Διαβάζοντας το «Αταίριαστο Βαλς» του Σπύρου Τζόκα, αισθάνθηκα πως είχα το προνόμιο να στέκομαι μπροστά σε μια λογοτεχνική και ιστορική πράξη μνήμης, συνείδησης και δικαίου. Δεν πρόκειται απλώς για κάποιο ακόμα βιβλίο. Είναι ένα βιβλίο που τιμά την ίδια την αλήθεια της Ιστορίας. Την αλήθεια - μέσα από το βλέμμα - ενός συγγραφέα, που ξέρει πως οι πληγές δεν κλείνουν όταν τις ξεχνάμε, αλλά όταν τις βλέπουμε κατάματα. Ο Σπύρος Τζόκας, γράφοντας το μυθιστόρημα «Αταίριαστο Βαλς», επιχειρεί ένα είδος προειδοποίησης, ιδιαίτερα χρήσιμης σε περιόδους σαν τη σημερινή.

• Τώρα που επινοούνται όχι μόνο «αντικομμουνιστικές εβδομάδες» και ανιστόρητες αμφισβητήσεις αγώνων και θυσιών, αλλά και προκλητικές και απαράδεκτες απόπειρες πολιτικής δίωξης σε βάρος του ΚΚΕ, όπως αυτή της συγκεκριμένης ποινικής διαδικασίας, που κινήθηκε μετά από καταγγελία - μήνυση του διαβόητου φασίστα Κωνσταντίνου Πλεύρη. (Βέβαια όπως είπε και η Λιάνα Κανέλλη, όταν το σύστημα αναθέτει τον αντικομμουνισμό στα καταδικασμένα από την Ιστορία απομεινάρια της πολιτικής, σημαίνει ότι βρίσκεται σε πανικό).
• Τώρα που η ανάπτυξη της πολεμικής οικονομίας - στο φόντο του ανταγωνισμού των ιμπεριαλιστών - εκθέτει τη ζωή και το μέλλον μας σε κίνδυνο.
• Τώρα που ο λαός γίνεται στόχος αντιποίνων και φορολογείται άγρια για να τροφοδοτούνται με πακτωλούς χρημάτων οι έμποροι του θανάτου.
• Τώρα που τα deals για τα κέρδη των ομίλων και οι σχεδιασμοί των ΗΠΑ μετατρέπουν σε «μπαρουταποθήκη» τη χώρα.

Το ταξίδι που μας επιφυλάσσει αυτό το βιβλίο, προσφέρει γνώση, συμπεράσματα, αλλά και δύναμη για να μπορούμε να στεκόμαστε ακλόνητοι μπροστά στις δυσκολίες, στην πίεση που ασκεί ο αρνητικός συσχετισμός, και στις θύελλες που έχουν ξεσπάσει στον πλανήτη. Σήμερα ειδικά, είναι που κανείς δεν πρέπει να μείνει απλός θεατής, παρατηρώντας τον κυνισμό με τον οποίο η αστική τάξη καλλιεργεί την «κουλτούρα πολέμου» για σχέδια που γράφονται με το αίμα των λαών.

Ο μελλοντικός αναγνώστης πρέπει να ξέρει πως δεν πρόκειται για ένα βιβλίο που διαβάζεται και μετά ξεχνιέται σ' ένα ράφι. Στις σελίδες του ζωντανεύει μια δυνατή ιστορία που σε αναστατώνει και, τελικά, σ' επηρεάζει βαθιά.

Ολα συμβαίνουν σε μια προσφυγική γειτονιά της Αθήνας, στα μέσα της δεκαετίας του '60. Εκεί συναντιούνται τυχαία δύο άνθρωποι. Αγνωστοι μεταξύ τους. Δύο άνθρωποι που κουβαλούν στις πλάτες τους όχι μόνο το βάρος του ονόματός τους, αλλά και μια ολόκληρη εποχή της Ελλάδας που αγωνίζεται να σταθεί όρθια, μέσα από πληγές, εμφύλιους, προδοσίες, εξορίες, όνειρα σκοτωμένα και όνειρα που επιμένουν.

