Οταν ασχολούμαστε με τους μύκητες, τους αντιμετωπίζουμε συνήθως ως μικρές ενοχλήσεις: η μούχλα πάνω στο τυρί ή το ψωμί, ή πάνω στα παπούτσια στο βάθος της παπουτσοθήκης, ή ακόμη τα μανιτάρια που εμφανίζονται στον κήπο μετά από μακρές περιόδους βροχοπτώσεων. Τους εντοπίζουμε και μετά ξύνουμε το στρώμα όπου έχουν αναπτυχθεί ή καθαρίζουμε τις επιφάνειες απ' αυτούς, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε ότι εμπλεκόμαστε με τα εύθραυστα όρια ενός δικτύου, που διαπλέκεται σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι μύκητες αποτελούν ένα ξεχωριστό ζωικό βασίλειο αποτελούμενο από τουλάχιστον έξι εκατομμύρια διαφορετικά είδη, από τη μαγιά που χρησιμοποιείται στη μαγειρική, μέχρι τα πιο εξωτικά είδη. Σε αντίθεση με τα ζώα, τα κύτταρά τους δεν έχουν μεμβράνες, αλλά τοιχώματα, όπως των φυτών. Σε αντίθεση με τα φυτά, δεν μπορούν να συνθέσουν την τροφή τους. Σε αντίθεση με τα βακτήρια έχουν το DNA τους μέσα στον πυρήνα και τα κύτταρά τους διαθέτουν οργανέλλες, χαρακτηριστικά που τα κάνουν να μοιάζουν πολύ με τα κύτταρα των ζώων. Οι μύκητες σπάνε βράχους, τρέφουν φυτά, γίνονται πυρήνες συμπύκνωσης στα σύννεφα, καλύπτουν το δέρμα και βρίθουν μέσα στο έντερό μας, ένας κρυφός και λίγο εξερευνημένος κόσμος, που ζει μαζί μας και μέσα μας.

Αυτή η αμοιβαία συνύπαρξη τείνει να βγει εκτός ισορροπίας. Οι μύκητες βγαίνουν από τις κλιματικές ζώνες στις οποίες ζούσαν, προσαρμόζονται σε περιβάλλοντα που έως τώρα ήταν εχθρικά γι΄ αυτούς, αποκτούν καινούριες συμπεριφορές, που τους επιτρέπουν να μεταπηδήσουν μεταξύ ειδών με νέους τρόπους. Κατ' αυτόν τον τρόπο γίνονται πιο επιτυχημένα παθογόνα, απειλώντας την ανθρώπινη υγεία με τρόπους και σε έκταση που δεν έχει προηγούμενο.

Κατά μία εκτίμηση υπάρχουν 300 εκατομμύρια άνθρωποι με μυκητιακές μολύνσεις, από τις οποίες προκύπτουν 1,6 εκατομμύρια θάνατοι κάθε χρόνο, περισσότεροι δηλαδή απ' όσους προκαλεί η ελονοσία και περίπου όσους προκαλεί η φυματίωση. Μόνο στις ΗΠΑ το κέντρο λοιμώξεων CDC υπολογίζει ότι 75.000 άνθρωποι νοσηλεύονται κάθε χρόνο εξαιτίας μυκητιακών λοιμώξεων, ενώ άλλα 8,9 εκατομμύρια αναζητούν εξωνοσοκομειακή θεραπεία.

Το καθιερωμένο ιατρικό δόγμα είναι ότι ο ανθρώπινος οργανισμός προστατεύεται από τους μύκητες, όχι μόνο χάρη στα διάφορα υποσυστήματα του ανοσοποιητικού, αλλά και επειδή είμαστε θηλαστικά και έχουμε θερμοκρασία σώματος υψηλότερη από εκείνη που προτιμούν οι μύκητες. Οι πιο κρύες εξωτερικές επιφάνειες του σώματος διατρέχουν κίνδυνο για μυκητιακές μικροεπιθέσεις, όπως οι μυκητιάσεις στα πόδια, οι λειχήνες και άλλες δερματικές μολύνσεις.

Οι μύκητες εκμεταλλεύονται τα αδύναμα ή κατεσταλμένα ανοσοποιητικά συστήματα, αλλά πριν από τα μέσα του 20ού αιώνα, οι άνθρωποι με τέτοια προβλήματα δεν ζούσαν για πολύ. Από τότε η Ιατρική κατάφερε να διατηρεί στη ζωή ανθρώπους με κατεστραμμένα από αρρώστια ή θεραπεία καρκίνου ανοσοποιητικά συστήματα. Ανέπτυξε μάλιστα πολλές θεραπείες που καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σκοπίμως, για την αντιμετώπιση της απόρριψης μεταμοσχεύσεων και τη θεραπεία αυτοάνοσων νοσημάτων, όπως ο λύκος και η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Ετσι έχει αυξηθεί το ποσοστό ανθρώπων που είναι σήμερα ευάλωτοι στους μύκητες.

