Ενα συναρπαστικό ταξίδι στο παρελθόν μάς προτείνει ο Ιρλανδός συγγραφέας Ρόναν Μπένετ, με το μυθιστόρημά του «Ουδέτερος παρατηρητής», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πόλις». Ενα συγκλονιστικό ταξίδι στο Κονγκό του 1959, παρέα με την κεντρική ηρωίδα του την Ινές,- μια κομμουνίστρια δημοσιογράφο που πηγαίνει για να βοηθήσει με τις ανταποκρίσεις της την πάλη του λαού για ανεξαρτησία-, και τον συγγραφέα Τζέιμς Γκιλέσπι που βρίσκεται εκεί, γιατί έχει ακολουθήσει το πεπρωμένο του, τον έρωτά του. Την καρδιά του. Την ίδια στιγμή που η νέα γυναίκα είναι απόλυτα αφιερωμένη στον Πατρίς Λουμούμπα και στο απελευθερωτικό κίνημα του οποίου ηγείται, ο άλλος, ο ώριμος και σκεπτικιστής συγγραφέας είναι αφημένος στην έμμονη ιδέα που τον διακατέχει: να την ξανακατακτήσει και να την πείσει να φύγει μαζί του. Κι αυτό συμβαίνει διότι ο Γκιλέσπι χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως «ουδέτερο παρατηρητή» που κρατάει αποστάσεις από τα γεγονότα, που παραμένει χλιαρός και αμέτοχος και, που αλίμονο δεν τρέφει πια αυταπάτες για τις πολιτικές εξελίξεις που μοιάζει να μην τον συγκινούν. Είναι, όμως, άραγε ποτέ δυνατόν, ένας φυσιολογικός άνθρωπος να παραμείνει ασυγκίνητος και αμέτοχος σε μια πυρκαγιά, σε μια εξέγερση, σε μια πρωτοφανή βία, σε μια απίστευτη αδικία; Είναι ποτέ δυνατόν δυο υγιή μάτια να παραμένουν στεγνά και απαθή, όταν αντικρίζουν τους βιαστές της ελευθερίας να σκορπούν τη φρίκη το βάσανο, τον τρόμο και το θάνατο; Ο συγγραφέας με αφορμή μια ερωτική ιστορία μάς «ξεναγεί» στο Κονγκό. Και μας γνωρίζει τον Πατρίς Λουμούμπα, που κατόρθωσε να ανακηρυχτεί η χώρα του ανεξάρτητη Δημοκρατία του Κονγκό στα 1960. Εκείνη την ημέρα στις 30 Ιούνη, κατά τη διάρκεια της τελετής, ο πρωθυπουργός της χώρας, Λουμούμπα, απαντώντας στον βασιλιά Μποντουέν τον 1ο, ο οποίος μόλις είχε πλέξει το εγκώμιο του «σοφού βασιλιά Λεοπόλδου», με έναν πύρινο λόγο θέτει σε συναγερμό τις ΗΠΑ και τους συμμάχους και φυσικά υπογράφει τη θανατική του καταδίκη. Δολοφονείται με τον πιο φρικτό τρόπο και οι Βέλγοι αρνούνται, ο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ «αγνοεί» τα πάντα και όμως, όπως θα αποδειχτεί σαράντα χρόνια αργότερα, ο ίδιος είχε διατάξει ρητά τη δολοφονία του εκλεγμένου πρωθυπουργού της Δημοκρατίας του Κονγκό. Ο Ρόναν Μπένετ αποκαλύπτει με λιτό χωρίς συναισθηματισμούς τρόπο το ρόλο της CIA στο Κονγκό, όπως ακριβώς είχε κάνει ο Γκράχαμ Γκριν με το εξαιρετικό μυθιστόρημά του «Ενας ήσυχος Αμερικάνος» για το «παιχνίδι» της φιλειρηνικής και ήσυχης CIA στο Βιετνάμ της δεκαετίας του '50.

Ο Ρόναν Μπένετ γεννήθηκε το 1956 στο Μπέλφαστ της Βόρειας Ιρλανδίας από πατέρα Προτεστάντη και μητέρα Καθολική. Σπούδασε Ιστορία και είναι διδάκτωρ του King's College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Σε ηλικία 18 ετών κατηγορήθηκε για δολοφονία αστυνομικού και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη. Εμεινε ένα χρόνο φυλακή μέχρι την αθώωσή του από το Εφετείο. Στη συνέχεια κατηγορήθηκε για σύσταση και συμμορία και προφυλακίστηκε για μισό χρόνο μέχρι να απαλλαγεί οριστικά με βούλευμα. Οι εμπειρίες του αυτές αποτέλεσαν πολύτιμο υλικό για τα μυθιστορήματα, τα σενάρια -είναι και σεναριογράφος-, αλλά και για τις μελέτες του.

