«Πολίτες γίνετε κύριοι της τύχης σας», προκήρυξη της Κομμούνας του Παρισιού, στις 29 Μάρτη του 1871

Ναι, και ο Μαρξ τη φρενάριζε. Κοιτάξτε όμως πόση άβυσσος ανοίγεται εδώ μ' αυτή τη σύγκριση που κάνει ο ίδιος ο Πλεχάνοφ, ανάμεσα στον Πλεχάνοφ και στον Μαρξ.

Το Νοέμβρη του 1905, ένα μήνα πριν από το απόγειο του πρώ­του ρωσικού επαναστατικού κύματος, ο Πλεχάνοφ όχι μόνο δεν προειδοποίησε αποφασιστικά το προλεταριάτο, αλλά αντίθετα, μιλούσε ανοιχτά για την ανάγκη να μάθουμε να χειριζόμαστε τα ό­πλα και να εξοπλιστούμε. Κι όταν ύστερα από ένα μήνα ξέσπασε η μάχη, ο Πλεχάνοφ, χωρίς να αναλύσει έστω και στο ελάχιστο τη σημασία αυτής της μάχης, το ρόλο της στη γενική πορεία των γεγονότων, τη σύνδεσή της με τις προηγούμενες μορφές πά­λης, έσπευσε να παίξει το ρόλο τού μετανιωμένου διανοούμε­νου: "Δεν έπρεπε να πάρουμε τα όπλα".

Το Σεπτέμβρη του 1870, μισό χρόνο πριν από την Κομμούνα, ο Μαρξ προειδοποίησε ανοιχτά τους Γάλλους εργάτες: μια εξέγερ­ση θα είναι παραφροσύνη, έλεγε στη γνωστή έκκληση της Διεθνούς¹. Ο Μαρξ αποκάλυψε από τα πριν τις εθνικιστικές αυτα­πάτες σχετικά με τη δυνατότητα ενός κινήματος κατά το πρότυ­πο του 1792. Ηξερε να πει: "Δεν πρέπει να πάρετε τα όπλα" όχι εκ των υστέρων, αλλά από πολλούς μήνες πριν.

Οδοφράγματα των κομμουνάρων στην οδό Ρουαγιάλ

Οχι. Στις 12 του Απρίλη 1871 ο Μαρξ γράφει ένα ενθουσιώδες γράμμα προς τον Κούγκελμαν, γράμμα που θα το τοιχοκολ­λούσαμε με προθυμία στο δωμάτιο κάθε Ρώσου σοσιαλδημο­κράτη, κάθε Ρώσου εγγράμματου εργάτη.

Ο Μαρξ, που το Σεπτέμβρη του 1870 χαρακτήρισε την εξέγερση σαν παραφροσύνη, τον Απρίλη του 1871, βλέποντας το λαϊκό, μαζικό κίνημα, φέρνεται απέναντί του με τη μεγαλύτερη προσοχή ανθρώπου που μετέχει στα μεγάλα γεγονότα, τα όποια σημαίνουν ένα βήμα μπρος στο κοσμοϊστορικό επαναστατικό κίνημα.

Είναι μια προσπάθεια, λέει ο Μαρξ, να συντριβεί η γραφειοκρατική - στρατοκρατική μηχανή κι όχι απλώς να παραδοθεί σε άλλα χέρια. Και ο Μαρξ ψάλλει πραγματικούς ύμνους στους ηρωικούς εργάτες του Παρισιού που καθοδηγούνται από τους προυντονιστές και τους μπλανκιστές. "Τι ευλυγισία, - γράφει ο Μαρξ, - τι ιστορική πρωτοβουλία, τι ικανότητα για αυτοθυσία έχουν αυτοί οι Παριζιάνοι!» (σελ. 88)... "Η ιστορία δεν γνωρί­ζει ακόμη παράδειγμα παρόμοιου ηρωισμού".

Υπόκλιση από τη μια μεριά του βαθιού στοχαστή, ο οποίος πριν από μισό χρόνο είχε προβλέψει την αποτυχία, μπροστά στην ιστορική πρωτοβουλία των μαζών, κι από την άλλη, το νε­κρό, το άψυχο, το σχολαστικό: "Δεν έπρεπε να πάρουμε τα ό­πλα"! Δεν απέχουν άραγε αυτά μεταξύ τους, όσο απέχει ο ουρανός από τη γη;

Και ο Μαρξ σαν άνθρωπος ο οποίος συμμετέχει στη μαζική πάλη, που την έζησε με όλη τη φλόγα και το πάθος που τον χα­ρακτήριζαν, μένοντας εκπατρισμένος στο Λονδίνο, καταπιάνε­ται να κάνει κριτική στις άμεσες ενέργειες των "μέχρι τρέλας τολμηρών" Παριζιάνων, που είναι "έτοιμοι να εκπορθήσουν τον ουρανό".

