Το ΚΚΕ δύο φορές, το Δεκέμβρη του '44 και κατά την εποποιία του ΔΣΕ, συγκρούστηκε με την αστική εξουσία και τους ιμπεριαλιστές της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ. Στη φωτογραφία, μαχητές και μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας

Το Δοκίμιο θα εκδοθεί μετά την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη ως Β΄ τόμος της Ιστορίας του ΚΚΕ 1949 - 1968. Για την καλύτερη αφομοίωση των εξελίξεων της περιόδου που πραγματεύεται, η Κεντρική Επιτροπή εξέδωσε βοηθητικά υλικά από το Αρχείο του Κόμματος (3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ - 1950, 6η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ - 1956, 12η Ολομέλεια της ΚΕ - 1968, ενώ ετοιμάζεται η έκδοση και της 7ης πλατιάς Ολομέλειας της ΚΕ - 1957. Εκδόθηκε, επίσης, το βιβλίο Προγραμματικά Ντοκουμέντα του ΚΚΕ, με περιεχόμενο τα Προγράμματα και τα σχέδια Προγραμμάτων της 92χρονης πορείας του Κόμματος). Επίσης, στο διάστημα της ιστορικής μελέτης της περιόδου 1949 - 1968 δημοσιεύθηκαν εργασίες, όπως για τον ΔΣΕ, για το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα στις δεκαετίες 1950 και 1960, αρθρογραφία για την ΕΟΚ, το ΝΑΤΟ και την εμπλοκή της Ελλάδας, για το Σχέδιο Μάρσαλ και άλλα.

Η πολύμηνη εσωκομματική συζήτηση αποτελεί μια πρωτοφανή διαδικασία, που κανένα άλλο κόμμα στην ελληνική ιστορία δεν μπορεί ούτε να διανοηθεί. Το ίδιο ισχύει τόσο για τη μελέτη όσο και για τη συγγραφή της Ιστορίας του. Θα βρει βεβαίως κανείς, σε πλήθος εκδόσεων, βιβλιογραφία που περιέχει πλευρές περιόδων ή επιμέρους γεγονότων της Ιστορίας άλλων κομμάτων. Θα βρει ατομικές μελέτες στελεχών, που ωστόσο σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν να αποτελέσουν επίσημη συλλογική εργασία. Δεν θα βρει όμως ολοκληρωμένη ιστορική μελέτη και μάλιστα γραμμένη από το ίδιο το κόμμα, είτε πρόκειται για αστικό είτε για οπορτουνιστικό, παρότι έχουν στη διάθεσή τους πλήθος ιστορικών. Και δε συμβαίνει αυτό μόνο τις τελευταίες δεκαετίες μετά το 1974, ίσχυε πάντα. Ποια είναι η αιτία;

Επιπρόσθετος λόγος είναι το γεγονός ότι κανένα από αυτά τα κόμματα δεν έχει διατηρήσει την ιστορική του συνέχεια επί τόσα χρόνια και με τον τρόπο που τη διατήρησε το ΚΚΕ (ονομασία, σύμβολα). Και αυτό, παρότι τα υπάρχοντα αστικά και οπορτουνιστικά κόμματα προέρχονται από ίδιας ή παρόμοιας φύσης κόμματα, από συμπήξεις κομμάτων ίδιου χαρακτήρα, είτε από διασπάσεις τους, είτε συνενώσεις προσώπων διαφόρων χώρων αλλά της ίδιας ιδεολογικής κατεύθυνσης. Ως παραδείγματα αναφέρονται: Η ΝΔ προέρχεται από την προδικτατορική ΕΡΕ και τμήμα της Ενωσης Κέντρου. Το ΠΑΣΟΚ από το μεγαλύτερο τμήμα της Ενωσης Κέντρου και σοσιαλδημοκρατικές μεταπολεμικές κινήσεις που κάποιες είχαν προπολεμικές καταβολές. Ο ΣΥΝ από το λεγόμενο «ευρωκομμουνιστικό χώρο» και αποστάτες του ΚΚΕ που μεταλλάχθηκαν. Στο μεταξύ, διασπάστηκε σε Δημοκρατική Αριστερά και σε ΣΥΝ, ενώ υπάρχει και ο ΣΥΡΙΖΑ. Ποιος απ' όλους είναι η συνέχεια του πάλαι ποτέ «ΚΚΕ εσωτερικού»;

