Μια άκρως ενδιαφέρουσα εκδήλωση, με θέμα τη λεγόμενη «4η βιομηχανική επανάσταση», τους μύθους και τις αλήθειες γύρω από αυτή, παρακολούθησαν εκατοντάδες επισκέπτες του Φεστιβάλ το απόγευμα της Πέμπτης στη Σκηνή Φοιτητών και Νέων Εργαζομένων.

Οι επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις, η εφαρμογή τους στην παραγωγή, οι δυνατότητες που προσφέρουν αλλά και οι περιορισμοί που θέτουν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής στην αξιοποίησή τους για την ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών του λαού, βρέθηκαν στο επίκεντρο των ομιλιών και της συζήτησης που ακολούθησε. Αποτυπώθηκαν επίσης εύστοχα στο βίντεο που ετοίμασε η Εργατική Επιτροπή του ΚΣ της ΚΝΕ και το οποίο προβλήθηκε στην εκδήλωση.

Σ' αυτό το φύλλο ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει εκτενή αποσπάσματα από τις ομιλίες του Γρηγόρη Λιονή, μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνου του Τμήματος Οικονομίας, και του Κώστα Παπαδάκη, μέλους της ΚΕ και ευρωβουλευτή.

Εχουμε πια μεγάλη πείρα από το καπιταλιστικό σύστημα, στο πώς προωθεί τέτοιες καινοτομίες. Πρωτίστως είναι απλησίαστες και πανάκριβες για το λαό, αποκλειστικό προνόμιο και απόλαυση της αστικής τάξης.

Κάθε τεχνολογικό βήμα που έχει κατακτηθεί, πολλές φορές καιρό ή και χρόνια πριν, και το οποίο βρίσκεται στα συρτάρια των μονοπωλίων και στις επαύλεις των αστών, κάθε νέα καινοτομία, αποσπάται και πωλείται με σημαντική καθυστέρηση, πανάκριβα, με το κομμάτι, με τη γνωστή διαβάθμιση στην ποιότητα ανάλογα με το πορτοφόλι του καθενός, ενώ συχνά πολλοί - χωρίς «φουσκωμένο» πορτοφόλι - δεν τη γεύονται καν. Κι αφού κάνει τον εμπορικό κύκλο της κάθε τέτοια νέα ανακάλυψη, αποφέροντας τεράστια κέρδη στα μονοπώλια, πλασάρεται η επόμενη. Ας αναλογιστεί κανένας π.χ. πόσους τέτοιους εμπορικούς κύκλους αμύθητων κερδών έκαναν τα μονοπώλια στη διαδρομή από το κινητό τηλέφωνο χωρίς οθόνη, μετά με πράσινη οθόνη, αργότερα με όλες τις εκδοχές των «smartphones». Με αυτούς τους όρους οι επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις περνούν από το ταξικό φίλτρο της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. (...)

Οι περισσότερες έρευνες για νέες τεχνολογίες αναπτύσσονται σήμερα πρώτα για στρατιωτικές ανάγκες και για τις ανάγκες των επιχειρήσεων. (...)

Υπάρχει μεγάλη συζήτηση σχετικά με τα λεγόμενα αυτόνομα φονικά όπλα. Αυτοδιαφημίζονται ότι θα μπορούν να βομβαρδίζουν ξεχωρίζοντας τους ανθρώπους από τις στρατιωτικές υποδομές, μιλώντας για την ασφάλεια των στρατιωτών και για έξυπνα «χειρουργικά χτυπήματα» (...) Υπάρχουν ορισμένες χώρες που τυπικά εναντιώνονται σε τέτοια όπλα και ζητούν την απαγόρευσή τους, άλλες που προτείνουν τον «μεσαίο» δρόμο, δηλαδή την ουσιαστική εφαρμογή τους δήθεν με κανόνες, ανάμεσά στους η Γερμανία και η Γαλλία. Τέλος, κατά της απαγόρευσης είναι χώρες που επενδύουν πολλά χρήματα στη στρατιωτική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, το Ισραήλ και η Βρετανία. Στο Ευρωκοινοβούλιο προβάλλονται ήδη τοποθετήσεις - πρόκληση ότι αν βομβαρδίζεις με πιλότο ή εκτοξευόμενο πύραυλο χωρίς αυτόνομο ρομπότ και drones είναι εύλογο, σύννομο και ηθικό... (...)