Ω, πόσο θα ειρωνεύονταν τότε τον Μαρξ οι σημερινοί "ρεα­λιστές" σοφοί μας μαρξιστές, που βρίζουν στη Ρωσία του 1906 - 1907 τον επαναστατικό ρομαντισμό! Πόσο θα κορόιδευαν οι άνθρωποι αυτοί τον υλιστή, τον οικονομολόγο, τον εχθρό των ουτοπιών, που υποκλίνεται μπροστά στην "απόπειρα" να εκπορθηθεί ο ουρανός! Πόσα δάκρυα θα έχυναν, τι συγκαταβατικά γέλια θα έκαναν ή πόση συμπόνοια θα εκδήλωναν όλοι αυτοί οι άν­θρωποι οι κλεισμένοι στο καβούκι τους, απ' αφορμή τις επαναστατικές διαθέσεις, τον ουτοπισμό κτλ. κτλ., απ' αφορμή την εκτίμηση αυτή του κινήματος που εφορμά προς τον ουρανό!

Ο Μαρξ δεν άφησε να διαποτιστεί με τη σοφία των δειλών και κλεισμένων στον εαυτό τους ανθρώπων που φοβούνται να συζητήσουν την τεχνική των ανωτάτων μορφών επαναστατικής πάλης. Συζητεί ακριβώς τα τεχνικά ζητήματα της εξέγερσης. Αμυνα ή επίθεση; - ρωτάει, λες κι οι πολεμικές επιχειρήσεις διεξάγονταν κοντά στο Λονδίνο. Και αποφασίζει: οπωσδήποτε επίθεση, "έπρεπε να βαδίσουν αμέσως κατά των Βερσαλλιών...".

"Επρεπε να βαδίσουν αμέσως κατά των Βερσαλλιών", - λέει ο Μαρξ για τους εξεγερμένους που άρχισαν το "παράφρονο" (Σεπτέμβρης του 1870) έργο της εκπόρθησης του ουρανού.

"Δεν έπρεπε να πάρουν τα όπλα" το Δεκέμβρη του 1905, για να αποκρούσουν με τη βία τις πρώτες απόπειρες για την αφαί­ρεση των κατακτημένων ελευθεριών...

Ναι, ο Πλεχάνοφ δεν σύγκρινε τον εαυτό του με τον Μαρξ στα χαμένα!

"Δεύτερο λάθος", - συνεχίζει την τεχνική του κριτική ο Μαρξ, - "η Κεντρική Επιτροπή" (η στρατιωτική διοίκηση - σημει­ώστε το αυτό - πρόκειται για την ΚΕ της εθνοφρουράς), "η ΚΕ πολύ νωρίς κατάθεσε τα πληρεξούσιά της...".

Ο Μαρξ ήξερε να προειδοποιεί τους ηγέτες για τον κίνδυνο της πρόωρης εξέγερσης. Απέναντι στο προλεταριάτο όμως, που εκπορθούσε τον ουρανό, ο Μαρξ φέρθηκε σαν ένας πρακτικός σύμβουλος, σαν άνθρωπος που παίρνει μέρος στην πάλη των μα­ζών, οι οποίες ανεβάζουν ολόκληρο το κίνημα σ' ένα ανώτερο επίπεδο, παρ' όλες τις ψεύτικες θεωρίες και τα λάθη των Μπλανκί και Προυντόν.

"Οπως κι αν έρθουν τα πράγματα, - γράφει ο Μαρξ, - η εξέγερση του Παρισιού, κι αν ακόμη καταπνιγεί από τους λύ­κους, τα γουρούνια και τα παλιόσκυλα της παλιάς κοινωνίας, α­ποτελεί τον ενδοξότερο άθλο του κόμματός μας από τον καιρό της εξέγερσης του Ιούνη".²

Και, χωρίς να κρύβει από το προλεταριάτο κανένα λάθος της Κομμούνας, ο Μαρξ αφιέρωσε σ' αυτόν τον άθλο ένα έργο που παραμένει ως σήμερα ο καλύτερος οδηγητής στην πάλη για την εκπόρθηση του "ουρανού" και το πιο τρομερό σκιάχτρο για τα φιλελεύθερα και ριζοσπαστικά "γουρούνια".³

Ναι, ο Πλεχάνοφ δεν σύγκρινε τον εαυτό του με τον Μαρξ στα χαμένα!

