Από το 1ο - ιδρυτικό - Συνέδριο του ΣΕΚΕ

Το κόμμα μας, «τέκνο της ανάγκης και ώριμο τέκνο της οργής», ήταν ώριμος καρπός της ελληνικής οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας, της εξέλιξης του καπιταλισμού. Ενσάρκωσε τη συνένωση της επιστημονικής κοσμοθεωρίας του κομμουνισμού με το εργατικό κίνημα. Η εμφάνισή του σηματοδότησε την ιδεολογική και πολιτική χειραφέτηση της εργατικής τάξης.

Η Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, αυτός ο νικηφόρος πόλεμος του προλεταριάτου της τσαρικής Ρωσίας ενάντια στην αστική τάξη και τους τσιφλικάδες, επέδρασε ευεργετικά και συνέβαλε στην επίσπευση της ίδρυσης του κόμματός μας.

Η Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση ήταν δημιούργημα της οργανωμένης πολιτικής πάλης των μαζών με ηγετική δύναμη την εργατική τάξη, που με επικεφαλής το Κομμουνιστικό Κόμμα επιβεβαίωνε ότι η ανθρωπότητα μπήκε σε νέα ιστορική εποχή. Αυτήν που από τις αρχές του 20ού αιώνα φανέρωσε πως ο καπιταλισμός είναι ιστορικά ξεπερασμένος, δεν μπορεί να κινεί τις κοινωνικές εξελίξεις προς την πρόοδο, γι' αυτό και χρειάζεται αντικατάσταση. Είναι η εποχή του ιμπεριαλισμού και των σοσιαλιστικών επαναστάσεων.

Το ΚΚΕ δεν υπέγραψε και δεν υπογράφει δήλωση μετανοίας στην εγχώρια και διεθνή αστική τάξη. Ο ηρωισμός και οι θυσίες των κομμουνιστών αγκαλιάζουν το χτες και το σήμερα, αποτελούν πολύτιμη παρακαταθήκη για τις ερχόμενες γενιές.

Η στρατηγική του ΚΚΕ για τη Λαϊκή Εξουσία ανταποκρίνεται στα μακροπρόθεσμα και στα άμεσα συμφέροντα της εργατικής τάξης, της μικρομεσαίας αγροτιάς και των αυτοαπασχολούμενων επαγγελματοβιοτεχνών. Αποτελεί τη διέξοδο που προτείνει το ΚΚΕ στο λαό, απάντηση στην ιμπεριαλιστική βαρβαρότητα.

Η ολόπλευρη ισχυροποίηση του ΚΚΕ αποτελεί τον όρο για την εκπλήρωση των στόχων του, που ταυτίζονται με το λαϊκό όραμα για μια καλύτερη ζωή. Ισχυρό ΚΚΕ, ισχυρή ΚΝΕ, σημαίνει πρώτα απ' όλα την οικοδόμηση γερών οργανώσεων στους τόπους δουλειάς και ανύψωση του ιδεολογικοπολιτικού επιπέδου των κομματικών μελών, συνολικά του Κόμματος.

Από το πρώτο ακόμη συνέδριό του μίλησε ξεκάθαρα για την ανάγκη της πολιτικής και οικονομικής οργάνωσης της εργατικής τάξης σε δικό της ξεχωριστό ταξικό επαναστατικό κόμμα, με σκοπό την κατάκτηση της εξουσίας, την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και ανταλλαγής, ξεκαθαρίζοντας ότι πηγή της εκμετάλλευσης είναι η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Από την πρώτη, δε, στιγμή τάχθηκε αλληλέγγυο στους ταξικούς αδελφούς σ' όλη τη Γη, αποδεικνύοντας το διεθνιστικό του χαρακτήρα, αδιάσπαστη αρχή του ταξικού επαναστατικού κόμματος, ενώ τάχθηκε στο πλευρό της Οχτωβριανής Επανάστασης.

Η ανάπτυξη των πρώτων συνδικαλιστικών αγώνων της εργατικής τάξης, καθώς και η απήχηση των κομμουνιστικών ιδεών είχαν οδηγήσει στις αρχές του 20ού αιώνα στη δημιουργία μιας σειράς σοσιαλιστικών ομίλων και οργανώσεων, που αποτέλεσαν και την οργανική σύνθεση του 1ου, ιδρυτικού, Συνεδρίου (17 - 23 Νοέμβρη 1918) του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ), όπως ονομαζόταν μέχρι το 1924 (3ο έκτακτο Συνέδριο) το ΚΚΕ. Την προοδευτική αυτή σκέψη η δημιουργία του ΚΚΕ τη συνέθεσε και την ανέβασε σε ανώτερο, επιστημονικό επίπεδο.

