ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σάββατο 15 Νοέμβρη 2025 - Κυριακή 16 Νοέμβρη 2025
Σελ. /40
ΝΑΝΟΤΥΡΑΝΝΟΣ
Νέο είδος δεινοσαύρου ταξινομήθηκε ως συγγενές αλλά διαφορετικό από τον Τυραννόσαυρο ρεξ

Καλλιτεχνική απεικόνιση Νανοτυράννων που επιτίθενται σε έναν νεαρό Τυραννόσαυρο ρεξ, ο οποίος είναι ακόμη στο μέγεθός τους. Στο βάθος η μητέρα του νεαρού Τυραννόσαυρου πλησιάζει για να τον υπερασπιστεί
Καλλιτεχνική απεικόνιση Νανοτυράννων που επιτίθενται σε έναν νεαρό Τυραννόσαυρο ρεξ, ο οποίος είναι ακόμη στο μέγεθός τους. Στο βάθος η μητέρα του νεαρού Τυραννόσαυρου πλησιάζει για να τον υπερασπιστεί
Για πάνω από τρεις δεκαετίες οι παλαιοντολόγοι διαφωνούσαν αν πραγματικά υπήρξε ο ευκίνητος σαρκοφάγος δεινόσαυρος Νανοτύραννος στη Βόρεια Αμερική της Κρητιδικής περιόδου, ή τα απολιθωμένα οστά που ανακάλυψαν κάποιοι ερευνητές ανήκουν στην πραγματικότητα σε νεαρό άτομο Τυραννόσαυρου ρεξ (Τ. ρεξ), που δεν είχε φτάσει στο θηριώδες μέγεθος του ενήλικου ζώου του είδους. Μια νέα μελέτη ανάλυσης των απολιθωμένων οστών δύο δεινοσαύρων που πάλεψαν μεταξύ τους, και ανακαλύφθηκαν το 2006 στην Μοντάνα, φαίνεται να κλείνει το θέμα υπέρ του Νανοτυράννου. Τα απολιθώματα προέρχονται από έναν Τρικεράτοπα και έναν μικρό δεινόσαυρο παρόμοιο με Τυραννόσαυρο, και έφεραν σημάδια από σημαντικά τραύματα.

Σύμφωνα με τη μελέτη, ο Νανοτύραννος σε πλήρη ανάπτυξη είχε το μισό μήκος του Τ. ρεξ και το ένα δέκατο της μάζας του σώματός του. Δεν υπάρχει τρόπος αυτό το ζώο να μπορούσε να αναπτυχθεί σε Τ. ρεξ, άρα πρέπει να ήταν ένας μικρότερος, πιο ευέλικτος θηρευτής, που κυνηγούσε παράλληλα με τον Τυραννόσαυρο. Το πιο καθοριστικό στοιχείο προέρχεται από ένα μικροσκοπικό χαρακτηριστικό, μια σειρά πυκνά τοποθετημένους δακτυλίους ανάπτυξης στα οστά, που υποδηλώνουν ότι το απολιθωμένο ζώο είχε ολοκληρώσει την ανάπτυξή του.

Χρησιμοποιώντας σαρωτές υψηλής ανάλυσης, η ερευνητική ομάδα βρήκε επίσης ότι το κρανίο του Νανοτυράννου διέθετε περισσότερες υποδοχές για δόντια απ' ό,τι του Τ. ρεξ και διαφορετικές διαδρομές για τα νεύρα του κρανίου και τα ιγμόρια, συγκριτικά με τον μεγάλο ανταγωνιστή του. Αυτά τα χαρακτηριστικά διαμορφώνονται νωρίς στην εμβρυονική ανάπτυξη και παραμένουν σταθερά εφ' όρου ζωής. Οι ερευνητές πραγματοποίησαν μια βασισμένη σε υπολογιστές εξελικτική ανάλυση, τοποθετώντας τον Νανοτύραννο σε έναν νέο κλάδο, ακριβώς δίπλα στον κλάδο όπου ανήκει ο Τ. ρεξ, και ονόμασαν τον κλάδο αυτόν Νανοτυραννίδες. Σύγκριναν το πρόσφατο εύρημα με δύο παλιότερα απολιθώματα, επίσης από τη Μοντάνα, που εδώ και χρόνια εκτίθενται σε μουσεία στις ΗΠΑ, και διαπίστωσαν ότι το ένα απ' αυτά ανήκει ακριβώς στο ίδιο είδος, τον Νανοτύραννο λανσένσις, ενώ το άλλο σε ένα νέο είδος, τον Νανοτύραννο λίθιους.