Ο συγγραφέας μας συστήνει τον κυρ-Παντελή Περιμένη και τον μικρό Αχιλλέα Σεμελή. Ο πατέρας του ενός, ο Νώντας είναι δωσίλογος. Ο παππούς του άλλου, ο Αχιλλέας κομμουνιστής. Δύο κόσμοι που δεν μιλούσαν, δεν επικοινωνούσαν. Που δεν αγγίζονταν. Που δεν έσμιγαν.

Ταυτότητες φτιαγμένες από αίμα, επιλογές, προδοσίες, αγώνες, ενοχές. Η σύγκρουση δεν μπορεί να είναι μόνο πολιτική. Είναι βαθιά ανθρώπινη. Οπως και η ίδια η Ιστορία. Κι όμως, εδώ ακριβώς, αρχίζει το «αταίριαστο βαλς» τους. Ενας χορός παράξενος, μοναδικός. Ενας χορός που συναντά τον εαυτό του μέσα στην αντιπαλότητα. Μέσα στην ενοχή. Και, πολλές φορές, στην ίδια την ανάγκη για λύτρωση. Ενα βαλς αλλόκοτο και αταίριαστο, με βήματα ασυγχρόνιστα. Κι ενώ οι δύο τους ανήκουν σε διαφορετικούς κόσμους, κάτι παράξενο γεννιέται μεταξύ τους.

Το έργο του Σπύρου Τζόκα είναι τόσο πολυεπίπεδο, που δεν ξέρεις αν πρέπει πρώτα να θαυμάσεις την ιστορική του εμβάθυνση ή την ανθρώπινη αλήθεια που κουβαλά κάθε σελίδα. Με φόντο τα μεγάλα γεγονότα μιας τραυματικής και πολυτάραχης εποχής - από τους Λαμπράκηδες και την αποστασία του '65, μέχρι τη σύγχρονη οικονομική κρίση - ο συγγραφέας δεν καταγράφει μόνο τη δημόσια ιστορία, αλλά και τις μικρές ιστορίες πίσω από αυτήν. Αυτές που γράφουν οι άνθρωποι.

Κι αυτό κάνει το βιβλίο μεγαλειώδες. Η αφήγηση δεν μένει στάσιμη. Μας οδηγεί στα δύσκολα μονοπάτια της μνήμης, από τα χρόνια της φωτιάς μέχρι τη δεκαετία της καταστροφής του '90. Τα χρόνια που ξεπουλήθηκαν οι ιδέες, οι αγώνες, οι ελπίδες, τα χρόνια με τις οδυνηρές καταρρεύσεις. Τα χρόνια που ο καπιταλισμός έδειξε το πιο σκληρό του πρόσωπο, το πιο βάρβαρο στους εργαζόμενους, στους πρόσφυγες, στους νέους, στις γυναίκες.

Το «Αταίριαστο Βαλς» μοιάζει με αρχαία τραγωδία. Η Υβρις υπάρχει, παντού. Η Νέμεσις έρχεται ακριβοδίκαιη. Κι η Κάθαρση, για όσους την αντέξουν, δεν είναι ποτέ χωρίς πόνο. Και ακριβώς εκεί, ανάμεσα στην προσωπική μοναξιά και στην ιστορική διαδρομή, ο Σπύρος Τζόκας χτίζει ένα έργο που δεν είναι απλώς λογοτεχνικό. Είναι απαραίτητο.

Απαραίτητο γιατί μας δείχνει το πιο δύσκολο μάθημα: Πως η Ιστορία δεν είναι ένα βιβλίο στα χέρια των νικητών. Είναι οι σκιές που συνεχίζουν να μας παρακολουθούν. Είναι το αίμα που δεν ξέβαψε. Είναι οι δρόμοι που χάραξαν και περπάτησαν οι δικοί μας άγιοι κι εμείς τους περπατάμε ακόμα.