Καθώς ξεφυλλίζαμε ένα παλιό τεύχος του αγγλικού περιοδικού «House and Garden» το βλέμμα μας έπεσε πάνω σ' αυτή την εξαιρετική φωτογραφία που στήθηκε, δηλαδή σκηνοθετήθηκε, για να διαφημιστούν τα... τραπεζομάντιλα και μόνον. Ομως το θέμα της μιλά από μόνο του και αφηγείται άλλες, παλιές αλλά και σημερινές ιστορίες. Παντοτινές ανδρικές ιστορίες. Δε χρειάζεται να είναι κανείς ιδιαίτερα παρατηρητικός για να διαπιστώσει ότι από μια ηλικία και μετά, οι ίδιοι άνδρες που κάποτε «προτιμούσαν τις ξανθιές...», γενικώς είχαν μια αδυναμία στο «ωραίο φύλο», τώρα πια προτιμούν την παρέα των ομοφύλων τους. Κι αυτό γιατί κουράστηκαν από τις γυναίκες τους, αφού βέβαια «άκοπα» τις κούρασαν, τις ξεθέωσαν μια ολόκληρη ζωή. Τώρα πια που η ερωτική τους ζωή δεν είναι παρά μια ανάμνηση, τώρα που τα παιδιά τακτοποιήθηκαν, παντρεύτηκαν, νοικοκυρεύτηκαν και διαδόχους απέκτησαν, τώρα πια, αυτοί οι παππούδες μπορούν να κάνουν αυτό που κατά βάθος ήθελαν πάντα. Να κάθονται άνετα στο ταβερνάκι τους, να πίνουν ένα ποτηράκι και να ξοδεύουν την ώρα τους σε ατέρμονες συζητήσεις και λεπτομερείς αναλύσεις. Για το παρελθόν κυρίως.

Εκείνη την ίδια ώρα οι γυναίκες τους ασχολούνται με το παρόν ενώ «ρίχνουν» πολλά ανήσυχα βλέμματα στο μέλλον. Διότι από τη φύση τους πιο γήινες είναι, πιο σύνθετες, πιο προσαρμοστικές. Ανθεκτικές είναι. Αν περπατήσει κανείς στα πάρκα και παρατηρήσει προσεκτικά τους μοναχικούς ηλικιωμένους, αμέσως θα καταλάβει τη δυσκολία που έχουν για να πιάσουν κουβέντα με τον άγνωστο που κάθεται πλάι τους στο ίδιο παγκάκι. Κάθε απόγευμα σχεδόν. Ομως εκείνοι παραμένουν ακίνητοι, σχεδόν σιωπηλοί, μελαγχολικοί, κάπως ντροπαλοί θα λέγαμε. Ενώ, στο απέναντι ακριβώς παγκάκι μια μοναχική ηλικιωμένη γυναίκα μονάχα ελάχιστα λεπτά της ώρας θα μείνει μόνη.

