Οι αλλαγές που γίνανε δεν περιορίστηκαν μόνο στα κομμάτια και την κίνησή τους αλλά αγκάλιασαν σχεδόν όλα τα στοιχεία του παιχνιδιού. Η ασπρόμαυρη σκακιέρα (ή παραλλαγές της σε διάφορες αποχρώσεις του σκούρου - ανοιχτού), που ο κάθε παίκτης πρέπει να έχει ένα λευκό τετράγωνο στη δεξιά γωνία του, προϋπήρχε του 15ου αιώνα, όμως παραμένει άγνωστο, με τα στοιχεία που έχουμε διαθέσιμα έως σήμερα, πότε ακριβώς εισήχθη αυτή η αλλαγή. Το σίγουρο πάντως είναι πως τέτοιος κανόνας δεν υπήρχε στο αραβικό σκάκι, ενώ αντίθετα αποτελεί ξεκάθαρο κανόνα του σύγχρονου παιχνιδιού. Στο ποίημα του Εinsiedeln⁴αναφέρεται: «Η σκακιέρα αποτελείται από 8 επί 8 τετράγωνα (tabulae), τα οποία ορισμένοι παίκτες φτιάχνουν δίχρωμα (chequered). Τα δύο χρώματα βοηθούν στον υπολογισμό και διευκολύνουν την παρακολούθηση των κινήσεων». Την εποχή του Μεσαίωνα η σκακιέρα είναι σημαντικά μεγαλύτερη τόσο σε μέγεθος όσο και σε όγκο. Φτιάχνεται από ξύλο ή μέταλλο και αυτό εξηγεί τη συχνότητα και την αποτελεσματικότητα με την οποία χρησιμοποιήθηκε στα μυθιστορήματα της εποχής, ως όπλο επίθεσης ή άμυνας.

Ακολουθεί η καθιέρωση της αρχικής θέσης των κομματιών, με τη σαφή διατύπωση για την τοποθέτηση του βασιλιά και της βασίλισσας. Στο έργο του Ιταλού Jacobusde Cessolis βρίσκουμε μια από τις πρώτες αναφορές για την τοποθέτηση των κομματιών, «Rexater inalbo; servatregina colorem»⁵, δηλαδή ο βασιλιάς στέκεται στο αντίθετο. Η βασίλισσα διατηρεί το χρώμα της.

Στο προηγούμενο μέρος είδαμε για την αλλαγή στη δύναμη της βασίλισσας και τη σημαντική θέση που αυτή απέκτησε μέσα στη σκακιέρα. Οι υπόλοιπες αλλαγές που γίνανε σε σχέση με το «παλιό σκάκι» ήταν οι εξής:

2. Ο αξιωματικός: Στο παλιό παιχνίδι κινείται δύο τετράγωνα διαγώνια, περνάει πάνω από άλλα κομμάτια και τρώει στο τετράγωνο που καταλήγει. Στο «νέο παιχνίδι» αποκτάει τη σύγχρονη κίνησή του, τη γνωστή σε μας διαγώνια κίνηση χωρίς άλματα ή άλλους περιορισμούς στην εμβέλειά της, εκτός φυσικά αν βρίσκεται άλλο κομμάτι (εχθρικό ή μη) πάνω στη διαγώνιο.

3. Το πιόνι από το ένα βήμα που έκανε, τώρα έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει δύο τετράγωνα μπροστά, όταν βρίσκεται στην αρχική του θέση. Την εισαγωγή του νέου αυτού κανόνα ακολούθησε η είσοδος της ειδικής κίνησης του πιονιού, το εν πασσάν, ή enpassant (γαλλικά) που σημαίνει περνώντας. Αλλαγές έχουμε και στην προαγωγή των πιονιών, που πλέον μπορούν να προάγονται σε οποιοδήποτε κομμάτι εκτός φυσικά από το βασιλιά, σε αντίθεση με το «παλιό σκάκι» που το πιόνι όταν έφτανε στην τελευταία γραμμή μέσα στο αντίπαλο στρατόπεδο μπορούσε να προαχθεί μονάχα σε βασίλισσα.