Η κούρσα, για το ποια μονοπώλια (ευρωπαϊκά, αμερικανικά, κινεζικά) θα αποκτήσουν προβάδισμα στον τομέα της ρομποτικής, της τεχνητής νοημοσύνης, των ηλεκτρονικών πλατφορμών, των αυτόνομων οχημάτων κ.λπ. και θα ενισχύσουν την κερδοφορία τους, θέτει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους ως κύριο ζητούμενο την εξασφάλιση άφθονης εργατικής δύναμης και με ακόμα πιο φθηνή την τιμή της. (...)

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε πρόσφατη ανακοίνωση λέει ότι ο αριθμός των ρομπότ συνεχίζει να αυξάνεται. Τα ρομπότ γίνονται όλο και φθηνότερα, σε σύγκριση με την ανθρώπινη εργασία. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, η πραγματική τιμή των ρομπότ έχει μειωθεί στο ήμισυ από το 1990, ενώ αυτή των εργαζομένων παραμένει, λένε, υψηλή... Υποστηρίζουν ορισμένοι απολογητές του συστήματος ότι δεν ενδιαφέρει πια τους καπιταλιστές η μείωση στους μισθούς, το παραπέρα χτύπημα των εργασιακών σχέσεων, γιατί η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της ρομποτικής θα υποκαταστήσει το ανθρώπινο εργατικό δυναμικό. Πρόκειται για μεγάλη υποκρισία.

Με βάση και τις επίσημες δικές τους εκτιμήσεις, τα στοιχεία για το βαθμό στον οποίο θα μπορούσαν οι άνθρωποι να αντικατασταθούν από μηχανές είναι ακόμα αμφιλεγόμενα. Ελάχιστα επαγγέλματα, όπως αναπαράγουν αστικές μελέτες, λιγότερο από 5%, είναι σήμερα υποψήφια για πλήρη αυτοματοποίηση, δηλαδή να μπορούν να αυτοματοποιηθούν όλες οι δραστηριότητές τους, οδηγώντας βεβαίως τους εργαζόμενους στην ανεργία.

Ωστόσο, έχουμε κάθε λόγο να κρατάμε πολύ μικρό καλάθι για τέτοιες καθησυχαστικές εκτιμήσεις των μονοπωλίων και των ενώσεών τους. (...)

Χωρίς να κλείνουμε το ζήτημα, η πραγματικότητα που διαμορφώνεται έχει ως εξής: Το κεφάλαιο θα καταστρέψει θέσεις εργασίας, αλλά θα φέρει και νέες, προσαρμοσμένες στις νέες τεχνολογίες, που βασικό τους χαρακτηριστικό θα είναι η λεγόμενη «ευελιξία», οι απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες, οι μισθοί - ψίχουλα για το μεγαλύτερο ποσοστό των εργαζομένων, η ανασφάλιστη εργασία, και μέσα σ' αυτές τις συνθήκες θα δημιουργούνται σύγχρονες ελίτ στην υπηρεσία της αστικής τάξης.

Το πεδίο, άλλωστε, έχει ήδη προλειανθεί για αυτήν την εργασιακή ζούγκλα πριν καν την επικράτηση της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης. (...)

Για να πιάσουν τους στόχους της επιχείρησης, οι ίδιοι οι υπάλληλοι της «Τesla», μιας ρομποτικής αυτοκινητοβιομηχανίας, καταγγέλλουν ότι δουλεύουν συνήθως 12ωρα, ενώ κάποιοι εργάζονταν έως και 16 ώρες. Για να μην καταρρεύσουν, οι εργαζόμενοι πίνουν άφθονες ποσότητες «Red Bull», που μερικές φορές... «κερνάει» η ίδια η επιχείρηση. Οι νέοι υπάλληλοι «έρχονται γεμάτοι ζωντάνια», λέει στέλεχος της επιχείρησης. « Και μετά από μερικές βδομάδες, τους βλέπεις να περπατούν έξω από το κτίριο απλά κοιτάζοντας στο υπερπέραν σαν ζόμπι». Στα μέσα Ιουνίου, η «Tesla» ανακοίνωσε ότι απολύει το 9% του εργατικού της δυναμικού, περισσότερους από 3.000 εργάτες.