Παράλληλα, οι ανάγκες των αστικών κομμάτων και η πολιτική τους (εκσυγχρονισμός της κυριαρχίας του κεφαλαίου) υψώνουν απαγορευτικό φράγμα. Υπηρετούν έναν ιστορικά ξεπερασμένο κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό, ο οποίος βρίσκεται σε βαθιά σήψη, γι' αυτό και τους χρειάζεται η απόκρυψη της αλήθειας. Πέρασε ανεπιστρεπτί η εποχή που η αστική τάξη χρειαζόταν τη γνώση ως όπλο μαζικό κατά της φεουδαρχίας, δικό της και των άλλων επαναστατημένων κοινωνικών δυνάμεων. Εδώ και έναν αιώνα, στην αστική τάξη και στα κόμματα του αστικού πολιτικού συστήματος χρειάζεται η αντιστροφή της πραγματικότητας, η αντιεπιστημονική μεθοδολογία. Με αυτά τα μέσα επιχειρούν να ενσωματώνουν τις λαϊκές μάζες. Η τωρινή οικονομική κρίση αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα: Για να κοιμίσουν το λαό, αρχικά την απέδιδαν στα γκόλντεν μπόις, μετά την είπαν κρίση του τραπεζικού τομέα, ύστερα κρίση χρέους, αργότερα κρίση για την οποία φταίει το πολιτικό σύστημα και άλλα. Ποτέ όμως δεν είπαν αυτό που είναι: Κρίση του καπιταλισμού, σύμφυτη με αυτόν, που προκαλείται από την υπερσυσσώρευση κερδών και από την αναρχία στην παραγωγή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, επίσης, αποτελούν τα σχολικά βιβλία, μέσα από τα οποία κατακερματίζεται η σκέψη των μαθητών, τα ιστορικά γεγονότα παρουσιάζονται αποσπασματικά και κατά το δοκούν και σωρεία σελίδων κάνουν το μαύρο άσπρο. Από την άλλη, πλήθος ιστορικών κρατικών αρχείων έχουν εξαφανιστεί. Για παράδειγμα, είναι αμφίβολο αν θα μάθουμε ποτέ την αλήθεια για την υπόθεση Πολκ, για σοβαρότατες πλευρές της Μικρασιατικής Καταστροφής, για το Κυπριακό και για πολλά άλλα.

Αυτά δε σημαίνουν ότι οι αστικές ηγεσίες δε βγάζουν διδάγματα. Και βγάζουν και την αλήθεια γνωρίζουν. Οσα όμως τους χρειάζονται, τα εξάγουν και τα επεξεργάζονται, κατά κανόνα εν κρυπτώ, διάφορα επιτελεία τους, προκειμένου να τους χρησιμεύσουν σε καλύτερους χειρισμούς και ελιγμούς στο πλαίσιο των αντιλαϊκών τους μεθοδεύσεων.

Αλήθεια, τι να γράψει π.χ. το ΠΑΣΟΚ ως κόμμα για το πρόγονό του Κόμμα των Φιλελευθέρων, που σειρά ηγετών του οργάνωσαν ή υποστήριξαν την ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Κατοχή; Προτιμά να κρύβει τα γεγονότα, γιατί έτσι συγκαλύπτονται ο Γονατάς, ο Πάγκαλος, ο Σοφούλης και άλλοι. Τι να γράψει για το βίο και την πολιτεία του Νικολάου Πλαστήρα ή του Γεωργίου Παπανδρέου, ο οποίος το Δεκέμβρη του 1944 αιματοκύλησε το λαό της Αθήνας και του Πειραιά με τη συνδρομή εγγλέζικων στρατευμάτων; Τι να γράψει η ΝΔ για την προκάτοχό της ΕΡΕ και τη σωρεία των δωσίλογων της Κατοχής και της 4ηςΑυγούστου 1936 που εντάχθηκαν στις γραμμές της ΕΡΕ; Οι ανάγκες τους να παρουσιάζουν σύγχρονο «φιλολαϊκό» προφίλ δεν επιτρέπουν την ανάληψη μιας τέτοιας ευθύνης, που την εναποθέτουν κυρίως στους ιστορικούς ή σε απομνημονεύματα...