4. Το Ροκέ είναι η άλλη ειδική κίνηση μαζί με το εν πασσάν που εμφανίζεται στους κανόνες του σύγχρονου σκακιού. Εχει τις ρίζες της σε δύο κινήσεις που προϋπήρχαν με παραλλαγές από χώρα σε χώρα. Η πρώτη ήταν το «άλμα του βασιλιά», μια κίνηση με την οποία δινόταν η δυνατότητα στο βασιλιά να πηγαίνει δύο ή τρία τετράγωνα στην πρώτη του κίνηση, εφόσον δεν απειλούνταν. Η δεύτερη ήταν η αλλαγή που γινόταν στη θέση του βασιλιά, με την βασίλισσα όμως και μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις. Η αναγκαιότητα για το Ροκέ εμφανίζεται τη στιγμή που αλλάζει η εμβέλεια στις κινήσεις της βασίλισσας και του αξιωματικού.

5. Ματ και Πατ: Ξεκαθάρισμα ή αλλαγές έχουμε και στον τρόπο που τελειώνει μια παρτίδα. Στο «παλιό σκάκι», η νίκη μπορούσε να έρθει με διάφορες παραλλαγές. Αναφέρουμε πρώτα την καθαρή περίπτωση όταν γινόταν Ματ στο βασιλιά. Ακριβώς όπως και σήμερα, ήταν και η μόνη από τις παραλλαγές που άντεξε και καθιερώθηκε αυτούσια στο σύγχρονο σκάκι. Οι άλλες περιπτώσεις νίκης ήταν:

- «Να ληστέψεις τον βασιλιά». Αυτό συνέβαινε όταν ο βασιλιάς έμενε μόνος του στη σκακιέρα χωρίς κανένα άλλο κομμάτι. Στα αγγλικά κείμενα ονομάζεται «bare King», δηλαδή «ο βασιλιάς γυμνός», ενώ στην Ισπανία χρησιμοποιείται ο όρος «robbato».

- Το Πατ ή mate ahogado στα Ισπανικά μετρούσε ως νίκη, σε αντίθεση με το σύγχρονο σκάκι που είναι μια από τις περιπτώσεις ισοπαλίας.

Οι δύο τελευταίες παραλλαγές νίκης θεωρούνταν υποδεέστερες από το Ματ.

Συνεχίζεται...

Παραπομπές:

1. Αρθρο στον «Ριζοσπάστη» 13 - 14/2/2021 του Μηνά Αντύπα, «Οι πλοιοκτήτες των νησιών του Αιγαίου»

2. https://el.wikipedia.org/wiki/Αναγέννηση

3. Γκάρι Κασπάροβ, «Οι μεγάλοι προκάτοχοί μου» τ. 1ος, εκδ. «Κέδρος» (2016)

4. Το χειρόγραφο του Εinsiedeln που χρονολογείται στα 990 μ.Χ., περιέχει την πρώτη ευρωπαϊκή περιγραφή του σκακιού. Είναι το πρώτο σωζόμενο χειρόγραφο με θέμα το σκάκι στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Είναι γραμμένο στα φύλλα ενός λατινικού χειρόγραφου που σώζονται στη Μονή Einsiedeln της Ελβετίας. Συγγραφέας τους ήταν ένας γερμανόφωνος μοναχός, ο οποίος έγραψε το λατινικό αυτό ποίημα ενενήντα οκτώ γραμμών με τίτλο «Στίχοι στο Σκάκι» («Versus descachis»).

5. Ο Jacobusde Cessolis (1250 - 1322), Δομινικανός μοναχός στη Λομβαρδία της Ιταλίας, είναι ο συγγραφέας του πιο διάσημου βιβλίου ηθικής για το σκάκι στον Μεσαίωνα. Το βιβλίο του γραμμένο στα Λατινικά, έγινε ένα από τα πρώτα βιβλία που εκδόθηκαν στην αγγλική γλώσσα, το «The Game and Playe of the Chesse», από τον William Caxton το 1474.