Να προσθέσουμε πως στην Ελλάδα διαφαίνεται ότι θα λειτουργήσει το πρώτο τμήμα Ερευνας και Ανάπτυξης της εταιρείας εκτός Ηνωμένων Πολιτειών, με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ να κομπάζει από υπερηφάνεια για τους «επενδυτές», την «ανάκαμψη» και τη δήθεν λαϊκή ευημερία για όλους που τάχα είναι μπροστά μας.

Αλλά ας δούμε και τους τομείς της λεγόμενης «ψηφιακής οικονομίας» που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια, όπως οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες, που συνδέουν π.χ. πελάτες με επαγγελματίες. Οι εταιρείες αυτές, που γεννήθηκαν την τελευταία δεκαετία, σημείωσαν σημαντική κερδοφορία και ενίσχυσαν τον κύκλο εργασιών τους.

Ποια είναι η κατάσταση όμως για τους εργαζόμενους; Μισθοί χαμηλοί, με τα μονοπώλια να τους καθορίζουν με βάση το ότι έχουν μια απέραντη δεξαμενή εργαζομένων από όλες τις χώρες του κόσμου. (...) Είναι χαρακτηριστική η απόφαση της Επιτροπής Κεντρικής Διαιτησίας (CAC), στη Μεγάλη Βρετανία, σε σχέση με το ερώτημα αν οι εργαζόμενοι της ιδιαίτερα διαδεδομένης στο εξωτερικό πλατφόρμας παράδοσης τροφίμων «Deliveroo» - παράδοση μάλιστα με ποδήλατα, στο όνομα της «οικολογικής ευαισθησίας» και με το δέμα στην πλάτη - θα μπορούσαν να θεωρηθούν εργαζόμενοι και έτσι να τους αναγνωριστεί το δικαίωμα συλλογικών διαπραγματεύσεων. Η απόφαση ανέφερε προκλητικά ότι δεν πρέπει να θεωρηθούν εργαζόμενοι, και αυτό γιατί η πλατφόρμα δεν απαιτούσε από τους εργαζόμενους να πραγματοποιούν οι ίδιοι προσωπικά τις παραδόσεις, και επομένως θα μπορούσαν δήθεν να αποστείλουν κάποιον άλλον στη θέση τους. Ετσι απορρίφθηκε και το αίτημά τους για αναγνώριση του σωματείου τους...

Είναι καθαρό ότι η λεγόμενη «ψηφιοποίηση» της οικονομίας, χωρίς να είναι η ίδια η αιτία, δίνει ωστόσο νέα ώθηση στο κεφάλαιο για την καθιέρωση πληθώρας νέων μορφών «ευέλικτης» απασχόλησης, που το βασικό χαρακτηριστικό που τις συνδέει είναι η χειροτέρευση των συνθηκών εργασίας. (...)

Από το ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου για τη ρομποτική, το Φλεβάρη του 2017, αφαιρέθηκε το μόνο σημείο που έκανε έστω και απλή νύξη στους κινδύνους μεγάλης απώλειας θέσεων εργασίας και βιωσιμότητας συστημάτων Κοινωνικής Ασφάλισης.

Σε αυτήν την κατεύθυνση, με τις πιο σύγχρονες τεχνολογικές μεθόδους, απογειώνονται η εργοδοτική τρομοκρατία, η τεχνολογική παρακολούθηση της απόδοσης των εργαζομένων, ο γεωεντοπισμός τους, η ωμή παραβίαση του ιδιωτικού τους βίου, αλώνεται και ο ελάχιστος ελεύθερος χρόνος τους, για την οικογένειά τους, για τη συμμετοχή στη συνδικαλιστική δράση. (...)

