπόδιζε αυτήν την προοπτική. Και για τα αστικά κόμματα υπήρχε το εμπόδιο του λαϊκού παράγοντα, με την έννοια του πολιτικού κόστους, αν εκτελούσαν τα ιμπεριαλιστικά σχέδια. Η χούντα μπορούσε να αναλάβει αυτήν την εξυπηρέτηση των αμερικανοΝΑΤΟικών για την Κύπρο. Τα όσα έγιναν στη συνέχεια - πραξικόπημα και ανατροπή του Μακαρίου, «Αττίλας» 1 και 2, κατοχή μεγάλου μέρους των εδαφών της έως τα σήμερα, αλλά και η τωρινή εξέλιξη του Κυπριακού, δείχνουν πως αυτό ήταν μια από τις αιτίες επιβολής της χούντας.

Αλλά απ' όλα τα παραπάνω φαίνεται ότι, σε τελευταία ανάλυση, το λαϊκό κίνημα και η προοπτική του, μάλλον προκαλούσε φόβο στην άρχουσα τάξη, όχι τόσο άμεσα, όσο στην προοπτική που μπορούσαν να δημιουργούνται προϋποθέσεις να αμφισβητεί γενικότερα το σύστημα.

Συμπερασματικά, εκτός από τους άμεσα υπεύθυνους για τη δικτατορία (ιμπεριαλιστές, ελληνική ολιγαρχία πλουτοκρατία), ευθύνη έχουν όλα τα αστικά ελληνικά κόμματα, που έστρωσαν το έδαφος για την επιβολή της.

Ιδιαίτερη είναι η ευθύνη της κυβέρνησης της Ενωσης Κέντρου, τόσο για τους συμβιβασμούς της, όσο και για τον αντικομμουνισμό της.

Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, το βασικό συμπέρασμα, για την εργατική τάξη, τ' άλλα λαϊκά στρώματα είναι πως μόνον η δική τους κοινωνικοπολιτική συμμαχία, το αντιιμπεριαλιστικό αντιμονοπωλιακό δημοκρατικό μέτωπο πάλης για τη λαϊκή εξουσία, μπορεί να καταργήσει οριστικά τις συνθήκες που η άρχουσα τάξη και οι ιμπεριαλιστές σύμμαχοί της καθορίζουν την πραγματικότητα στη χώρα. Και όταν ο λαός θέλει, μπορεί, όχι μόνο να ανατρέπει τα σχέδια των μονοπωλίων, αλλά να επιβάλει οριστικά τη δική του κυριαρχία.