Οχι βέβαια, δε θα κάτσει με τα χέρια σταυρωμένα να κοιτάει με άδειο βλέμμα το πουθενά, να μηρυκάζει το παρελθόν, να ανακαλεί οδυνηρές αναμνήσεις, να νοσταλγεί ανεπανάληπτες στιγμές και σαν φθινοπωρινό φύλλο να τρέμει για το μέλλον, που έτσι κι αλλιώς να το αποφύγει δεν μπορεί. Θα κάνει αντιπερισπασμό. θα στρέψει τη σκέψη της στο παρόν. Το παρόν, που αλίμονο σε λίγο παρελθόν θα γίνει κι αυτό. Θα πιάσει αμέσως κουβέντα. Με ποιον; Με οποιονδήποτε. Με την κυρία που περνάει ή που κάθεται δίπλα της, με το ζωηρό παιδάκι της νεαρής μητέρας που παίζει και κάνει ενοχλητικό θόρυβο, αλλά εκείνη δεν την πειράζει. Εχουν συνηθίσει τα αυτιά της σε παιδικές φωνούλες. Μα το σπουδαιότερο είναι πώς θα αναγκάσει εκείνον το μελαγχολικό «μουγκό» κύριο που κάθεται σαν άγαλμα απέναντί της, και θα του αποσπάσει μια λέξη. Θα απευθυνθεί στο γατάκι, στο σκυλάκι, αλλά και στο δέντρο ακόμα. Γιατί τα λέμε όλα αυτά; Γιατί έτσι. Γιατί είναι Κυριακή σήμερα και μπορούμε άνετα να κάνουμε τις παρατηρήσεις μας, να συζητήσουμε τις διαπιστώσεις μας, να εκφράσουμε τις απόψεις μας. Εάν διαφωνείτε να μας το πείτε. Μα πριν συμφωνήσετε ή διαφωνήσετε, κάντε μια βόλτα στο πάρκο και θα το διαπιστώσετε ιδίοις όμμασι. Οι γυναίκες είναι πιο αισιόδοξες, είναι πιο προσαρμοστικές. Θα τελειώναμε εδώ, αν ξαφνικά δε μας ερχόταν στο νου η ρήση του Οσκαρ Ουάιλντ: «Αισιόδοξος μπορεί να είναι μονάχα ο απληροφόρητος». Είναι τάχα έτσι;

Τελευταία Κυριακή του Σεπτέμβρη σήμερα, και λέμε νοερά να πάμε σε ένα όμορφο πολυσύχναστο νησί, που οφείλει τη μορφή του στις γεωλογικές μεταβολές των Προϊστορικών Χρόνων. Στη Σαντορίνη, όπως σωστά υποθέσατε. Στη Σαντορίνη, που γνώρισε μεγάλη οικονομική, εμπορική και καλλιτεχνική ακμή, η οποία διακόπηκε βίαια με την τρομερή έκρηξη του ηφαιστείου το 17ο-16ο π.Χ., με αποτέλεσμα να βυθιστεί το κεντρικό τμήμα του, σχηματίζοντας μια μεγάλη καλντέρα. Αργότερα, πολλοί ερευνητές συσχέτισαν αυτή την τρομερή καταστροφή και με τον καταποντισμό της Ατλαντίδας. Αλλά το ηφαίστειο δεν έλεγε να ησυχάσει. Αιώνες αργότερα και πάλι θύμωσε με αποτέλεσμα να αναστατώσει και να θρυμματίσει το νησί, σχηματίζοντας δυο νησάκια: τη Θηρασία και την Παλαιά Καμένη. Στα 1570 δονήθηκε και πάλι η Σαντορίνη και από τις εκρήξεις βυθίστηκε το νότιο άκρο του λιμανιού για να γεννηθεί η Μικρή Καμένη, ενώ το 1707 το άγριο ξέσπασμά του ηφαιστείου δημιούργησε τη Νέα Καμένη. Ολα αυτά τα γερά ξεσπάσματα, αυτές οι καταστροφικές μανίες όχι μόνο δεν κατόρθωσαν να ασχημύνουν το νησί, αλλά, αντίθετα, η Σαντορίνη αντιστάθηκε και πείσμωσε. Διατήρησε την ομορφιά της και μάλιστα κατόρθωσε το ακατόρθωτο. Να γίνεται κάθε μέρα ωραιότερη, φρεσκότερη, επιθυμητή. Αγέραστη είναι.

Τώρα που οι περισσότεροι τουρίστες έφυγαν, τώρα είναι η πιο κατάλληλη εποχή για να την επισκεφτούμε. Να κάνουμε μια μικρή απόδραση λέμε και ο γλυκός, ήρεμος και χρυσός Σεπτέμβρης που τελειώνει, θα βάλει και αυτός το χέρι του για να μας κάνει πιο συναρπαστική τη μικρή αυτή μας έφοδο. Πάμε; Ελάτε τώρα, δε θα μείνουμε πολύ, ένα τριήμερο μονάχα. Τώρα θα αναρωτηθείτε γιατί τόση επιμονή;