Συμπερασματικά, μπροστά μας είναι η μεγάλη αντίφαση: Ενώ με τις επιστημονικές ανακαλύψεις και τεχνολογικές δυνατότητες μπορεί να μειωθούν αισθητά οι βαριές σωματικές εργασίες, οι εργασίες ρουτίνας, να μειωθεί ο εργάσιμος χρόνος και να απελευθερωθεί ελεύθερος χρόνος για τον εργαζόμενο με αυξήσεις μισθών από τον υπερπαραγόμενο πλούτο, οι εργαζόμενοι βιώνουν, αντίθετα, συνθήκες γαλέρας, με τσάκισμα δικαιωμάτων και δουλειά μέχρι τελικής πτώσεως, με άθλιους μισθούς.

Παράλληλα, το Ευρωκοινοβούλιο, ως γνήσιο όργανο της ΕΕ και της προώθησης των συμφερόντων του κεφαλαίου, στο ψήφισμά του σε ζητήματα - κλειδιά για την κερδοφορία του κεφαλαίου, όπως το ποιος ευθύνεται νομικά για κινδύνους, λάθη και προβλήματα που θα προκύψουν από τη χρήση των ρομπότ ή τεχνητής νοημοσύνης (π.χ. αυτόνομα ή χωρίς οδηγό αυτοκίνητα που προκάλεσαν ατυχήματα με θύματα), μεταθέτει τις ευθύνες στους ερευνητές και στους μηχανικούς (γιατί αυτοί θεωρούνται «εκπαιδευτές των ρομπότ»), στους εργαζόμενους δηλαδή, και όχι στα μονοπώλια - κατασκευαστές.

Στο ίδιο ψήφισμα αποτυπώνεται έντονα η επικίνδυνη συζήτηση που διεξάγεται στους κόλπους της ΕΕ και αποτελεί αντικείμενο μεγάλων ανταγωνισμών και παρεμβάσεων λόμπι επιχειρηματικών ομίλων, η εφιαλτική προοπτική να αποδοθεί ακόμα και νομική υπόσταση στα ρομπότ, και πάλι για να γλιτώσουν τα μονοπώλια και οι μεγαλοκατασκευαστές ρομπότ τις όποιες ποινικές ευθύνες από τυχόν ατυχήματα...

Οι κομμουνιστές με την παρέμβασή τους μέσα από το ταξικό κίνημα αναλαμβάνουν μεγάλες ευθύνες. Χρειάζεται να πάρουν υπόψη τους αυτές τις εξελίξεις και να ανταποκριθούν στη στήριξη των εργαζομένων για την οργάνωση της πάλης τους, στη διαμόρφωση αιτημάτων ενάντια σε αυτές τις άθλιες εργασιακές συνθήκες (...) Εχουν σημαντική πείρα οι κομμουνιστές, οι ταξικές δυνάμεις, και στο ερώτημα που μπαίνει αν μπορούμε να παρέμβουμε σε αυτούς τους εργασιακούς χώρους, απαντούμε με αυτοπεποίθηση θετικά. Είναι ενδεικτικά π.χ. η δράση του σωματείου του ΣΕΤΗΠ που δραστηριοποιείται σε τέτοιους εργασιακούς χώρους με ανάλογη παραγωγική προοπτική και τα αποτελέσματα που έχει στη συσπείρωση και οργάνωση των εργαζομένων, σε μια παρέμβαση που έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις και αναπτύσσεται σε δύσκολες συνθήκες.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας επιμένει ότι η μοναδική διέξοδος βρίσκεται στην πάλη για την ανατροπή αυτού του βάρβαρου εκμεταλλευτικού συστήματος. Μόνο με κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, με την επιστημονικά κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία με υπαγωγή της στα συμφέροντα της ικανοποίησης των ολοένα διευρυνόμενων λαϊκών αναγκών, υπάρχει ασφαλής δρόμος για να τεθούν οι επιστημονικές και τεχνικές ανακαλύψεις σε όφελος της εργατικής τάξης, των αυτοαπασχολούμενων, της φτωχομεσαίας αγροτιάς. Αυτός ο δρόμος μπορεί να ανοίξει μέσα από την Κοινωνική Συμμαχία και την πάλη για μια κοινωνία όπου η οικονομία θα αναπτύσσεται με βάση τις σύγχρονες ανάγκες, όπου ο λαός θα μπορεί να απολαύσει πραγματικά τα τεχνολογικά επιτεύγματα, όπου η επιστήμη θα τον απελευθερώνει και δεν θα τον σκλαβώνει.