Στην 92χρονη πορεία του το κόμμα μας υπερασπίστηκε με συνέπεια τους ανθρώπους του μόχθου. Στάθηκε στην πρώτη γραμμή των λαϊκών αγώνων, παλεύει για τη χειραφέτηση των εργαζομένων από την ιδεολογική και πολιτική επιρροή της αστικής τάξης, των κομμάτων της, από την καλλιέργεια αυταπατών για αντιμετώπιση των προβλημάτων με μεταρρυθμίσεις στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος. Τους οπλίζει με την πίστη στο δίκιο τους και την εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους, κόντρα στο συμβιβασμό και στημοιρολατρία.

Παλεύει για να συνειδητοποιούν ότι η πραγματοποίηση των συμφερόντων των λαϊκών δυνάμεων δε θα ευοδωθεί στα πλαίσια του καπιταλισμού αλλά σε σύνδεση με την πάλη για την ανατροπή του. Πράγμα που απαιτεί να σφυρηλατούν την ενότητα, την οργάνωσή τους, τη συμμαχία τους, στον ανειρήνευτο αγώνα ενάντια στην αστική τάξη.

Αντιτάχθηκε σθεναρά σ' όλες τις επιθέσεις και την τρομοκρατία του κεφαλαίου ακόμη κι αν αυτό σήμαινε διώξεις, φυλακίσεις, εξορίες και δολοφονίες και εκτελέσεις στελεχών του. Το 8ωρο, το 7ωρο, η Κοινωνική Ασφάλιση, οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας, τα μέτρα προστασίας των ανέργων, η πάλη για την ισοτιμία των γυναικών, για τα δικαιώματα της νεολαίας στη μόρφωση, στη δουλειά, στην ψυχαγωγία, στον αθλητισμό, η δημόσια δωρεάν Παιδεία, η Υγεία αποτελούσαν και συνεχίζουν να αποτελούν το περιεχόμενο της ασίγαστης πάλης του ΚΚΕ, που έδενε πάντα αυτό τον αγώνα με την πάλη για το σοσιαλισμό. Αντιπάλεψε και αντιπαλεύει τη συμμετοχή της χώρας στην ιμπεριαλιστική δράση, στο ΝΑΤΟ, στην ΕΟΚ, τη σημερινή ΕΕ, που αποτελούν οργανισμούς στραγγαλισμού του λαού, την απεμπόληση κυριαρχικών δικαιωμάτων από τις κυβερνήσεις του κεφαλαίου, τη δράση στρατού έξω από τα σύνορα για τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα και τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης.

Το ΚΚΕ ενέπνευσε το πιο προοδευτικό τμήμα της διανόησης της χώρας μας, τόσο με τους αγώνες του όσο και με την αταλάντευτη πορεία του κοντά στο λαό, μαζί με τους καταπιεσμένους για το δίκιο τους. Αντιπάλεψε και αντιπαλεύει την επιβολή του αμερικανικού ονείρου και του δυτικοευρωπαϊκού τρόπου ζωής, του κοσμοπολιτισμού του κεφαλαίου σαν αξία και ιδανικό, στηρίζοντας ταυτόχρονα τις λαϊκές παραδόσεις και το λαϊκό πολιτισμό.

Μα πάνω απ' όλα το κόμμα μας πρωτοστάτησε σ' όλες τις μεγάλες στιγμές της ιστορίας του λαού μας, σ' αυτές που η άρχουσα τάξη έβαζε πάνω απ' όλα τα συμφέροντά της. Το ΚΚΕ χωρίς να υπολογίζει κόπους και θυσίες έγραψε τις πιο ηρωικές παραδόσεις, παρακαταθήκη για το σήμερα.