Και κάποιοι από αυτούς τους ιερούς δρόμους είναι εδώ στην Καισαριανή. Σ' αυτήν τη μυθική πόλη, που λάμπει στον χρόνο και στη μνήμη! Σ' αυτήν τη σοφή έφηβη, με την προσφυγική δημιουργικότητα, την αντάρτικη αντοχή, τη γενναιότητα και το πάθος της ΕΠΟΝίτισσας.

Από εκείνον τον άγριο Μάη του 1923, που κατέφυγαν στα χώματά της οι ξεριζωμένοι Μικρασιάτες, μέχρι σήμερα, μεσολάβησαν πολλές θυσίες, πολλοί αγώνες, πολλά όνειρα, πολλά βάσανα, πολλές σφαίρες και πολύ αίμα. Στις φτωχογειτονιές της συνέβησαν και συμβαίνουν τα πιο όμορφα θαύματα, αλλά και οι πιο φρικιαστικές μεταπολεμικές διώξεις αγωνιστών.

Οι άνθρωποι όμως, σ' αυτές τις λαϊκές γειτονιές, είναι δυνατοί, αντέχουν, επιμένουν, γλεντούν, αγωνίζονται, προχωρούν. Μπορεί να φταίει κι εκείνος ο Υμηττός, που πάντα μοσχοβολούσε από θυμάρια κι αγριοδυόσμους. Το βουνό που, όπως έλεγε ο Καμπούρογλου, ήταν το «μέγα παραβάν χωρίζον την κοιλάδα του πνεύματος από την πεδιάδα του οινοπνεύματος».

Σε αυτό το σκηνικό, ο συγγραφέας θυμίζει το πιο σπουδαίο: Πως καμιά εποχή δεν είναι φτιαγμένη από μονόχρωμες αλήθειες. Κι ότι στο τέλος, οι άνθρωποι αναζητούν όχι μόνο τη δικαίωση ή τη νίκη, αλλά και τη λύτρωση και πως μέσα από τον οργανωμένο αγώνα γεννιούνται γρανιτένιοι μαχητές, που αντέχουν σε όλες τις συνθήκες.

Κι εδώ, πριν κλείσω, θέλω να πω δυο λόγια για τον ίδιο τον συγγραφέα. Για τον άνθρωπο πίσω από τις λέξεις. Γιατί ο Σπύρος Τζόκας δεν είναι απλώς ένας συγγραφέας σαν όλους τους άλλους. Είναι ένας άνθρωπος που κουβαλάει μέσα του την ίδια τη μνήμη της πόλης. Της Καισαριανής. Της γειτονιάς του. Της προσφυγιάς, της αγωνίας, των τραυμάτων, της περηφάνιας, της συλλογικής ψυχής. Αγωνιστής, διανοούμενος, άνθρωπος της πράξης.

Με τα γραφτά του φροντίζει να μην ξεχνάμε. Να μην ξεχνάμε ούτε τα ξεπουλήματα, ούτε τις διώξεις, ούτε τα χρόνια του κοπανιστού αέρα, ούτε της αρπαχτής και της προδοσίας. Ο λαός συνεχίζει να χτυπιέται από παντού, αλλά και να παλεύει. Δεν είμαστε όλοι ίδιοι. Δεν υποτάσσονται όλοι. Δεν καταπίνουν όλοι την αδικία και την εκμετάλλευση, σαν χάπι λήθης. Γι' αυτό και το βιβλίο αυτό της «Σύγχρονης Εποχής» να θεωρηθεί ένα πολύτιμο δώρο. Ενα δώρο που μας θυμίζει πως, όσο ζούμε, όσο γράφουμε, όσο ανασαίνουμε σε τούτη τη χώρα, δεν επιτρέπεται η ...αμνησία.

