«Η Αγγλία διά να εξασφαλίση την κατοχήν τουεδαφικού συνδέσμου Ευρώπης-Ασίας είχεναποφασίσει την επέκτασιν του ελληνικού κράτους,όχι μόνον μέχρι Κωνσταντινουπόλεως αλλά καιεις την Μ. Ασίαν. Διά της πολιτικής επιρροής επίτης Ελλάδος θα εξησφάλιζε την κατοχήν των Στενώνκαι συγχρόνως θα εκμηδένιζε την γαλλικήν επιρροήνεπί τη Συρίας, διότι θα την έθετε μεταξύ της ιδικήςτης εντολής εις την Μεσοποταμίαν και της ελληνικήςκατοχής της Μ. Ασίας. Η αστική τάξις της Ελλάδος,χάριν των συμφερόντων της, επροθυμοποιήθη ναεξυπηρετήση τα αγγλικά σχέδια. Ο κ. Βενιζέλος καιτο κόμμα του εν Ελλάδι ανέλαβον να εξασφαλίσουντην αγγλικήν επιρροήν»¹.

«Η απόφαση για αποστολή ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία - γράφει ο Ν. Ψυρούκης³- άνοιγε διάπλατα το δρόμο της τυχοδιωκτικής περιπέτειας και της καταστροφής... Η απόφαση είχε παρθεί πίσω από τις πλάτες της Ιταλίας και χωρίς καμία εγγύηση για τη μελλοντική στάση των ΗΠΑ και της Γαλλίας ή καλύτερα με τη βεβαιότητα ότι η στάση τους θα άλλαζε οπωσδήποτε και μάλιστα πολύ σύντομα».

Σε γενικές γραμμές το παρασκήνιο της απόφασης αυτής και η γενικότερη στάση των μεγάλων δυνάμεων έχει ως εξής:

Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν αντίθετες με τις ελληνικές διεκδικήσεις στη Μικρά Ασία, δεδομένου ότι στη σύγκρουσή τους με τους Αγγλογάλλους για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών της περιοχής είχαν συμφέρον να μη διαλυθεί η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τη θέση τους αυτή την είχαν εκφράσει απερίφραστα με το γνωστό διάγγελμα των «14 σημείων» του Προέδρου Ουίλσον, όπου στο 12ο σημείο εκφραζόταν ρητή και κατηγορηματική άρνηση στο ενδεχόμενο διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η Ιταλία, που κατείχε τα Δωδεκάνησα, είχε σαφείς βλέψεις στην περιοχή της Μικράς Ασίας, ανταγωνιζόταν ευθέως την Ελλάδα και το Μάρτη του 1919 δε δίστασε να κάνει απόβαση στην Αττάλεια σχεδιάζοντας να επεκτείνει ακόμη περισσότερο τις κτήσεις της. Την κατάσταση περιέπλεκε περισσότερο το γεγονός ότι «η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία είχαν υποσχεθεί την παραχώρηση των μικρασιατικών παράλιων εδαφών στην Ιταλία»⁴. Πώς όμως φτάσαμε στην απόφαση υπέρ της ελληνικής στρατιωτικής απόβασης; Δεν επρόκειτο για τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από έναν πρόσκαιρο υπολογισμό συμφερόντων που έκαναν στη δοσμένη ιστορική στιγμή οι ισχυροί της εποχής.

Η ανικανότητα του Σουλτάνου να επιβάλει τάξη στο εσωτερικό της χώρας και να καθυποτάξει το εθνικό επαναστατικό κίνημα υποχρέωσε τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής να αναζητήσουν έναν ξένο αστυνόμο που θα έφερνε σε πέρας αυτή τη δουλιά ούτως ώστε αυτές να μοιράσουν με την ησυχία τους την Εγγύς Ανατολή και ιδιαίτερα να κανονίσουν ποιος θα κυριαρχούσε στα πετρέλαια της Μοσούλης και της Μεσοποταμίας. Επίσης, υπήρχε διαμάχη αναμεταξύ τους για τον έλεγχο των συγκοινωνιακών κόμβων, ενώ είχαν σοβαρές ανοιχτές πληγές με το αντιαποικιακό κίνημα που φούντωνε στην Ανατολή και το εργατικό επαναστατικό κίνημα που τράνταζε την Ευρώπη με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και το ξέσπασμα της Οχτωβριανής Επανάστασης⁵. Ο έλεγχος επομένως της Τουρκίας και ειδικότερα του εθνικοεπαναστατικού κινήματος που γιγαντωνόταν στο εσωτερικό της ήταν ζήτημα πρώτης προτεραιότητας για τα ιμπεριαλιστικά κράτη της εποχής. Το δύσκολο όμως γι' αυτά ήταν να βρούνε ένα κράτος-χωροφύλακα, που θα ήταν κοινής εμπιστοσύνης. Ετσι φτάσαμε στην επιλογή της Ελλάδας, την οποία για μια στιγμή η συγκυρία το έφερε να την ανεχτούν ή να την αποδεχτούν ως χωροφύλακα στη Μικρά Ασία όλες οι μεγάλες δυνάμεις.