Ο Κούγκελμαν απάντησε στον Μαρξ, όπως φαίνεται, με κάποιες εκφράσεις αμφιβολίας, με υποδείξεις για το μάταιο της υ­πόθεσης, για ρεαλισμό σε αντίθεση προς το ρομαντισμό. Πάν­τως σύγκρινε την Κομμούνα - εξέγερση με την ειρηνική δια­δήλωση της 13 του Ιούνη 1849 στο Παρίσι.

Αμέσως (στις 17 του Απρίλη 1871) ο Μαρξ κάνει αυστηρή επίπληξη στον Κούγκελμαν.

"Θα ήταν, βέβαια, πολύ εύκολο - γράφει ο Μαρξ - να δημιουργεί κανείς την παγκόσμια ιστορία, αν αναλάβαινε τον αγώνα μόνο κάτω από τον όρο αλάθητα - ευνοϊκών πιθανοτήτων επιτυχίας".

Ο Μαρξ το Σεπτέμβρη του 1870 ονόμαζε την εξέγερση παρα­φροσύνη. Οταν όμως οι μάζες εξεγέρθηκαν, ο Μαρξ θέλει να πάει μαζί τους, να διδαχτεί μαζί μ' αυτές, στην πορεία της πά­λης κι όχι να δίνει συμβουλές από το γραφείο. Καταλαβαίνει ότι το να προσπαθείς να προβλέψεις από πριν με απόλυτη ακρί­βεια όλες τις πιθανότητες θα ήταν τσαρλατανισμός ή μάταιος σχολαστικισμός. Ο Μαρξ βάζει πάνω απ' όλα το γεγονός ότι η εργατική τάξη δημιουργεί την παγκόσμια ιστορία, παλεύοντας με ηρωισμό, αυτοθυσία και πρωτοβουλία. Ο Μαρξ έβλεπε αυ­τή την ιστορία από την άποψη εκείνων που τη δημιουργούν, χω­ρίς να έχουν τη δυνατότητα να προβλέψουν αλάθητα από τα πριν όλες τις πιθανότητες κι όχι από την άποψη του διανοούμενου μικροαστού που ηθικολογεί: "ήταν εύκολο να προβλεφτεί... δεν έπρεπε να πάρουμε τα όπλα...".

Ο Μαρξ ήξερε να εκτιμήσει και το ότι υπάρχουν στην ιστο­ρία στιγμές που ο απεγνωσμένος αγώνας των μαζών, ακόμη και για μια καταδικασμένη σε αποτυχία υπόθεση, είναι αναγκαίος για την παραπέρα διαπαιδαγώγηση αυτών των μαζών και την προετοιμασία τους για τον επόμενο αγώνα.

Για τους σημερινούς ψευτομαρξιστές μας που αγαπούν να δί­νουν περικοπές του Μαρξ στα χαμένα, για να παίρνουν απ' αυτόν μόνο την εκτίμηση του παρελθόντος, όχι όμως και την ικανότητα να δημιουργούν το μέλλον, είναι εντελώς ακατανόητη, μάλιστα κατ' αρχήν ξένη, μια τέτοια τοποθέτηση του ζητήματος. Ο Πλεχάνοφ ούτε καν σκέφτηκε γι' αυτήν, όταν ύστερα από το Δεκέμβρη του 1905 καταπιανόταν με το σκοπό "να φρενάρει...".

Ο Μαρξ όμως βάζει ακριβώς αυτό το ζήτημα, χωρίς να ξεχνά καθόλου ότι το Σεπτέμβρη του 1870 ο ίδιος χαρακτήρισε την εξέγερση σαν παραφροσύνη.

"Οι αστοί κανάγιες των Βερσαλλιών, - γράφει, - βάλανε μπροστά στους Παριζιάνους το δίλημμα: ή να δεχτούν την πρό­κληση για αγώνα ή να παραδοθούν χωρίς αγώνα. Η αποθάρρυνση της εργατικής τάξης στην τελευταία περίπτωση θα ήταν ασύγ­κριτα μεγαλύτερη συμφορά από το χαμό ενός οποιουδήποτε αριθμού ηγετών.⁴

Μ' αυτό τελειώνουμε τη σύντομη ανασκόπηση των διδαγμάτων μιας πολιτικής, αντάξιας του προλεταριάτου, που δίνει ο Μαρξ στα γράμματα προς τον Κούγκελμαν.