Απολιθωμένο κρανίο του Nanotyrannus lancensis
Απολιθωμένο κρανίο του Nanotyrannus lancensis
Αλλοι παλαιοντολόγοι εκτιμούν ότι δεν είναι παράξενο στη Βόρεια Αμερική να υπήρχαν δύο οικογένειες κορυφαίων θηρευτών, καθώς το ίδιο συνέβαινε και στην Ασία, όπου ζούσε ο Τυραννόσαυρος Ταρμπόσαυρος και μαζί με αυτόν και ο μικρότερος Τυραννόσαυρος Αλιόραμος. Παρ' όλα αυτά, εκείνοι που υποστηρίζουν ότι τα απολιθώματα μικρόσωμων Τυραννόσαυρων στις ΗΠΑ δεν αποτελούν νέο είδος, αλλά προέρχονται από νεαρούς Τυραννόσαυρους, επιμένουν πως χρειάζεται να βρεθούν κι άλλα δείγματα μικρόσωμων Τυραννόσαυρων για να ξεκαθαριστεί το ζήτημα. Αν κάθε μικροσκοπικός σκελετός είναι Νανοτύραννος, τότε πού είναι οι σκελετοί των νεαρών Τ. ρεξ, αναρωτιούνται, και προσθέτουν ότι η ωριμότητα του σκελετού από μόνη της δεν προσδιορίζει ένα είδος.

Η ύπαρξη του Νανοτυράννου δίνει μια νέα εικόνα για τις τελευταίες μέρες των δεινοσαύρων. Αντί για έναν μοναδικό θηρευτή, η εποχή εκείνη δείχνει να διέθετε μία γκάμα θηρευτών και το ερώτημα που προκύπτει τώρα είναι πώς κατάφερναν να συνυπάρχουν, να αποφεύγουν τον ανταγωνισμό μεταξύ τους και να διαμορφώνουν την εξέλιξη των θηραμάτων. Οι συγγραφείς της μελέτης αντιτείνουν ότι τώρα που διόρθωσαν το λάθος με τον Νανοτύραννο θα πρέπει να επανεξεταστούν και άλλα απολιθώματα μικρών Τυραννοσαύρων, που ίσως ταυτοποιήθηκαν λαθεμένα, και ίσως έτσι ανακαλυφθούν και νέα είδη δεινοσαύρων αυτής της οικογένειας.


Επιμέλεια:
Σταύρος Ξενικουδάκης
Πηγή: «Scientific American»


Πρωτεϊνική «σκανδάλη» που πυροδοτεί την αυτοκαταστροφή κυττάρων μολυσμένων από ιούς

Μοντέλο των πρωτεϊνών (με πράσινο) που πυροδοτούν την αυτοκτονία των κυττάρων όταν μολυνθούν από παθογόνα, απελευθερώνοντας το ένζυμο (γαλάζιο) στη λαβή του «σπαθιού»
Μοντέλο των πρωτεϊνών (με πράσινο) που πυροδοτούν την αυτοκτονία των κυττάρων όταν μολυνθούν από παθογόνα, απελευθερώνοντας το ένζυμο (γαλάζιο) στη λαβή του «σπαθιού»
Οταν ένας ιός εισβάλλει σε κάποιο κύτταρό μας, το κύτταρο πρέπει να τον ανιχνεύσει και μέσα σε λίγα λεπτά να «αποφασίσει» τι θα κάνει. Αν το κύτταρο αυτοκαταστραφεί αμέσως, θα εμποδιστεί ο ιός από το να διαδοθεί σε όλο το σώμα. Αλλά μια τόσο οριστική αντίδραση σε έναν ψευδή συναγερμό θα σήμαινε ότι το κύτταρο θα πέθαινε χωρίς λόγο.