Το ΚΚΕ υπογραμμίζει τους ιστορικούς δεσμούς του αίματος με την εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του. Δεκάδες στελέχη του δολοφονήθηκαν από το αστικό κράτος και χιλιάδες βασανίστηκαν, κυνηγήθηκαν και εξορίστηκαν μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη συνέχεια, το ΚΚΕ πρωτοστάτησε στον ένοπλο αγώνα ενάντια στην ξένη Κατοχή με την αντίσταση του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Δύο φορές, το Δεκέμβρη του '44 και κατά την εποποιία του ΔΣΕ, συγκρούστηκε με την αστική εξουσία και τους ιμπεριαλιστές της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ. Μετά τον ΔΣΕ, το ΚΚΕ έγραψε ένα νέο μεγάλου μεγέθους κεφάλαιο, στα εκτελεστικά αποσπάσματα, στην παρανομία, στις φυλακές και τις εξορίες. Δεν έγινε μέρος του λεγόμενου ευρωκομμουνιστικού ρεύματος και βγήκε ως ΚΚΕ στις συνθήκες της νομιμότητας, επιβάλλοντας την ανοιχτή δημόσια δράση του μετά την κατάρρευση της στρατιωτικής δικτατορίας (1974).

Για όλους αυτούς τους λόγους, το ΚΚΕ μπόρεσε να αντέξει στη δίνη της αντεπανάστασης στη Σοβιετική Ενωση και σε άλλα κράτη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Αυτές οι βαθιές ρίζες εξηγούν γιατί στην κρίση του 1991 το ΚΚΕ μπόρεσε να εξασφαλίσει την ιστορική του συνέχεια και σε μια σύντομη πορεία να κατακτήσει και να διαμορφώσει μια νέα στρατηγική αντίληψη. Πρόκειται για γεγονός που δείχνει μεγαλύτερη ωρίμανση του Κόμματος και δυνατότητα να αναπτύσσει θεωρία και να επεξεργάζεται πολιτική με γνώση των κοινωνικών νομοτελειών που έχει αναδείξει η κομμουνιστική ιδεολογία και με θεμελίωση πάνω σ' αυτές. Από εδώ και η ικανότητά του να βλέπει την Ιστορία του αντικειμενικά, με επιστημονική μεθοδολογία.

Το ΚΚΕ γράφει την Ιστορία του με βάση τα συμπεράσματα που έχει βγάλει από την αντεπανάσταση του 1989 - 1991, καθώς και από την πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στη Σοβιετική Ενωση, με τα οποία εμπλούτισε το Πρόγραμμά του στο 18ο Συνέδριο,

Ο μηδενισμός και ο εξωραϊσμός αποτελούν διαφορετικές όψεις του ίδιου νομίσματος. Είναι φραγμός στη διεισδυτική διερεύνηση των ιστορικών εξελίξεων, άρα και στην αναζήτηση της αλήθειας.

Ο μηδενισμός είτε ο εξωραϊσμός τροφοδοτούν και εκφράζουν τον οπορτουνισμό, ο οποίος έχει αντικειμενική βάση και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις και μια σειρά αιτίες μπορεί να εκφραστεί και μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα, ιδιαίτερα σε απότομες στροφές της ταξικής πάλης, ανόδου ή και υποχώρησης. Η πίεση που ασκούν μικροαστικά στρώματα που εξαφανίζονται ή συμπιέζονται από τα μονοπώλια, καθώς και το εξαγορασμένο στρώμα της εργατικής τάξης, επηρεάζει και πολιτικά οργανωμένες εργατικές δυνάμεις, μπορεί να εκφραστεί και σε πολιτικές αποφάσεις.