Είναι το Κόμμα που ηγήθηκε του μεγάλου έπους της Εθνικής Αντίστασης και της απελευθέρωσης του λαού μας από τη γερμανική ιμπεριαλιστική υποδούλωση και κατοχή, αφού ήταν ο νους και η καρδιά του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Πρωτοστάτησε στη λαϊκοαπελευθερωτική πάλη του ελληνικού λαού, σε αντίθεση με την ηττοπαθή στάση της άρχουσας τάξης, που ένα μέρος της συνεργάστηκε με τον καταχτητή και ένα άλλο, το φιλοβρετανικό, έφυγε από την Ελλάδα εγκαταλείποντας το λαό έρμαιο στη γερμανική κατοχή.

Αλλά και στη συνέχεια, όταν η αστική τάξη, προκειμένου να εγκαθιδρύσει τη δική της εξουσία, αποφάσισε ένοπλα να τσακίσει μαζί με τους Αγγλοαμερικάνους ιμπεριαλιστές το λαϊκό κίνημα, τότε που ο λαός βρέθηκε μπροστά στο δίλημμα, υποταγή ή οργάνωση της πάλης και αντεπίθεση, το ΚΚΕ έδωσε τη δύναμη στο λαό να επιλέξει το δεύτερο δρόμο, όπως κάθε λαός που αρνείται να δεχτεί την ταπείνωσή του. Και μπήκε επικεφαλής της τρίχρονης αντιιμπεριαλιστικής πάλης του λαϊκοεπαναστατικού κινήματος. Στα βουνά γεννήθηκε το νέο αντάρτικο, ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας.

Ο αγώνας του ΔΣΕ αποτελεί την κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης στην Ελλάδα στον 20ό αιώνα, το μεγαλύτερο δημιούργημα του ΚΚΕ. Αποπνέει μόνο δίκιο και ηθική, επειδή δίκιο και ηθική αποπνέει ο ανυποχώρητος αγώνας της εργατικής τάξης, ο αγώνας του ΚΚΕ.

Τον ίδιο δρόμο ακολουθεί το ΚΚΕ μέχρι σήμερα. Η απόλυση από τη δουλειά, οι προσωπικές στερήσεις, κάθε σύγχρονη μορφή αυτοθυσίας χαράζουν τη ζωή χιλιάδων και χιλιάδων.

Πολλοί ήταν εκείνοι που προφήτεψαν το χαμό και την εξαφάνισή του και άλλοι προσδοκούν και επιδιώκουν το θάνατό του. Αυταπατήθηκαν και αυταπατώνται αν νομίζουν ότι θα ξεμπερδέψουν με το ΚΚΕ στον ταξικό πόλεμο. Το ποτάμι δε γυρίζει πίσω. Η ιστορία μας ρίζωσε εκεί που τα όπλα της αδίστακτης εξουσίας των αστών βρίσκουν την ασπίδα του νεκροθάφτη τους. Το φάντασμα του κομμουνισμού θα πλανιέται στα κεφάλια τους ώσπου η δύναμη της αντίστασης και της αντοχής των προλετάριων και των συμμάχων τους θα γίνει χτύπημα αντεπίθεσης για την κατάργησή τους.

Σήμερα, για τα 92 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ, παρουσιάζουμε άρθρο του Δ. Γόντικα, μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, για την ηρωική στάση των κομμουνιστών σε μια από τις πιο σκληρές περιόδους της ιστορίας μας, την περίοδο της 7χρονης στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας 1967 - 1974. Το άρθρο (από ομιλία του Δημήτρη Γόντικα σε εκδήλωση που οργάνωσε η ΚΟ Αθήνας του ΚΚΕ, στις 24 του Απρίλη του 2009) αναδημοσιεύεται από την ΚΟΜΕΠ τ. 5/2010.

Η έκδοση του πρώτου παράνομου «Ριζοσπάστη» στη χούντα

Το 1967 μπορεί να διέλυσαν τα πάντα, όμως το κίνημα φούντωσε. Επαναστατική οργάνωση νεολαίας δεν υπήρχε. Η ΚΝΕ ξεκίνησε από 5-10 ανθρώπους και έγινε μαζική οργάνωση, άντλησε δυνάμεις από τη νεολαία μέσα από τον αγώνα. Επαιξε πρωτοπόρο ρόλο στην πάλη κατά της χούντας και βγήκε από τη δικτατορία με κύρος, με δυνάμεις, με μεγάλη πείρα

Η μελέτη και η γνώση της Ιστορίας είναι ένας από τους σπουδαιότερους παράγοντες που συμβάλλουν να προλαβαίνεις και να αποφεύγεις στραβοπατήματα και να προβλέπεις, όσο γίνεται καλύτερα προετοιμασμένος, τις εξελίξεις. Η ιστορική εξέλιξη και η ταξική πάλη ποτέ δεν είναι μια ευθεία γραμμή, φέρνουν πάντα καινούρια και απρόβλεπτα ζητήματα. Η περίοδος που εξετάζουμε, από την άποψη αυτή, συγκεντρώνει ενδιαφέροντα στοιχεία και πείρα.