«Είναι άραγε κάτι ουρανοκατέβατο; Οχι. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά συνένωση πολλαπλών διαφορετικών τεχνολογιών και η εφαρμογή τους στη βιομηχανική παραγωγή. Δεν είναι δηλαδή κάτι διαφορετικό παρά ένα νέο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Αν θέλουμε να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, μπορούμε να ξεχωρίσουμε δύο βασικούς άξονες τεχνολογίας, στενά αλληλοσυνδεδεμένους, πάνω στους οποίους εδράζεται. Αφενός την περαιτέρω αυτοματοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας, αξιοποιώντας νέα συστήματα ρομποτικής τεχνολογίας και εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης και αφετέρου νέα πληροφορικά συστήματα που παράγουν, διαχειρίζονται, μεταφέρουν και επεξεργάζονται όγκο πληροφορίας. Η εφαρμογή αυτών των τεχνολογιών οδηγεί σε αναδιοργάνωση ολόκληρων παραγωγικών κλάδων και σε μεγάλη αύξηση παραγωγικότητας εργασίας, ειδικά σε ορισμένους κλάδους σε εκτίναξη.

Πρόκειται για τον τελευταίο, όχι έσχατο, κρίκο μιας ολόκληρης αλυσίδας τεχνολογικών εξελίξεων. Στη ρομποτική, τα πρώτα βιομηχανικά ρομπότ εμφανίστηκαν 60 χρόνια πριν, ενώ έκτοτε τα δεκάδες χρόνια ανάπτυξης και σταδιακής διεύρυνσης των δυνατοτήτων τους έχουν οδηγήσει στο σημερινό επίπεδο. Αντίστοιχα, τα σύγχρονα συστήματα διαχείρισης της πληροφορίας είναι το αποτέλεσμα δεκαετιών ανάπτυξης. Απ' την επιστολική αγορά, στην τηλεφωνική, στο fax, στο email και σήμερα στην άμεση διασύνδεση μέσω διαδικτύου απευθείας των εργαλειομηχανών και των κινητήρων, επιτρέποντας, για παράδειγμα, τη συνεχή παρακολούθηση των παραμέτρων λειτουργίας ενός πλοίου που βρίσκεται στην άλλη άκρη του κόσμου.

Το καινούργιο σε αυτήν την εξελικτική πορεία αφορά την τελειοποίηση αυτών των επιμέρους συστημάτων και τη σταδιακή ενσωμάτωσή τους ολοένα και περισσότερο στην παραγωγική διαδικασία.

Η δυνατότητα εφαρμογής τους στην παραγωγή δεν προέκυψε απ' το πουθενά. Πέραν της τεχνικής ανάπτυξής τους στην πορεία του χρόνου, καταλυτικό ρόλο διαδραμάτισε το προτσές της συσσώρευσης του κεφαλαίου. Επέτρεψε τη σημαντική αύξηση των επενδύσεων σε σταθερό κεφάλαιο και των δαπανών για τη σχετική έρευνα. Επιπλέον, οδήγησε στη δημιουργία πολύ μεγάλων βιομηχανικών μονάδων, οι οποίες είναι οικονομικά εφικτό να αυτοματοποιηθούν. Παραπέρα, το προτσές συσσώρευσης του κεφαλαίου οδήγησε στη δημιουργία κατάλληλων υποδομών που στηρίζουν αυτό το νέο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων.