Για το ευάλωτο δεν ευθύνεται μόνο η μεγάλη επιτυχία της ιατρικής στην προφύλαξη της ζωής. Η αποψίλωση εκτάσεων για μετατροπή σε γεωργικές καλλιέργειες και τόπους κατοικίας διαταράσσει τις σταθερές ισορροπίες ανάμεσα στους μύκητες και τους ξενιστές τους. Η μεταφορά αγαθών και ζώων σε κάθε άκρη του κόσμου γίνεται οδός εξάπλωσης των μυκήτων. Η υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων αυξάνει την ανθεκτικότητα των οργανισμών που επιζούν. Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας οδηγεί σε προσαρμογή των μυκήτων στο νέο περιβάλλον, μειώνοντας την απόσταση ανάμεσα στη βέλτιστη γι΄ αυτούς θερμοκρασία και τη θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος, που μας προστάτευε για τόσο καιρό.

Οι μύκητες δεν ήρθαν από το πουθενά. Ηταν πάντα εδώ μαζί μας, συνυφασμένοι με τη ζωή και το περιβάλλον μας, ευρισκόμενοι ακόμη και μέσα στο σώμα μας. Κάθε μέρα κάθε άνθρωπος στον πλανήτη εισπνέει κατά μέσο όρο 1.000 σπόρους μυκήτων. Δεν είναι δυνατό να αποκλείσουμε την επαφή με το βασίλειο των μυκήτων. Οι επιστήμονες προσπαθούν να κατανοήσουν τους μυριάδες τρόπους που οδήγησαν στην καταστροφή της άμυνάς μας απέναντι σε αυτά τα μικρόβια, ώστε να βρουν τρόπους για να την επαναφέρουν. Αλλά δεν είναι ζήτημα μόνο των επιστημόνων.

Ενας από τους πιο επικίνδυνους μύκητες είναι ο ενδημικός στα νοσοκομεία Candida auris. Ο C. auris δεν συμπεριφέρεται πια όπως άλλοι παθογόνοι μύκητες, που ζουν ήσυχα μέσα στο έντερο και εισέρχονται μέσα στο αίμα, ή σε εκκριτικές μεμβράνες μόνο όταν το ανοσοποιητικό σύστημα βγει εκτός ισορροπίας για κάποιον λόγο. Την πρώτη δεκαετία του αιώνα, ο C. auris ανέπτυξε την ικανότητα να μεταπηδά από άνθρωπο σε άνθρωπο. Εμαθε να ζει πάνω σε επιφάνειες από μέταλλο, πλαστικό, ύφασμα και χαρτί. Τους πρώτους μήνες μετά την εμφάνιση του νέου κορονοϊού, όταν οι ιατρικές μάσκες βρίσκονταν σε έλλειψη και το νοσηλευτικό προσωπικό αναγκαζόταν να τις ξαναχρησιμοποιεί, σε πολλά νοσοκομεία στην Ινδία και στις ΗΠΑ διαπιστώθηκε ότι σημαντικός αριθμός νοσηλευόμενων ασθενών με βαριά COVID είχαν μολυνθεί από C. auris. Τα δύο τρίτα απ' αυτούς πέθαναν. Ομως, η πληθώρα των κρουσμάτων που ακολούθησε σε συνδυασμό με τις αδυναμίες του συστήματος δημόσιας Υγείας στον καπιταλισμό, οδήγησαν στην εγκατάλειψη της παρακολούθησης των μυκητιακών λοιμώξεων των ασθενών COVID.

Στη φύση, ο μύκητας Aspergillus fumigatus λειτουργεί ως συνεργείο καθαρισμού, διευκολύνοντας το σάπισμα της νεκρής βλάστησης, εμποδίζοντας το έδαφος να θαφτεί κάτω από νεκρά φυτά και πεσμένα φύλλα. Ομως ο Aspergillus γίνεται και αιτία μόλυνσης, όταν καταφέρει να βάλει τους σπόρους του μέσα σε έναν ανθρώπινο οργανισμό με αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα. Τότε, σε συνδυασμό με την ασθένεια για την οποία έχει γίνει η ανοσοκαταστολή οδηγεί σε σχεδόν βέβαιο θάνατο. Κατά την πανδημία της γρίπης Η1Ν1 το 2009, ο Aspergillus άρχισε να βρίσκει ως θύματα υγιείς ανθρώπους, που ασθενούσαν μόνο από τη γρίπη. Στην Ολλανδία αρκετοί ασθενείς με Η1Ν1 μπήκαν στο νοσοκομείο επειδή δεν μπορούσαν να αναπνεύσουν και λίγες μέρες αργότερα πέθαναν. Το 2018, αυτό που οι γιατροί ονόμασαν πνευμονική ασπεργίλλωση εμφανιζόταν στο ένα τρίτο των βαριών περιπτώσεων γρίπης, οδηγώντας στο θάνατο τα δύο τρίτα από αυτούς.