Τι έγινε στις 21 Απριλίου 1967;

Ξυπνήσαμε με τα τανκς στους δρόμους και με μαζικές συλλήψεις, βάσει προδιαγεγραμμένου σχεδίου. Ο κύριος όγκος των συλληφθέντων ήταν κομμουνιστές, οπαδοί και φίλοι του ΚΚΕ, καθώς και συνεργαζόμενοι. Συνελήφθηκαν και αρκετοί αστοί πολιτικοί, ανάμεσά τους τα βασικά στελέχη της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης.

Φύλλο της εφημερίδας «Αδούλωτη Αθήνα», όργανο της ΚΟΑ, κατά την περίοδο της δικτατορίας

Οι αστοί πολιτικοί κρατήθηκαν σε ξενοδοχεία. Αλλοι προσωρινά και άλλοι εξορίστηκαν σε διάφορα κατοικημένα χωριά ή κωμοπόλεις. Η χούντα ανέστειλε μια σειρά αστικές ελευθερίες, τη λειτουργία των κομμάτων, επιβάλλοντας το στρατιωτικό νόμο με ατελείωτα «απαγορεύεται». Ηταν ένα καθεστώς τρόμου.

Η κήρυξη και επιβολή της δικτατορίας έγινε στο όνομα του «κομμουνιστικού κινδύνου» και στηρίχτηκε στο σχέδιο «Προμηθέας» που είχε εκπονηθεί στα πλαίσια του ΝΑΤΟ για έκτακτες καταστάσεις.

Η αιτιολογία ότι η δικτατορία επιβλήθηκε για την αντιμετώπιση του «κομμουνιστικού κινδύνου» ήταν ένα σαθρό επιχείρημα. Το λαϊκό κίνημα εκείνη την περίοδο είχε βεβαίως μια ανάπτυξη, αλλά δεν προκαλούσε ιδιαίτερη ανησυχία στην άρχουσα τάξη και στους ιμπεριαλιστές, κυρίως λόγω του προσανατολισμού του. Ο αντικομμουνισμός όμως ήταν κυρίαρχο ιδεολογικό στοιχείο, επίσημη κρατική πολιτική. Το ΚΚΕ ήταν παράνομο και η κομμουνιστική ιδεολογία υπό διωγμόν. Αποδεικνύεται για άλλη μια φορά ότι ο αντικομμουνισμός είναι πάντα το προκάλυμμα για αντιλαϊκά σχέδια και μέτρα.

Γεννιέται τότε το ερώτημα. Για ποιο λόγο έγινε το πραξικόπημα; Εγινε κυρίως για εσωτερικές ανάγκες του συστήματος και στήριξης των επιδιώξεων του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στην περιοχή.

1973. Λαοθάλασσα έξω από την κατάληψη του Πολυτεχνείου

Το πραξικόπημα των συνταγματαρχών στηρίχτηκε σε επίλεκτες δυνάμεις του στρατού, των Σωμάτων Ασφαλείας και γενικότερα του κρατικού μηχανισμού. Να σημειωθεί ότι παρόμοια σχέδια για πραξικόπημα είχαν και οι στρατηγοί σε συνεννόηση με το παλάτι και με ένα μέρος των αστικών κομμάτων. Πρόλαβαν όμως οι συνταγματάρχες. Η «οικονομική ολιγαρχία» (το κεφάλαιο, τα μονοπώλια) και στη μια και στην άλλη περίπτωση δεν ήταν αμέτοχη και βγήκε συνολικά ενισχυμένη από τη χουντική διακυβέρνηση.

Στο σημείο αυτό αξίζει να βγάλουμε το πρώτο συμπέρασμα. Η αστική τάξη, ο ιμπεριαλισμός δε διστάζει να φτάσει στα άκρα, όταν το απαιτούν τα γενικότερα συμφέροντά του. Πάντα η αστική τάξη είναι έτοιμη να κινητοποιήσει τους μηχανισμούς της, τους οποίους προετοιμάζει, ενισχύει και εκσυγχρονίζει με κύριο προσανατολισμό την αναχαίτιση ή τη συντριβή του εργατικού και λαϊκού κινήματος και της πρωτοπορίας του.