Βέβαια, οι Εγγλέζοι είχαν τη μεγαλύτερη εμπιστοσύνη, όσον αφορά στη διαφύλαξη των συμφερόντων τους στην περιοχή, στην Ελλάδα παρά στην Ιταλία, που ήταν μια χώρα με αποικιακές κτήσεις και ιμπεριαλιστική συμπεριφορά. Γράφει ο καθηγητής Κ. Σβολόπουλος⁶: «Η βρετανική πλευρά, και ειδικότερα ο πρωθυπουργός Λόυντ Τζωρτζ, υιοθετούσε την άποψη ότι η καλύτερη εξυπηρέτηση των επιδιώξεών του - πολιτικών, στρατηγικών και οικονομικών - στο χώρο της Εγγύς Ανατολής συνεχόταν με την ενίσχυση του ελληνικού παράγοντα». Ο ίδιος ο Λόιντ Τζορτζ έλεγε χαρακτηριστικά⁷:

«Οι Ελληνες... θα γίνουν οι πρώτοι φύλακες της μεγάλης οδού ήτις εξασφαλίζει την ενότητα της Συμπολιτείας».

Ετσι στη συνεδρίαση του Ανωτάτου Συμμαχικού Συμβουλίου στις 23 του Απρίλη/6 του Μάη του 1919 - κι ενώ απουσίαζαν οι Ιταλοί αντιπρόσωποι- ο Λ. Τζορτζ πρότεινε την απόβαση ελληνικών δυνάμεων στη Σμύρνη. Επιφυλάξεις εξέφρασε μόνο ο Κλεμανσό εκ μέρους της Γαλλίας, αλλά στη συνέχεια δε χρειάστηκαν ούτε αυτές δεδομένου ότι η Ιταλία και οι ΗΠΑ απέφυγαν να πάρουν αρνητική θέση στην αγγλική πρόταση⁸.

Η απόφαση για απόβαση του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία - γράφει πολύ σωστά ο Κ. Σακελλαρόπουλος⁹- «ελήφθη προς εξυπηρέτησιν σκοπών ασχέτων προς της Ελλάδα». Αυτή είναι η αλήθεια κι ας σημειωνόταν στην απόφαση πως σκοπός ήταν να εμποδιστούν οι σφαγές σε βάρος των χριστιανών. Αλλωστε, λίγα χρόνια αργότερα, όταν φτάσαμε στη Μικρασιατική Καταστροφή, οι μεγάλες δυνάμεις μπορούσαν να εμποδίσουν τις σφαγές και τον ξεριζωμό των χριστιανών της Μικράς Ασίας αλλά έμειναν ασυγκίνητες και δεν το έκαναν.

Εξίσου παραμύθι είναι ότι δήθεν ο ελληνικός στρατός πήγε και επιτέλεσε εκπολιτιστικό έργο στην περιοχή αυτή. Αυτά τα φαιδρά πρόβαλε τότε η επίσημη προπαγάνδα από το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών¹⁰. Ταυτόχρονα, όμως, απευθυνόμενη προς τους ισχυρούς του κόσμου, η ίδια προπαγάνδα, διαλαλούσε ότι η ελληνική διοίκηση στη Σμύρνη προστάτευε τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων. Διαβάζουμε σχετικά¹¹: «Η Ελληνική Διοίκησις Σμύρνης, εκ παραλλήλου προς την λοιπήν εκπολιτιστικήν δράσιν της, ουδέν παρέλειψεν όπως παρέχη αμέριστον την συνδρομήν και βοήθειάν της εις ό,τι αφορά την αποτελεσματικήν προστασίαν των ενταύθα ξένων συμφερόντων, έχουσα υπ' όψιν ότι και ταύτα συντελούν μεγάλως εις την οικονομικήν παραγωγήν του τόπου τούτου και εμπράκτως ούτω αποδεικνύουσα ότι, ανεξαρτήτως του κυβερνώντος εκάστοτε κόμματος, εμφορείται πάντοτε υπό των αυτών διαθέσεων σεβασμού προς τα ξένα συμφέροντα και προστασίας αυτών, ου μόνον επί τω σκοπώ της εξασφαλίσεώς των, αλλά και αυτής της προαγωγής των». Περισσότερα σχόλια περιττεύουν.

Μπορεί όμως απ' αφορμή τη Μικρασιατική Εκστρατεία να γίνει λόγος για ιμπεριαλιστική συμπεριφορά της Ελλάδας ή ότι η Ελλάδα ήταν μια ιμπεριαλιστική χώρα; Τέτοιος αυτοτελής ρόλος του ελληνικού κεφαλαίου δεν υπήρχε, όχι μόνο στο επίπεδο της οικονομίας αλλά και στη σφαίρα της πολιτικής που συνεπάγεται από την συγκεκριμένη οικονομία. Το ελληνικό κεφάλαιο, ως οργανικό μέρος του διεθνούς ιμπεριαλιστικού κεφαλαίου, μπορούσε να συμμετέχει σε τέτοιες επιχειρήσεις μόνο ως αρωγός του ξένου μονοπωλιακού κεφαλαίου με το οποίο συνδεόταν.