Η αλήθεια είναι πως το ταξίδι, καθώς και άλλα πολλά που θα ακολουθήσουν, μάς το «πρότειναν και μας το ...υπέδειξαν» οι εξαιρετικές φωτογραφίες του Αντώνη Μπάστα. Ο πρώην εκδότης είχε ένα κρυφό πάθος, ένα χόμπι όπως συνηθίζουμε να λέμε ...ελληνιστί: Ηταν ερασιτέχνης φωτογράφος. Ετσι, όταν κουράστηκε από τις καθημερινές υποχρεώσεις του, όταν αναγκάστηκε να ξεκόψει από τις εκδοτικές του δραστηριότητες, ελευθερώθηκε και διέγραψε το παρελθόν. Πήρε μια βαθιά ανάσα, εφοδιάστηκε με μια καλή φωτογραφική μηχανή, και ξεκίνησε μια νέα ζωή. Ταξίδεψε στα ελληνικά νησιά, αλλά και στην ενδοχώρα, απαθανατίζοντας με το φακό του τη δική του Ελλάδα από τη δική του οπτική γωνιά. Ομορφη γωνιά, στα αλήθεια είναι. Μαζί του θα κάνουμε και άλλα ταξίδια μιας και ένας φίλος, γνωστός για την καλαισθησία του και τη γενναιοδωρία του, μας χάρισε σε μια χάρτινη κασετίνα τις φωτογραφίες του Αντώνη Μπάστα. Δώρο ανεκτίμητο είναι. Και ο φίλος το ίδιο. Προχωρούμε.

Μα σήμερα θα πάμε στην Οία, στα Φηρά, στον Πύργο, θα θαυμάσουμε τα μικρά πάλλευκα σπιτάκια με τους θόλους και τις καμάρες με τα μικρά πολλά παραθυράκια που βλέπουν στη θάλασσα. Μια ανάσα θα πάρουμε και θα ανέβουμε πάνω στο γαϊδουράκι, για να φτάσουμε πάνω, στον πανέμορφο οικισμό με την απίστευτη θέα, για να ζήσουμε μια εξαιρετική εμπειρία. Θα δούμε τον ήλιο να δύει και αυτή τη δύση πότε δε θα λησμονήσουμε. Ετσι μας έχουν πει οι τυχεροί που στάθηκαν μαγεμένοι και κοιτούσαν τον ήλιο να βουτάει στη θάλασσα της Σαντορίνης. Λέμε να πάμε και στις δυο Μητροπόλεις, την ορθόδοξη και την καθολική, να επισκεφτούμε το Μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης (ιδρύθηκε το 1596,) το κτίριο του Γκύζη που χτίστηκε στα 1700 και τώρα στεγάζει το Πνευματικό Κέντρο της Θήρας και λειτουργεί σαν έκθεση με εικόνες, έγγραφα, χάρτες, πίνακες ζωγραφικής και άλλα κειμήλια που αφορούν τις Κυκλάδες και, φυσικά, ειδικότερα τη Σαντορίνη. Θα πάμε, επίσης, στη Νέα καμένη. Πώς; Από τον Ορμο Φηρών, καθώς μας λένε φεύγουν εκδρομικά καΐκια. Γιατί; Μα ασφαλώς για να δούμε τον κρατήρα του ηφαιστείου, από όπου βγαίνουν θειάφι και ζεστός αέρας. Ακόμα και το έδαφος είναι ζεστό, γι' αυτό μας συμβούλευσαν να φοράμε αθλητικά παπούτσια και να έχουμε εφοδιαστεί με πόσιμο νερό. Αλλά και από το αρχαιολογικό Μουσείο δε θα λείψουμε. Περιλαμβάνει στα εκθέματά του μια μεγάλη συλλογή από θηραϊκά αγγεία και ευρήματα από τις ανασκαμμένες θέσεις στο νησί, Γεωμετρικής Περιόδου, κυρίως. Κάτι ακόμη που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι το λαογραφικό μουσείο του Εμμανουήλ Λιγνού, στο Κοντοχώρι. Περιλαμβάνει εργαστήρια παλαιών επαγγελμάτων (ξυλουργείο, υποδηματοποιείο και βαρελάδικο) υπόσκαφο σαντοριναίικο σπίτι και αποθήκη με πατητήρι, αλλά και εργαλεία οινοποιίας, πινακοθήκη και χιλιάδες άλλα υπέροχα πράγματα. Μα τώρα, ώρα είναι να επιστρέψουμε σπίτι μας, να ξαπλώσουμε στο κρεβάτι μας, να κλείσουμε τα μάτια μας. Ωρα είναι. Ο ήλιος βασίλεψε. Και εμείς το ίδιο. Η εικόνα της Σαντορίνης τρυπώνει μέσα από τα κλειστά βλέφαρά μας. Καλή μας νύχτα. Σαντοριναίικα όνειρα θα δούμε...