Ερευνητές ανακάλυψαν ότι μια ειδική ομάδα περίπου 100 πρωτεϊνών ανοσοποίησης βρίσκεται μέσα σε κάθε κύτταρο του σώματος, απλώς περιμένοντας, χωρίς να συμμετέχει σε κάποια διεργασία. Οταν ένας ιός εισβάλει, πυροδοτεί τον σχηματισμό ενός κρυστάλλου και οι πρωτεΐνες αυτές ακαριαία τον αγκαλιάζουν, σχηματίζοντας μια αναγκαία σκαλωσιά, ώστε τα ένζυμα που ονομάζονται κασπάσες να ενεργοποιηθούν και να αρχίσουν αμέσως τον κυτταρικό θάνατο. Οι κασπάσες πρέπει να τραβηχτούν κοντά μεταξύ τους για να ενεργοποιηθούν. Αυτό το είδος κυτταρικού θανάτου αποκαλείται πυρόπτωση και, αντίθετα με την απόπτωση (τον προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο), προκαλεί φλεγμονή.

Η ταχύτητα της «απόφασης» είναι το κλειδί. Αν ένα κύτταρο στηριζόταν σε πιο παραδοσιακά μονοπάτια μεταφοράς χημικών σημάτων που ενεργοποιούν γονίδια για την αντιμετώπιση μιας μόλυνσης, τότε ένας ευέλικτος ιός θα μπορούσε να κυριεύσει τον μηχανισμό παραγωγής πρωτεϊνών του κυττάρου πριν το κύτταρο μπορέσει να αντιδράσει.

Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι οι πρωτεΐνες ανοσοποίησης παραμένουν διαλυτές, αλλά κατά τη διάρκεια της ζωής αρχίζουν να κρυσταλλοποιούνται αυθόρμητα σε τυχαίες στιγμές, οδηγώντας σε κατά λάθος πυροδοτήσεις, κυτταρικό θάνατο και φλεγμονή. Αν περάσει αρκετός χρόνος, κάθε κύτταρο του σώματος θα πεθάνει μέσω αυτού του μηχανισμού, ακόμα κι αν δεν μπει μέσα του κάποιος ιός. Τα συμπεράσματα αυτά δείχνουν πως αυτές οι πρωτεΐνες ανοσοποίησης μπορεί να συμβάλουν στη χαμηλής έντασης φλεγμονή που συνοδεύει τη γήρανση. Η ανακάλυψη τρόπου αποφυγής της αυθόρμητης κρυσταλλοποίησής τους θα μπορούσε να επιμηκύνει τη ζωή των κυττάρων και να μειώσει τη σχετιζόμενη με τη γήρανση φλεγμονή, αλλά το αντίτιμο θα ήταν ένα λιγότερο ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα.

Αυτό το χαρακτηριστικό του ανοσοποιητικού είναι πολύ αρχαίο. Συναντάται ακόμα και στα πιο πρώιμα και απλά ζώα, όπως οι σπόγγοι, ενώ υπάρχει και στα βακτήρια, από τα οποία μάλλον το κληρονομήσαμε. Συγκεκριμένα, υπάρχει στα βακτήρια που ζουν σε πυκνοδομημένες κοινότητες. Ενας μεμονωμένος μονοκύτταρος οργανισμός δεν έχει κανένα λόγο να αυτοκτονήσει. Αλλά όταν ένας μονοκύτταρος οργανισμός είναι μέρος μιας κοινότητας στην οποία επιτίθεται ένας βακτηριοφάγος, τότε έχει απόλυτο νόημα να θυσιαστεί, επειδή σχετίζεται με κάθε άλλον που βρίσκεται γύρω του.


Παρασιτικά σκουλήκια χρησιμοποιούν τον στατικό ηλεκτρισμό ως «ακτίνα έλξης»