Υπό αυτό το πρίσμα μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί η ελληνική αστική τάξη ανέλαβε το ρίσκο της Μικρασιατικής Εκστρατείας ενώ γνώριζε τους κινδύνους αλλά και γιατί σ' όλη τη διάρκεια αυτής της περιπέτειας κάθε ενέργεια του ελληνικού στρατού ήταν απολύτως εναρμονισμένη με κάποιον αγγλικό ελιγμό στο πλαίσιο του ανταγωνισμού των ισχυρών για τα πετρέλαια της Εγγύς Ανατολής και την κατάπνιξη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της περιοχής.

Η ελληνική αστική τάξη, αναλαμβάνοντας την επιχείρηση της Μικράς Ασίας, δεν υπολόγισε ή υποτίμησε το γεγονός ότι σχετιζόταν με μια πρωτοβουλία που είχε άμεση σχέση με το μέλλον του τουρκικού λαού κι άγγιζε τις πιο ευαίσθητες χορδές του. Από την πρώτη μέρα εμφάνισης του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη σημειώθηκαν αναταραχές και εκδηλώθηκε έμπρακτη αντίσταση, με αποτέλεσμα την επομένη να λειτουργήσουν έκτακτα στρατοδικεία. Γράφει γι' αυτή την πρώτη μέρα η επίσημη Ιστορία του Στρατού¹²: «Τμήματα κατά την κίνησή τους μέσα στην πόλη, προσβλήθηκαν αιφνιδιαστικά από Τούρκους στρατιώτες και πολίτες, τους οποίους η μεραρχία εξουδετέρωσε αμέσως».

Η αντίσταση του τουρκικού λαού κατά της ξένης κατοχής έπαιρνε καθημερινά όλο και περισσότερο παλλαϊκό, εθνικό-επαναστατικό χαρακτήρα, δεδομένου ότι η πάλη για εθνική απελευθέρωση συνδεόταν και με την απαλλαγή από το καθεστώς του Σουλτάνου. Αυτή την εξέλιξη φαίνεται ότι δεν την είχαν υπολογίσει ούτε οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της εποχής. Υποχρεώθηκαν όμως να την υπολογίσουν στη συνέχεια. Ετσι είχε απόλυτα δίκιο ο Λένιν όταν το Φλεβάρη του 1921 σημείωνε σχετικά¹³: «Οι Τούρκοι εργάτες και αγρότες κατόρθωσαν να δείξουν πως η αντίσταση των σημερινών λαών ενάντια στην αρπαγή είναι κάτι που πρέπει να το παίρνει κανείς υπόψη του κι ότι η καταλήστευση, στην οποία καταδίκασαν την Τουρκία οι ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις, προκάλεσε μια αντίσταση που ανάγκασε τα ισχυρά ιμπεριαλιστικά κράτη να μαζέψουν τα χέρια τους». Δυστυχώς όμως για την Ελλάδα δεν αρκούσε να μαζέψει μόνο τα χέρια της. Επρεπε να μαζέψει και τις κομματιασμένες σάρκες της.

1 Γ. Α. Γεωργιάδη: «Η χρεοκοπία του Ελληνικού Ιμπεριαλισμού», ΚΟΜΕΠ, τεύχος 4/1922, σελ. 140

2 Κ. Σβολόπουλου: «Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική 1900-1945», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 151

3 Ν. Ψυρούκη: «Η Μικρασιατική Καταστροφή», εκδόσεις «Επικαιρότητα», σελ. 113

4 «Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού», ΓΕΣ/ΔΙΣ, 1998, σελ. 193

5 Ν. Ψυρούκη, στο ίδιο, σελ. 111

6 Κ. Σβολόπουλου, στο ίδιο, σελ. 152

7 Γ. Κορδάτου: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις «20ός Αιώνας», τόμος XIII, σελ. 527

8 «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», «Εκδοτική Αθηνών», τόμος ΙΕ΄, σελ. 115

9 Κ. Σακελλαρόπουλος: «Η Σκιά της Δύσεως», Αθήνα 1954, σελ. 66

10 «Η Ελλάς εις την Μικράν Ασίαν», Αθήναι 1921, έκδοσις Γραφείου Τύπου Υπουργείου Εξωτερικών, τεύχος I σελ. 3 και τεύχος II, Αθήναι 1922, σελ. 3

11 «Η Ελλάς εις την Μικράν Ασίαν», τεύχος I, Αθήναι 1921, έκδοσις Γραφείου Τύπου Υπουργείου Εξωτερικών, σελ. 17

12 «Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού», ΓΕΣ/ΔΙΣ, 1998, σελ. 194

13 Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 42, σελ. 354