Η λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση είναι η σύμφυση ενός νέου επιπέδου συγκέντρωσης της παραγωγής, νέων επιτευγμάτων της κοινωνικής εργασίας και της θεωρητικής της συμπύκνωσης ως επιστήμης που αυτοματοποιούν ολοένα και περισσότερες εργασίες εκτινάσσοντας την παραγωγικότητα της εργασίας και μιας σειράς υποδομών μεγάλης κλίμακας που "συνενώνουν" παραγωγικές διαδικασίες.

Υπ' αυτό το πρίσμα, εκφράζουν στο επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων ένα νέο, ανώτερο επίπεδο ανάπτυξης του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγικής διαδικασίας. Οι νέες παραγωγικές δυνάμεις αποτελούν ένα νέο επίπεδο ολοκλήρωσης της παραγωγικής διαδικασίας. Η εικόνα μιας μεγάλης αλληλοσυνδεδεμένης παραγωγής είναι πια ορατή άμεσα και στο επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων».

Στη συνέχεια, ο ομιλητής μίλησε για τους δύο κεντρικούς μύθους της αστικής φιλολογίας σχετικά με τη λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση:

«Ο πρώτος μύθος αφορά το τέλος τάχα της εργατικής τάξης. Οι αστοί ιδεολόγοι αναφέρονται σε μηχανήματα που παράγουν από μόνα τους οδηγώντας σε μείωση της σημασίας και του βάρους της εργατικής τάξης.

Πρόκειται για τεράστιο ψέμα. Το νέο επίπεδο αυτοματοποίησης δεν φθάνει το επίπεδο του ανθρώπου, κυρίως στο επίπεδο αντιμετώπισης αναπάντεχων προβλημάτων. Γι' αυτόν το λόγο, ένας τεράστιος όγκος δραστηριοτήτων που απαιτούνται δίπλα στις αυτοματοποιημένες μονάδες (πρώτες ύλες, τροφοδότηση των μονάδων) και γενικότερα δραστηριότητες, απαραίτητες στην κοινωνική παραγωγή αλλά πολύ διασπαρμένες, θα συνεχίσουν να υλοποιούνται από ανθρώπους. Παράλληλα, το ίδιο το νέο επίπεδο αυτοματοποίησης της παραγωγής δημιουργεί νέες δραστηριότητες, στο σχεδιασμό και στην κατασκευή νέων εργοστασίων, στη συντήρηση και στον καθαρισμό. Για μια ακόμα φορά, η μόνιμη τάση για τεχνολογική ανεργία θα διαψευσθεί από την πραγματικότητα, όπως έχει διαψευσθεί κάθε φορά στο παρελθόν. Η εργατική τάξη αγκαλιάζει όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της παραγωγής και σήμερα είναι πιο πολύτιμη από ποτέ.

Φυσικά, η εργατική τάξη δεν πρόκειται να "δρέψει τους καρπούς" της αυξημένης παραγωγικότητας της εργασίας. Οι εξελίξεις στα μέσα παραγωγής οδηγούν σε δραστική μείωση του αναγκαίου χρόνου εργασίας, του χρόνου μέσα στον οποίο ο εργαζόμενος παράγει όσα χρειάζεται για να καλύψει τις ανάγκες του. Αυτή η μείωση όχι μόνο δεν οδηγεί σε γενική μείωση του χρόνου εργασίας, αλλά η ανάγκη του καπιταλισμού για κέρδος οδηγεί στο αντίθετο αποτέλεσμα. Η ανάγκη ανάσχεσης της πτωτικής τάσης του μέσου ποσοστού κέρδους οδηγεί σε αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης. Οι εργαζόμενοι βρίσκονται να εργάζονται περισσότερες ώρες, με μειωμένους μισθούς και με αυξημένη εντατικότητα της εργασίας, και ένα άλλο τμήμα τους αυξάνει τον εφεδρικό στρατό, με τη μορφή της ανεργίας και της υποαπασχόλησης. Η αυτοματοποίηση της παραγωγής οδηγεί σε εντατικοποίηση της εργασίας. Η εκμεταλλευτική και αντιφατική φύση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής στο απόγειό της.