Αφίσα της παράνομης, τότε, ΚΝΕ το 1968, υπέρ των πολιτικών κρατουμένων του χουντικού καθεστώτος

Δυστυχώς πρόκειται για τραγωδία. Την ημέρα που εκδηλώθηκε η δικτατορία στην εφημερίδα «Αυγή», δημοσιογραφικό όργανο της ΕΔΑ, υπήρχε κύριο άρθρο με τον τίτλο «Γιατί δεν θα γίνει δικτατορία». Εχει αξία να γνωρίζουμε ότι οι πρωταγωνιστές αυτής της άποψης ήταν και πρωταγωνιστές της άποψης ότι δε χρειάζεται το ΚΚΕ, ήταν οι φορείς που προωθούσαν τη διάλυσή του. Παρά το ότι στον ορίζοντα μήνες πριν ήταν έντονη η φιλολογία για προετοιμαζόμενο πραξικόπημα και ενώ είχε καταγγελθεί η ύπαρξη χούντας στο στρατό, δεν υπήρχε καμιά προετοιμασία αντίστασης. Οι ηγεσίες του Κόμματος στην Ελλάδα και της ΕΔΑ βρέθηκαν απροετοίμαστες και τα περισσότερα ηγετικά στελέχη πιάστηκαν από την πρώτη ημέρα. Με την κήρυξη του πραξικοπήματος δεν υπήρξε καμιά αντίδραση. Μόνο ορισμένες αυθόρμητες και περιορισμένες αντιδράσεις σημειώθηκαν την ημέρα εκείνη. Αργότερα ο αγώνας οργανώθηκε, κλιμακώθηκε και συνέβαλε στην κατάρρευση της χούντας.

Είναι βέβαιο ότι αν υπήρχε προετοιμασία και σχέδιο θα έβρισκε ανταπόκριση στο λαό και τη νεολαία. Και όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων, η οργανωμένη αντίσταση θα είχε αντανάκλαση και μέσα στο στρατό και σε μια μερίδα αξιωματικών.

Δεν υπήρχε σχέδιο και προετοιμασία γιατί στην ουσία δεν υπήρχε ΚΚΕ. Οχι μόνο επειδή ήταν παράνομο, αλλά κυρίως γιατί δεν είχε οργανωμένη δύναμη. Κομμουνιστές υπήρχαν, οργανώσεις της ΕΔΑ υπήρχαν, αλλά δεν ήταν κομμουνιστικές. Το ΚΚΕ είχε διαλύσει τις οργανώσεις του από το 1958. Ηταν ένα μεγάλο ολίσθημα γι' αυτό και χαρακτηρίστηκε αργότερα ως θεμελιακό λάθος.

Τα τανκς στον περίβολο της Βουλής το πρωί της 21ης Απρίλη 1967

Το Κόμμα σήμερα, απαλλαγμένο από αστικές και μικροαστικές επιρροές, μπορεί, ως εκφραστής των γενικών συμφερόντων της εργατικής τάξης, να χαράσσει τη στρατηγική και τακτική του και να οργανώνει την εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώματα και τη νεολαία σε αποφασιστικό αγώνα με την αστική τάξη και την εξουσία της. Εκφράζεται χαρακτηριστικά με τα συνθήματα: «Νόμος είναι το δίκιο του εργάτη», «Απειθαρχία και ανυπακοή», «Αλλαγή τάξης στην εξουσία», «Λαϊκή εξουσία - σοσιαλισμός».

Ενα εξίσου σημαντικό κεφάλαιο αφορά τις συλλήψεις και τη στάση των συλληφθέντων κατά τις πρώτες μέρες της δικτατορίας, αλλά και στη διάρκειά της. Στο γενικό κλίμα των πρώτων ημερών της δικτατορίας κυριαρχούσε ο φόβος και η τρομοκρατία. Σε αρκετά αστυνομικά τμήματα χτύπησαν αρκετούς, άναρχα, κυρίως για να προκαλέσουν φόβο. Τα «επιστημονικά» βασανιστήρια άρχισαν αργότερα. Ταυτόχρονα, διέδιδαν φήμες για εκτελέσεις. Κανείς γενικά δεν ήξερε τι σχέδια είχαν και ποια θα ήταν η τύχη όσων είχαν συλληφθεί.