Η αλήθεια στη διερεύνηση των ιστορικών γεγονότων και στην ορθότητα ή μη ορθότητα επιλογών συνδέεται άμεσα και με την επιβεβαίωσή τους από τη ζωή ή τη μη επιβεβαίωσή τους. Για παράδειγμα, μελετώντας την πολιτική του ΚΚΕ των χρόνων της γερμανοϊταλικής Κατοχής, και αμέσως μετά, συνάγεται ότι η στρατηγική της «λαοκρατίας» ή της «λαϊκής δημοκρατίας» αποτέλεσε πηγή λαθών. Τέτοια ήταν οι συμφωνίες στο Λίβανο, στην Καζέρτα και αργότερα στη Βάρκιζα. Συμφωνίες απαράδεκτες που οδήγησαν στην ανατροπή του συσχετισμού των δυνάμεων σε βάρος του ΕΑΜ και τελικά στην ήττα του ΕΑΜικού κινήματος.

Σε συνάρτηση με το παραπάνω, το ΚΚΕ εξάγει το εξής θεμελιακό συμπέρασμα: Είναι διαχρονική η ανάγκη κάθε ΚΚ να έχει επεξεργασμένο Πρόγραμμα πάλης για την ανατροπή της αστικής και την εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας, ανεξάρτητα από το συσχετισμό δυνάμεων. Από αυτή τη στρατηγική απορρέει και η πολιτική των συμμαχιών. Το ΚΚΕ, παράλληλα, πρέπει να διατηρεί πάντα την ιδεολογικοπολιτική και οργανωτική του αυτοτέλεια, όπως και οι σύμμαχοι. Αλλά και οι συμμαχίες σε ένα μέτωπο αναδιατάσσονται, ανάλογα με το συσχετισμό των δυνάμεων και τις απαιτήσεις της ταξικής πάλης.

Η στρατηγική των σταδίων στις διάφορες μορφές της δεν επιβεβαιώθηκε και σε σειρά άλλων χωρών, όπου τέθηκε ως στόχος η δημιουργία των λεγόμενων αντιμονοπωλιακών κυβερνήσεων. Προϊόντα αυτής της στρατηγικής είναι και οι κεντροαριστερές κυβερνήσεις που γνωρίσαμε στην Ιταλία (Πρόντι και Ντ' Αλέμα), στη Γαλλία (Ζοσπέν) και αλλού. Διαχειρίστηκαν το σύστημα και μάλιστα στη φάση που η επίθεση του καπιταλισμού κατά των εργατικών - λαϊκών δικαιωμάτων έγινε ολομέτωπη, υλοποιήθηκε και με άδικους πολέμους (Βαλκάνια, Ιράκ, Αφγανιστάν κ.ά.).

Αλλο διαχρονικής σημασίας συμπέρασμα προκύπτει από την ιστορικής σημασίας απόφαση της 12ης Ολομέλειας της ΚΕ (1968) να δοθεί μάχη εναντίον του αναθεωρητισμού και για την οργανωτική αυτοτέλεια του ΚΚΕ. Η απόφαση της 12ης Ολομέλειας, με την οποία ανασυγκροτήθηκε το ΚΚΕ και μερικούς μήνες μετά ιδρύθηκε η ΚΝΕ, συμβάδιζε με τη διαχρονική αναγκαιότητα να υπάρχει και να δρα το Κόμμα μας σε οποιεσδήποτε συνθήκες, νόμιμες, ημινόμιμες ή παράνομες. Η ζωή επιβεβαίωσε αυτήν την αναγκαιότητα, όπως επιβεβαίωσε και την ορθότητα των αποφάσεων του ΚΚΕ να δώσει βάρος στην ανάπτυξη των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων στα χρόνια 1949 - 1956.