Ο δεύτερος βασικός μύθος γύρω απ' τη λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση είναι πως αποτελεί το κλειδί για την επίλυση των προβλημάτων κερδοφορίας για το κεφάλαιο. Συνεχείς αναλύσεις κάνουν λόγο για εκτόξευση της κερδοφορίας το επόμενο διάστημα λόγω της εφαρμογής τέτοιων συστημάτων στην παραγωγική διαδικασία.

Ωστόσο, οι αναλύσεις αυτές - αστικές - αδυνατούν να δουν τις εσωτερικές αντιφάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

Η αύξηση της παραγωγικότητας λόγω αυτοματοποίησης σίγουρα οδηγεί τις πρώτες επιχειρήσεις που θα την ενσωματώσουν σε μεγαλύτερα κέρδη, με τη μορφή της πρόσθετης υπεραξίας. Ομως, στην πορεία, η γενίκευση της καινοτομίας οδηγεί όχι απλά σε απώλεια του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, αλλά και στο ανάποδο αποτέλεσμα. Σε επίπεδο κοινωνίας, οι αυξημένες επενδύσεις σε σταθερό κεφάλαιο επιμερίζονται μια σταθερή ποσότητα υπεραξίας. Το ποσοστό κέρδους εμφανίζει πτωτική τάση. Και η απάντηση είναι η καταφυγή σε φθηνή εργατική δύναμη ως ο κύριος μηχανισμός που αντεπιδρά σ' αυτήν την τάση. Ετσι, η αυτοματοποίηση όχι μόνο δεν διασφαλίζει τα κέρδη, αλλά αντίθετα πιέζει τελικά τόσο την κερδοφορία προς τα κάτω και τον βαθμό εκμετάλλευσης προς τα πάνω. Σε ακραίο επίπεδο, μια πλήρως αυτοματοποιημένη παραγωγή χωρίς εισροή ανθρώπινης εργασίας θα οδηγούσε σε πλήρη κατάρρευση του ποσοστού κέρδους, αφού δεν θα υπήρχε καθόλου παραγωγή νέας αξίας. «Το ίδιο το κεφάλαιο είναι η κινούμενη αντίφαση. Προσπαθεί να περιορίσει τον χρόνο εργασίας στο ελάχιστο, ενώ απ' την άλλη τοποθετεί το χρόνο εργασίας σαν μοναδικό μέτρο και πηγή πλούτου»¹.

Παράλληλα, νέοι επιχειρηματικοί κλάδοι που γεννιούνται με την 4η Βιομηχανική Επανάσταση περισσότερο οδηγούν σε μια αναδιανομή των κερδών. Πρόκειται για δραστηριότητες με πολύ μικρές αρχικές επενδύσεις, τόσο σε μέσα παραγωγής όσο και σε εργατική δύναμη, που ωστόσο, λόγω της διασυνδεσιμότητας, συγκεντρώνουν μεγάλο όγκο δραστηριότητας και κερδών, αναδιανέμοντας κέρδη από άλλους παραδοσιακούς κλάδους της οικονομίας και πυροδοτώντας έντονη ενδοαστική αντιπαράθεση για την κατανομή των κερδών, όπως η διαπάλη με την "Airbnb" που κατηγορείται ότι "αποτελεί αθέμιτο ανταγωνισμό προς τους ξενοδόχους".

Η πεποίθηση για "λύτρωση" του καπιταλισμού μέσα απ' την 4η Βιομηχανική Επανάσταση τελικά παραγνωρίζει πως το πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει ο καπιταλισμός είναι πρόβλημα υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων και οι νέες επενδύσεις δεν λύνουν το πρόβλημα. Η νέα καπιταλιστική κρίση ελλοχεύει και η λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση δεν είναι λύση».