Πολλά μέλη και στελέχη του Κόμματος, παρά το γεγονός ότι δε ζούσαν κομματική ζωή, ήταν αφοσιωμένοι αγωνιστές, έμπειροι, ατσαλωμένοι, προετοιμασμένοι και αποφασισμένοι για τη δυσκολία. Δε χρειάστηκε δεύτερη απόφαση για τη στάση που έπρεπε να κρατήσουν μπροστά στους νέους διωγμούς, τις εξορίες, τις φυλακές, τις συνθήκες παρανομίας. Ασυμβίβαστος αγώνας και αγωνιστική αισιοδοξία ότι στο τέλος θα βγουν νικητές και δικαιωμένοι.

Πολλοί μόλις είχαν βγει από τις φυλακές και τις εξορίες. Είχαν σχεδόν τη βαλίτσα τους έτοιμη. Ετσι δεν αιφνιδιάστηκαν και κράτησαν αγωνιστική στάση. Δεν έκαναν καμιά υποχώρηση απέναντι στις διωκτικές αρχές της χούντας. Τράβηξαν το δρόμο της εξορίας και όσοι δεν πιάστηκαν, μπήκαν στο δρόμο του αγώνα σε συνθήκες παρανομίας. Αρκετοί όμως αιφνιδιάστηκαν. Παρόλο που είχαν εμπειρίες, δεν ήταν ατσαλωμένοι, γιατί είχαν προσαρμοσθεί στη λεγόμενη νομιμότητα, είχαν βάλει όρια στη δράση τους, βρέθηκαν μπροστά σε διλήμματα και τελικά υποχώρησαν. Εκαναν δηλώσεις ότι θα κάτσουν ήσυχα, δηλώσεις αποκήρυξης, δηλώσεις μετάνοιας όπως ονομάστηκαν. Ανάμεσά τους ήταν και αγωνιστές με δοκιμασία και πείρα, που είχαν αντέξει σε πολύ πιο δύσκολες συνθήκες.

Μια μεγάλη κατηγορία αγωνιστών ήταν νέοι στο κίνημα. Δεν είχαν εμπειρίες. Αλλοι κράτησαν, δε φοβήθηκαν ενώ άλλοι τα 'χασαν, φοβήθηκαν, υποχώρησαν. Οι συλλήψεις δε σταμάτησαν μετά τις πρώτες ημέρες. Συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια ως το τέλος της χούντας. Μόνο που τώρα προσπαθούσαν πιο οργανωμένα στα αστυνομικά τμήματα να «σπάσουν» όσους έπιαναν και να μην τους στείλουν εξορία.

Αρκούσε μια δήλωση ότι θα κάτσουν ήσυχα. Στην πορεία, όμως, όποιος έκανε μια τέτοια μικρή υποχώρηση, δεν τον άφηναν σε χλωρό κλαρί. Φυσικά, υπήρξαν και αρκετοί, ιδιαίτερα νέοι, που δεν έκαναν καμιά υποχώρηση, αλλά δεν τους έστειλαν εξορία. Προτιμούσαν να τους έχουν υπό συνεχή παρακολούθηση παρά να τους στείλουν εξορία, γιατί καταλάβαιναν ότι εκεί θα ατσαλώνονταν μαζί με τους άλλους έμπειρους αγωνιστές, θα αποκτούσαν άλλη στάση, θα ολοκληρώνονταν. Αρκετούς έστειλαν στα έκτακτα στρατοδικεία και από εκεί στις φυλακές.

Αξίζει όμως να σταθούμε περισσότερο στο καίριο ερώτημα: Γιατί είχαμε υποχωρήσεις από μια μερίδα αγωνιστών;

Δεν υπήρχε οργανωμένη προετοιμασία για τη στάση που έπρεπε να κρατήσει και το εργατικό λαϊκό κίνημα, αλλά και ο καθένας και η καθεμιά ατομικά απέναντι σε μια παρόμοια κατάσταση. Οσοι άντεξαν τα κατάφεραν γιατί είχαν προσωπική πείρα είτε γιατί είχαν ζωντανές εμπειρίες οικογενειακές είτε γιατί είχαν γνωριστεί με την ιστορία των φυλακών και των εξοριών, την ιστορία του κινήματος και την αγωνιστική συμπεριφορά χιλιάδων αγωνιστών. Δεν υπήρχε η ιδεολογική προετοιμασία, γιατί στο Κόμμα κυριαρχούσε η ιδεολογική σύγχυση και ο συμβιβασμός.