H εργατική τάξη της Ρωσίας απόδειξε ήδη μια φορά και θα αποδείξει πολλές φορές ακόμη ότι είναι ικανή να "εκπορθήσει τον ουρανό".

----------- -------- ------------

1) Ο Λένιν έχει υπόψη του τη «Δεύτερη έκκληση του Γενικού Συμβουλίου της Διεθνούς Ενωσης Εργατών για το γαλλοπρωσικό πόλεμο», που είχε γραφτεί από τον Κ. Μαρξ (βλ. Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς. «Διαλεχτά Εργα σε δύο τόμους», τόμ. Ι, ρωσ. εκδ. 1955, σελ. 450-457).

2) Βλ. Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς. «Διαλεχτά γράμματα», ρωσ. εκδ. 1953, σελ. 262-264.

3) Ο Λένιν έχει υπόψη του το έργο του Κ. Μαρξ «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία» (βλ. Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς. «Διαλεχτά Εργα σε δύο τόμους», τόμ. Ι, ρωσ. εκδ. 1955, σελ. 433-503).

4) Βλ. Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς. «Διαλεχτά γράμματα», ρωσ. εκδ. 1953, σελ. 264-394.

Λονδίνο 12 Απρίλη 1871

...Χτες λάβαμε την καθόλου καθησυχαστική είδηση ότι ο Λαφάργκ (όχι η Λάουρα) βρίσκεται τη στιγμή αυτή στο Παρίσι.

Αν θα κοιτάξεις το τελευταίο κεφάλαιο του έργου μου «Η 18 Μπρυμαίρ», θα δεις ότι σαν κατοπινή προσπάθεια της Γαλλικής Επανάστασης κηρύγνω: να μην περάσει τη γραφειοκρατική - στρατιωτική μηχανή απ' το ένα χέρι στο άλλο, όπως γίνονταν ως τώρα, αλλά να την τσακίσει (zerbrechen), και τέτοιος ακριβώς είναι ο προκαταρκτικός όρος κάθε πραγματικής λαϊκής επανάστασης στην ήπειρο. Τέτοια ακριβώς είναι και η προσπάθεια των ηρωικών κομματικών συντρόφων μας του Παρισιού. Τι ελαστικότητα, τι ιστορική πρωτοβουλία, τι ικανότητα αυτοθυσίας έχουν αυτοί οι παριζιάνοι! Υστερα από έξι μηνών λιμοκτονία και καταστροφή που προκλήθηκε περισσότερο από την εσωτερική προδοσία παρά απ' τον εξωτερικό εχθρό, ξεσηκώνονται κάτω από τις πρωσικές ξιφολόγχες, σαν να μην είχε γίνει ποτέ πόλεμος ανάμεσα στη Γαλλία και τη Γερμανία, και σα να μη βρισκόταν ακόμα ο εχθρός μπρος στις πύλες του Παρισιού! Η ιστορία δεν έχει όμοιο παράδειγμα παρόμοιου μεγαλείου! Αν υποκύψουν, δε θα φταίει γι' αυτό τίποτα άλλο, από την «καλοαγαθία» τους. Επρεπε να βαδίσουν αμέσως ενάντια στις Βερσαλλίες, μόλις ο Βινουά, και ύστερα το αντιδραστικό τμήμα της ίδιας της παρισινής εθνοφυλακής είχαν αδειάσει τη γωνιά. Αφησαν να τους ξεφύγει η κατάλληλη στιγμή από ενδοιασμούς συνείδησης. Δε θέλανε να αρχίσουν τον εμφύλιο πόλεμο, σα να μην τον είχε κιόλας αρχίσει ο Θιέρσος, το τερατώδικο αυτό έκτρωμα, με την απόπειρα του να αφοπλίσει το Παρίσι! Δεύτερο λάθος: Η Κεντρική Επιτροπή παραιτήθηκε πολύ νωρίς από την εξουσία της για να κάνει τόπο στην Κομμούνα. Πάλι από πάρα πολύ «έντιμους» ενδοιασμούς! Οπως και νάναι, αυτή η τωρινή εξέγερση του Παρισιού - ακόμα κι αν υποκύψει στους λύκους, τα γουρούνια και τα παλιόσκυλα της παλιάς κοινωνίας - είναι το πιο ένδοξο κατόρθωμα του κόμματός μας ύστερα από την παρισινή εξέγερση του Ιούνη. Ας συγκρίνει κανείς μ' αυτούς τους παρισινούς που κάνουν έφοδο ακόμα και στον ουρανό, τους δούλους της γερμανο-πρωσικής ιερής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με τις μεταθανάτιες μασκαράτες της, που μυρίζουν στρατώνα, εκκλησία, επαρχιώτικη αριστοκρατία και πάνω απ' όλα φιλισταϊσμό.