Με τον νέο κορονοϊό τα πράγματα ήταν δύσκολα μέσα στα νοσοκομεία, εξαιτίας του ενδημικού σε αυτά C. auris και των επιπλοκών που δημιουργούσε στους ασθενείς με βαριά COVID. Αλλά ο Aspergillus έχει τη διαφορά ότι δεν κατοικεί μόνο μέσα στα νοσοκομεία. Βρίσκεται πρακτικά παντού και δεν υπάρχει τρόπος να αποκλειστεί η εισπνοή σπόρων του. Στα πέντε νοσοκομεία που δραστηριοποιείται το ιατρικό κέντρο «Τζονς Χόπκινς» στις ΗΠΑ, διαπίστωσαν ότι σε έναν στους 10 ανθρώπους που αρρώστησαν με βαριά COVID, αναπτυσσόταν παράλληλα ασπεργίλλωση.

Η δυσκολία αντιμετώπισης των παθογόνων μυκήτων δεν οφείλεται μόνο στον ύπουλο και αποτελεσματικό τρόπο με τον οποίο μεταδίδονται, αλλά και στο γεγονός ότι έχουν αρχίσει να αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στα λιγοστά υπάρχοντα αντιμυκητιακά φάρμακα, με τον ίδιο τρόπο που τα βακτήρια αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά. Τα κέρδη από ένα νέο αντιμυκητιακό φάρμακο είναι αμφίβολα και γι΄ αυτό τα φαρμακευτικά μονοπώλια δεν επενδύουν στην ανακάλυψη νέων. Δεν φταίνε κάποιοι κακοί και απάνθρωποι διευθύνοντες σύμβουλοι, απλώς έτσι λειτουργούν τα πράγματα στον καπιταλισμό. Πολλά από τα υπάρχοντα φάρμακα είναι τοξικά για τον ανθρώπινο οργανισμό, όπως η αμφοτερικίνη Β, που αναγκάζει τους γιατρούς να ζυγίσουν τα υπέρ και τα κατά στη χρήση της ενάντια σε μύκητες, καθώς κάνουν ζημιά στα νεφρά.

Ο C. auris ήδη είναι ανθεκτικός και στις τρεις κύριες κατηγορίες αντιμυκητιακών φαρμάκων (πολυένια, αζόλες, εχινοκανδίνες). Ο Aspergillus αυξάνει την αντίστασή του στην κύρια ομάδα που χρησιμοποιείται εναντίον του, τις αζόλες, καθώς εκτίθεται συνεχώς σε μεγάλο βαθμό σε αυτές. Οι αζόλες χρησιμοποιούνται όχι μόνο στη γεωργία, για τον έλεγχο μυκητιάσεων των φυτών, αλλά ακόμη και στις μπογιές, τα πλαστικά και τα οικοδομικά υλικά! Καθώς δεν υπάρχει επιστημονικός κεντρικός σχεδιασμός και ο κάθε κεφαλαιοκράτης κοιτάζει το κέρδος του αδιαφορώντας για το κοινωνικό κόστος, οι βιομήχανοι των φυτοφαρμάκων, των πλαστικών και των οικοδομικών υλικών δεν ενδιαφέρονται για τις επιπτώσεις που έχει η χρήση τέτοιων ουσιών στην προστασία από τους παθογόνους μύκητες. Πρέπει το πράγμα να φτάσει στο απροχώρητο, ώστε ο συλλογικός καπιταλιστής - το κράτος - να αποπειραθεί να ...«ρυθμίσει» θέματα σαν αυτά.

Χρειάζονται περισσότερα αντιμυκητιακά φάρμακα, αλλά καλύτερη αντιμετώπιση των μυκήτων δεν είναι η θεραπεία, αλλά η πρόληψη: τα εμβόλια. Αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχει κανένα εμβόλιο κατά των μυκήτων, αλλά ίσως είναι δυνατό να κατασκευαστούν τέτοια εμβόλια, καθώς μεγάλα τμήματα του πληθυσμού εμφανίζουν ανοσία σε μυκητιάσεις διαδεδομένες στις περιοχές όπου κατοικούν.