Σας προτρέπω να το διαβάσετε. Να το αγαπήσετε. Και να το αφήσετε να σηκώσει το πέπλο από το πρόσωπο της πραγματικής ιστορίας μας. Αυτής που προσπαθούν να κρύψουν, να αλλοιώσουν, να παραχαράξουν, να αποσιωπήσουν.

Γιατί, όπως λέει και ο ίδιος: «Κάποιοι λύγισαν κάτω από τα γεγονότα. Κάποιοι άλλοι στάθηκαν απέναντί τους και νίκησαν. Το βιβλίο αυτό είναι για όλους. Γιατί κανείς δεν βγαίνει αλώβητος από τον χρόνο. Ομως, κάποιοι, βγαίνουν ανθρώπινοι».

Κι αυτό το βιβλίο, μέσα από τη λογοτεχνική του δύναμη, στέκεται δίπλα σ' αυτήν τη σταθερά, επισημαίνοντας πως μπορεί κάποιοι να επέλεξαν την εύκολη λύση, αλλά κάποιοι άλλοι διάλεξαν την αξιοπρέπεια του αγώνα. Και εδώ είναι που συναντιέται η λογοτεχνία με την Ιστορία. Και εδώ, συναντιέται και η ψυχή μας μ' αυτό το βιβλίο. Γιατί το «Αταίριαστο Βαλς» δεν μας μιλάει μόνο για το παρελθόν. Μας μιλάει και για το παρόν, αλλά και για εκείνο που δεν έχει έρθει ακόμη. Ας χορέψουμε επιτέλους έναν χορό που δεν θα είναι αταίριαστος με την αξιοπρέπειά μας. Εναν χορό που θα έχει βήματα σταθερά, αρμονικά και ανθρώπινα.

Ο Σπύρος Τζόκας, ένα πρόσωπο της προσφυγικής Αθήνας, μαθητής της Ιστορίας και πολίτης με άποψη, δεν μας παραδίδει απλώς ένα μυθιστόρημα. Παραδίδει μια παρακαταθήκη, για να παραμείνει ζωντανή η πιο μεγάλη αλήθεια: «Οσο υπάρχουν αυτοί που αγωνίζονται, η Ιστορία δεν τελειώνει ποτέ». Και στην Ιστορία του Κόμματός μας, είναι χιλιάδες οι σύντροφοι και οι συντρόφισσες που με τα έργα και το παράδειγμά τους έγραψαν λαμπρές σελίδες στο μεγάλο βιβλίο της πάλης για την κοινωνική απελευθέρωση.

Η Ιστορία, οι παραδόσεις και το κύρος του ΚΚΕ είναι βαθιά ριζωμένα στον ελληνικό λαό. Οι αμέτρητες θυσίες των ανθρώπων του ενέπνευσαν και συνεχίζουν να εμπνέουν. Κι όπως λέει στη σελίδα 305, «Να ακούσουμε το κάλεσμα της Ιστορίας και να δεθούμε στο κατάρτι της συνείδησης και της αξιοπρέπειάς μας, σαν τους συντρόφους του Οδυσσέα. Να μην παρασυρθούμε από τις Σειρήνες του ατομικισμού και του ωφελιμισμού. Πολλές φορές ο ρεαλισμός κι ο ορθολογισμός αποδείχτηκαν τα δίδυμα αδελφάκια του φόβου και της δειλής επιβίωσης».

Ευχαριστούμε αυτόν τον ξεχωριστό συγγραφέα, που βρήκε τον τρόπο, μετρώντας τις πληγές να πάρουμε απαντήσεις με αλήθεια, χωρίς ψευδαισθήσεις κι αυταπάτες. Που δεν φοβάται να φωτίσει την πραγματικότητα. Μάλλον γιατί ξέρει πως η Ιστορία δεν συγχωρεί εκείνους που δεν την αντέχουν.