Απεικόνιση των δυναμικών γραμμών του ηλεκτρικού πεδίου γύρω από μύγα που είναι φορτισμένη με θετικό φορτίο στατικού ηλεκτρισμού. Τα παρασιτικά νηματώδη σκουλήκια χρησιμοποιούν το ηλεκτρικό πεδίο για να πηδήξουν πάνω στον ιπτάμενο ξενιστή
Απεικόνιση των δυναμικών γραμμών του ηλεκτρικού πεδίου γύρω από μύγα που είναι φορτισμένη με θετικό φορτίο στατικού ηλεκτρισμού. Τα παρασιτικά νηματώδη σκουλήκια χρησιμοποιούν το ηλεκτρικό πεδίο για να πηδήξουν πάνω στον ιπτάμενο ξενιστή
Με μια πρώτη ματιά φαίνεται θαύμα ότι τα παρασιτικά νηματώδη σκουλήκια υπάρχουν καν. Για να αναπαραχθούν αυτά τα μικροσκοπικά ζώα, που έχουν περίπου το μέγεθος της μύτης της καρφίτσας, πρέπει να κάνουν ένα άλμα 25 φορές πιο μακρύ από το μήκος του σώματός τους και να προσγειωθούν πάνω σε ένα έντομο που περνά με ταχύτητα από πάνω τους. Ο άνεμος, η βαρύτητα και η αντίσταση του αέρα μπαίνουν όλα εμπόδιο στο να βρουν τον στόχο, αλλά μια νέα έρευνα δείχνει ότι υπάρχει μια άλλη απρόσμενη δύναμη που τα βοηθά: Ο στατικός ηλεκτρισμός.

Στην κλίμακα μεγέθους του ανθρώπου ο στατικός ηλεκτρισμός είναι απλώς κάτι αξιοπερίεργο. Περπατάς πάνω στο χαλί, η τριβή μεταφέρει ηλεκτρόνια από το πάτωμα στις κάλτσες σου και τελικά δέχεσαι ένα ήπιο τσίμπημα, όταν η ηλεκτρική ανισορροπία εξισορροπηθεί με μια ηλεκτρική εκκένωση ανάμεσα στο χέρι σου και στο μεταλλικό πόμολο της πόρτας. Ομως αυτές οι διαδικασίες παίζουν τεράστιο ρόλο στον μικροσκοπικό κόσμο των εντόμων. Και μόνο το χτύπημα των φτερών τους παράγει αρκετό θετικό ηλεκτρικό φορτίο για να έλξει τα αντίθετα φορτισμένα νηματώδη που βρίσκονται στον αέρα προς τη μεριά του άτυχου ξενιστή τους. Τα σκουλήκια δεν χρειάζεται να σημαδέψουν, αφού στηρίζονται σε αυτήν την «ακτίνα έλξης», όπως ονομάζεται συνήθως σε διαστημικές σειρές επιστημονικής φαντασίας.

Δεν είναι το πρώτο πείραμα το οποίο φωτίζει τη Φυσική που κυριαρχεί στις ζωές αυτών των μικροσκοπικών ζώων. Το 2013 είχε ανακαλυφθεί ότι οι μέλισσες μπορούν να νιώσουν τα ηλεκτρικά πεδία γύρω από τα λουλούδια, και να χρησιμοποιήσουν αυτές τις πληροφορίες για να επιλέξουν προς τα πού θα πάνε για να βρουν νέκταρ. Την ίδια εποχή διαπιστώθηκε ότι οι ιστοί των αραχνών παραμορφώνονται προς τη μεριά των θετικά φορτισμένων περαστικών εντόμων, ώστε να τα συλλάβουν. Το 2023 έγινε αντιληπτό ότι τα τσιμπούρια έλκονται παθητικά από τη γούνα των ξενιστών τους, η οποία συσσωρεύει αρνητικά φορτία.

Σε αντίθεση με τα τσιμπούρια τα νηματώδη σκουλήκια αναλαμβάνουν πιο ενεργητική δράση, αφού αναπηδούν για να βρεθούν στον αέρα. Σε πειράματα, αλλά και σε μετέπειτα προσομοιώσεις σε υπολογιστή, διαπιστώθηκε πως όταν η διαφορά δυναμικού λόγω στατικού ηλεκτρισμού έφτανε τα 800 βολτ, τα σκουλήκια έβρισκαν τελικά τον στόχο τους σε ποσοστό 70%, ακόμα κι αν είχαν πηδήξει προς τη λάθος κατεύθυνση. Η αξιοποίηση του ηλεκτρικού πεδίου ήταν η αιτία που οδήγησε στην εξελικτική απόκτηση, από τα σκουλήκια αυτά, της ικανότητας να αναπηδούν.



Μνημεία & Μουσεία Αγώνων του Λαού
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