Αντίθετα, δεν επιβεβαίωσε την άποψη εγκατάλειψης της παράνομης δουλειάς και προσήλωσης αποκλειστικά στην αξιοποίηση των νόμιμων συνθηκών των ίδιων χρόνων. Επιπλέον, απέρριψε ως βαθιά λαθεμένη την απόφαση της 8ης Ολομέλειας της ΚΕ (1958), με την οποία αποφασίστηκε η διάλυση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων στην Ελλάδα και η ένταξη όλων των κομμουνιστών στην ΕΔΑ. Δεν είναι οι συνθήκες που καθορίζουν το αν θα υπάρχει το ΚΚΕ, αλλά η αντικειμενική ανάγκη να έχει η εργατική τάξη την ιδεολογικοπολιτική και οργανωτική πρωτοπορία της.

Φυσικά, ο οπορτουνισμός κάνει τις ακριβώς αντίθετες διαπιστώσεις. Δεν είναι λίγες η σχετική βιβλιογραφία και οι δημοσιεύσεις εφημερίδων και περιοδικών που το επιβεβαιώνουν. Επόμενο: Για κάθε γεγονός η αλήθεια είναι μία, αλλά τα διδάγματά της είναι διαφορετικά για κάθε μία από τις αντιτιθέμενες τάξεις.

Από την άλλη, η ιστορική εμπειρία διδάσκει ότι η επιβεβαίωση της ταξικής ιστορικής αλήθειας, σε σχέση με τις πολιτικές επιλογές του Κομμουνιστικού Κόμματος, μπορεί να χρειαστεί πολύ χρόνο (κάποιες φορές και δεκαετίες). Ετσι ή αλλιώς, είναι θέμα θεωρητικής επάρκειας και συλλογικής ικανότητας του Κόμματος να εντοπίζει ανεπάρκειες, αδυναμίες ή και λάθη και να τα διορθώνει έγκαιρα. Σε διαφορετική περίπτωση τα αποτελέσματα μιας λαθεμένης επιλογής περιπλέκουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση, ενώ γεννούν και νέα προβλήματα.

Ο Ν. Ζαχαριάδης ως Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ κρίνεται για την προσφορά του στο συλλογικό πλαίσιο του ΚΚΕ και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, δίχως βεβαίως να αφαιρούνται οι προσωπικές ευθύνες του όπου υπήρξαν. Η καθαίρεση και η διαγραφή του αντιμετωπίζονται ως αποτέλεσμα της δεξιάς οπορτουνιστικής στροφής που επίσημα άρχισε με το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ και εκφράστηκε στο ΚΚΕ με τη διεξαγωγή της 6ης πλατιάς Ολομέλειας της ΚΕ (1956) και της 7ης (1957). Σε συνδυασμό με αυτές, που ήταν το επιστέγασμα στην επικράτηση του δεξιού οπορτουνισμού, το Δοκίμιο διερευνά τις συνθήκες και το χαρακτήρα της εσωκομματικής διαπάλης στο ΚΚΕ μετά το 1949, που τροφοδοτούνταν από την αντίστοιχη διαπάλη στο ΚΚΣΕ ζώντος ακόμα του Στάλιν. Η εναντίον του συκοφαντική κατηγορία, για συνεργασία με τον ταξικό εχθρό, εξετάζεται αντικειμενικά στο πλαίσιο των ιδιαίτερα δύσκολων συνθηκών της ταξικής πάλης, σε συνδυασμό με την οπορτουνιστική στροφή.

Η Κεντρική Επιτροπή υπογραμμίζει: «Κάθε βήμα ιδεολογικής πολιτικής ωρίμανσης του ΚΚΕ στις σύγχρονες συνθήκες εξαγριώνει τον ταξικό αντίπαλο, αλλά και τον κάνει ευέλικτο στη χρησιμοποίηση αποστατών, αναχωρητών, οπορτουνιστών προερχόμενων από τις γραμμές του ΚΚΕ (...) Ασπίδα του Κόμματός μας είναι η ίδια η εργατική τάξη, οι πρωτοπόροι νέοι και νέες εργατικής και λαϊκής καταγωγής, οι συνειδητοί επιστήμονες και επιστημόνισσες, γιατί επιστήμη σημαίνει αλήθεια, γιατί αλήθεια για την κοινωνική πρόοδο σημαίνει σοσιαλιστική - κομμουνιστική προοπτική».