-- Το πρώτο και κυριότερο είναι να καλλιεργείται αδιάκοπα θεωρητικά και πρακτικά η πίστη στο δίκιο του αγώνα για τη σοσιαλιστική επανάσταση και οικοδόμηση.

-- Να μην κρύβονται οι απαιτήσεις και οι δυσκολίες του αγώνα.

-- Να αναπτύσσεται η αγωνιστική διαπαιδαγώγηση ώστε να διαμορφώνει αγωνιστικό χαρακτήρα ο καθένας και η καθεμία που μπαίνει στο κίνημα.

-- Να αναπτύσσεται η ετοιμότητα για θυσίες, που άλλωστε αποτελεί κριτήριο της αφοσίωσης. Η ετοιμότητα να βρεθεί ο αγωνιστής απέναντι στις διωκτικές αρχές και να έχει καλλιεργήσει τη θέληση, τις δυνάμεις του για ανυποχώρητη στάση απέναντί τους ως το τέλος.

-- Να υπάρχει αντικειμενική γνώση του αντιπάλου και των μεθόδων του.

-- Να αναπτύσσεται ανυποχώρητο πνεύμα χωρίς υπολογισμό συνεπειών.

Στο Κόμμα μας, υπάρχει πλούσια πείρα σε αυτά τα ζητήματα που δείχνει ότι ο αγωνιστής έχει ανεξάντλητες δυνάμεις και αντοχές όταν είναι αποφασισμένος και βάζει πάνω από τον εαυτό του το Κόμμα, τον αγώνα, το δίκιο του αγώνα.

Και ποιες είναι οι πηγές της δύναμης που τον εξοπλίζει με αντοχή; Οτι εκφράζει τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, του λαού σε κάθε στιγμή απέναντι στην καπιταλιστική βαρβαρότητα. Οτι δεν είναι ένα απλό άτομο. Οτι δεν προδίδει το λαό και το Κόμμα κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.

Είναι μεγάλη παράδοση για το ΚΚΕ η συνεπής αγωνιστική στάση απέναντι στην εργοδοσία, στο κράτος της, στις διωκτικές αρχές του, στάση που έφτανε ως το εκτελεστικό απόσπασμα. Είναι μια από τις βαθιές ρίζες του ΚΚΕ στο λαό. Να μην το ξεχνάμε ούτε λεπτό ότι ο λαός πάντα εκτιμά την αγωνιστική στάση και αναγνωρίζει τους πρωτοπόρους αγωνιστές για τη στάση αρχών και το αγωνιστικό ήθος τους.

Συγκεντρώθηκαν σε διάφορα σημεία, όπως προαναφέρθηκε, και από εκεί με αρματαγωγά κατέληξαν στη Γιούρα, όπου μετά από αγώνες μεταφέρθηκαν ύστερα από μερικούς μήνες σε κατοικημένο νησί, στη Λέρο (700 κρατούμενοι, 14 Σεπτέμβρη 1967). Στην Αθήνα, όπου ένα μεγάλο μέρος τους συγκεντρώθηκε στον Ιππόδρομο, διαδραματίστηκαν τα εξής: Σκότωσαν τον Παναγιώτη Ελή, εν ψυχρώ, προκειμένου να δημιουργήσουν κλίμα φόβου και καθυπόταξης. Υποχρέωσαν την ίδια στιγμή ένα ηγετικό στέλεχος της ΕΔΑ - ήταν και μέλος της ΚΕ του Κόμματος, το οποίο αργότερα αποχώρησε από το Κόμμα - να τρέχει γύρω - γύρω στον Ιππόδρομο. Στάση απαράδεκτη. Δεν έπρεπε να κάνει ούτε βήμα. Μπροστά στους συγκρατούμενούς του έπρεπε να είναι ακλόνητος έστω και αν αυτό στοίχιζε τη ζωή του. Σε παρόμοιες περιστάσεις έχει μεγάλη σημασία η στάση ηγετικών στελεχών.