Κλείνοντας ο ομιλητής τόνισε: «Οι καπιταλιστικές σχέσεις είναι πολύ στενές για τα νέα μέσα παραγωγής. Αντίθετα, τα νέα μέσα παραγωγής μπορούν να δώσουν τεράστιες δυνατότητες σε μια σοσιαλιστική οργάνωση της κοινωνίας. Το νέο, δραστικά αυξημένο επίπεδο παραγωγικότητας της εργασίας θα οδηγήσει ταυτόχρονα σε γενική, δραστική μείωση του εργάσιμου χρόνου, απελευθερώνοντας τους εργαζόμενους για άλλες δραστηριότητες που ολοκληρώνουν τον άνθρωπο, για αναψυχή, ανάπαυση, κοινωνικοποίηση και συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Παράλληλα, επιτρέπουν ένα νέο επίπεδο υλικής αφθονίας καλύπτοντας ολοένα και μεγαλύτερο τμήμα των ανθρώπινων αναγκών. Η αυξημένη διασύνδεση οδηγεί σε ανώτερες τεχνικές δυνατότητες την εργατική εξουσία, όπως και σε διευρυμένες δυνατότητες βελτιστοποίησης του επιστημονικού κεντρικού σχεδιασμού.

Γι' αυτό, το επαναστατικό κίνημα στις μέρες μας δεν έχει καμία φοβία μπροστά στις νέες εξελίξεις στην παραγωγική διαδικασία. Η δυνατότητα κατάργησης της αγοράς, του κέρδους και της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας εμφανίστηκε εδώ και 100 χρόνια... Και οι μπολσεβίκοι την έκαναν πραγματικότητα. Τα νέα μέσα παραγωγής δείχνουν πως οι παραγωγικές δυνάμεις είναι ακόμα πιο ώριμες, ο κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής εμφανίζεται πια μπροστά μας, άμεσα. Οι νέες αυτές παραγωγικές δυνάμεις μας είναι δικά μας δημιουργήματα. Εμείς τις φτιάχνουμε, δεν είναι τίποτα άλλο απ' την κληρονομιά χιλιάδων ετών εργασίας, πρακτικής πείρας και θεωρητικής της συμπύκνωσης ως επιστήμης. Ανοίγουν τεράστιες δυνατότητες για να καλυφθούν οι σύγχρονες ανάγκες μας, δυνατότητες στις οποίες μοναδικό εμπόδιο είναι η ιδιοκτησία των μονοπωλιακών ομίλων και το κυνήγι του κέρδους.

Οι αντιφάσεις στις οποίες προσκρούει ο καπιταλισμός σήμερα απλά αποτυπώνουν την εσωτερική του αντίφαση. Αντίθετα απ' όσα μας λένε, οι εξελίξεις αυτές δεν σηματοδοτούν το τέλος της εργατικής τάξης... Οι εξελίξεις αυτές σηματοδοτούν ακριβώς το αντίθετο... Οι νέες καινοτόμες παραγωγικές δυνατότητες της ανθρώπινης εργασίας απαιτούν καινοτόμες σχέσεις. Σηματοδοτούν πως η ανάγκη, εμείς, η εργατική τάξη, που σχεδιάζει, κατασκευάζει, λειτουργεί όλη την τεράστια παραγωγική μηχανή να την πάρουμε εξολοκλήρου στα χέρια μας, να πετάξουμε το παλιό, τους ομίλους, το κεφάλαιο, το αστικό κράτος, και να φτιάξουμε το καινούργιο είναι σήμερα περισσότερο επίκαιρη από ποτέ. Η επιστημονική ρύθμιση της κοινωνικής παραγωγής που καταργεί την αγορά και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο είναι πια μια δυνατότητα τελείως χειροπιαστή... Το βασίλειο της ελευθερίας... είναι πια μπροστά μας... και είναι όχι απλά δίκαιο, αλλά περισσότερο επίκαιρο και αναγκαίο από ποτέ. Και εμείς θα το κάνουμε πράξη... Εμείς θα ανοίξουμε το δρόμο με τον μοναδικό τρόπο που μπορεί να γίνει, "με τη βίαιη ανατροπή του σημερινού κοινωνικού καθεστώτος"»².

Παραπομπές

1 Κ. Μαρξ, Grundrisse. τ.2 σελ 539

2 Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, εκδόσεις ΣΕ, 1984, σελ 65