Και με την ευκαιρία. Στην επίσημη δημοσίευση των ονομάτων αυτών που χρηματοδοτούνταν άμεσα απ' το ταμείο του Λ. Βοναπάρτη, βρίσκεται η σημείωση ότι ο Φογκτ τον Αύγουστο του 1859 πήρε 40.000 φράγκα! Ανακοίνωσα το γεγονός στον Λήμπκνεχτ για παραπέρα χρησιμοποίηση.

Μπορείς να μου στείλεις τον Χόξτχαουζεν, μια και τον τελευταίο καιρό παίρνω άθικτες διάφορες μπροσούρες κ.τ.λ., όχι μόνο από τη Γερμανία, αλλά και από την Πετρούπολη.

Ευχαριστώ για τις διάφορες εφημερίδες που μου στέλνεις (παρακαλώ να μου στέλνεις περισσότερες γιατί θέλω κάτι να γράψω για τη Γερμανία, το Ράιχσταγκ, κ.τ.λ.)...

Λονδίνο, 17 του Απρίλη 1871

Το γράμμα σου έφτασε καλά. Τη στιγμή αυτή, είμαι πνιγμένος στη δουλιά. Γι' αυτό μόνο δυο λόγια. Μου είναι εντελώς ακατανόητο πως μπορεί να συγκρίνεις μικροαστικές διαδηλώσεις τύπου 13 του Ιούνη 1849 ⁽¹⁾ κτλ., με τον τωρινό αγώνα στο Παρίσι.

Η παγκόσμια ιστορία θα μπορούσε να γίνεται βέβαια πολύ πιο άνετα, αν τον αγώνα τον αναλάβαιναν μόνον με τον όρο αλάθευτων ευνοϊκών πιθανοτήτων επιτυχίας. Θα ήταν εξάλλου πολύ μυστηριώδης η φύση της αν δεν έπαιζαν κανένα ρόλο οι «συμπτώσεις». Κι αυτές οι ίδιες οι συμπτώσεις ανήκουν φυσικά στη γενική πορεία της ανάπτυξης και ισοφαρίζονται πάλι από άλλες συμπτώσεις. Ομως η επιτάχυνση και η επιβράδυνση εξαρτιόνται σε μεγάλο βαθμό από τέτιες «συμπτώσεις», που ανάμεσά τους φιγουράρει και η «σύμπτωση» του χαρακτήρα των ανθρώπων, που πρώτοι βρίσκονται επικεφαλής του κινήματος.

Η αποφασιστική δυσμενής «σύμπτωση» αυτή τη φορά δεν πρέπει καθόλου ν' αναζητηθεί στις γενικές συνθήκες της γαλλικής κοινωνίας, αλλά στην παρουσία των Πρώσων στη Γαλλία και στη θέση τους ακριβώς έξω από το Παρίσι. Αυτό το ξέρανε πολύ καλά οι παριζιάνοι. Αυτό το ξέρανε όμως και τα αστικά καθάρματα των Βερσαλλιών. Ακριβώς γι' αυτό έβαλαν τους παριζιάνους μπρος στο δίλημμα ή να δεχθούν τον αγώνα ή να υποκύψουν δίχως αγώνα. Ο εκφυλισμός της εργατικής τάξης στην τελευταία περίπτωση θα ήταν μια πολύ μεγαλύτερη συμφορά από το χαμό ενός οποιουδήποτε αριθμού «αρχηγών». Η πάλη της εργατικής τάξης με την τάξη των κεφαλαιοκρατών και με το κράτος της μπήκε σε νέα φάση χάρη στον παρισινό αγώνα. Οποια κι αν είναι η άμεση έκβαση της υπόθεσης, έχει πια κερδηθεί ένα καινούργιο σημείο αφετηρίας κοσμοϊστορικής σημασίας.

----

1. Στις 13 του Ιούνη 1849 έγινε στο Παρίσι μια διαδήλωση διαμαρτυρίας, που την οργάνωσαν οι «Ορεινοί» ενάντια στη βίαιη κατάλυση της δημοκρατίας της Ρώμης από τα γαλλικά στρατεύματα. Η διαδήλωση αυτή διαλύθηκε σχεδόν άκοπα και επιβεβαίωσε μονάχα τη χρεοκοπία της μικροαστικής επαναστατικής δημοκρατίας στη Γαλλία (Σημ. Σύντ.)