Για να συντηρούν κλίμα πανικού και υποχώρησης, μετέφεραν αρκετούς οι οποίοι είχαν κάνει δήλωση με τη σύλληψή τους. Τέτοιους δηλωσίες τούς έστειλαν μέχρι τη Γιούρα για να συνεχίσουν να πιέζουν τους υπολοίπους. Στην πορεία τους άφησαν. Στη διάρκεια της εξορίας έκαναν και ορισμένοι άλλοι υποχωρήσεις, αλλά η μεγάλη πλειοψηφία κράτησε αγωνιστική στάση απέναντι στη χούντα. Εχουμε πολλές περιπτώσεις αγωνιστών που άντεξαν υποδειγματικά, π.χ. νεοπαντρεμένοι μετά 15 και 20 χρόνια φυλακής, άλλοι που δέχτηκαν πιέσεις από τα σπίτια τους για να κάνουν δήλωση, πολλοί που άφησαν πίσω τους οικογένειες κυριολεκτικά στους πέντε δρόμους κλπ.

Σε ατομικό επίπεδο, πίεση για αποκήρυξη των ιδεών του Κόμματος, του ίδιου του Κόμματος. Υπόσχεση για εγκατάλειψη του αγώνα, υποταγή στους αντιλαϊκούς νόμους καταστολής και αποκήρυξη ακόμα και μελών της οικογένειας. Σκοπός ήταν να τσακίζουν και να εξουθενώνουν αγωνιστικά καθέναν που έπεφτε στα χέρια των διωκτικών αρχών, μέχρι και να τον μετατρέψουν σε όργανό τους.

Αυτές οι μέθοδοι αποτελούν μακρόχρονη παράδοση του αστικού κράτους στην προσπάθεια να κάμψει το αγωνιστικό φρόνημα των κομμουνιστών. Οι αστικοί κρατικοί μηχανισμοί είχαν συγκεντρώσει μεγάλη πείρα τα προηγούμενα χρόνια από την αντικομμουνιστική δράση τους και στην περίοδο της χούντας την αξιοποίησαν εκτεταμένα. Σε κάθε σύλληψη εφάρμοζαν και ανάλογη τακτική. Αρχιζαν από νουθεσίες, περνούσαν στις απειλές και τέλος στα βασανιστήρια. Παλιότερα έφταναν ως την εκτέλεση.

Η δήλωση έπαιρνε πολλές μορφές και ξεκινούσε με «ανώδυνες» υποσχέσεις. Σε κάθε περίπτωση κατέληγε σε πλήρη εξουδετέρωση του αγωνιστή και καταρράκωση της αξιοπρέπειάς του.

Η πίεση για δήλωση δεν αφορούσε μόνο τα πρόσωπα, αλλά εκδηλωνόταν και εκδηλώνεται και σήμερα και στο ίδιο το Κόμμα. Να αποκηρύξει τους σκοπούς του, την επαναστατική γραμμή πάλης, να υποχωρήσει στα όρια της αστικής πολιτικής νομιμότητας. Μαζί με αυτό το στόχο πηγαίνει και ο στόχος να συντριβεί η επαναστατική ιδεολογική ηθική υπόσταση του ΚΚΕ.

Είναι πλούσια η εμπειρία, όπως αυτή καταγράφηκε στην περίοδο της χούντας. Πολλοί που πιάστηκαν έζησαν πρωτόγνωρες καταστάσεις. Στη διάρκεια της χούντας πιάστηκαν χιλιάδες άνθρωποι, ανάμεσά τους και πολλοί που δεν ήταν κομμουνιστές. Μπήκαν στον αγώνα από αντίθεση στη χούντα και διάθεση να αγωνιστούν. Οσοι πιάνονταν, περνούσαν από ανάκριση. Σκοπός των διωκτικών αρχών ήταν να χτυπήσουν τις παράνομες οργανώσεις, να διαλύσουν την παράνομη δράση. Επομένως, επεδίωκαν να μάθουν για πρόσωπα και πράγματα, ενώ η όλη στάση και ενέργειές τους αποσκοπούσαν στη διαμόρφωση κλίματος παντοδυναμίας.

Κάθε σύλληψη ήταν και μια ιδιαίτερη κατάσταση και είχε την ανάλογη μεταχείριση. Στις συνθήκες εκείνες υπήρχε ένας μεγάλος μηχανισμός παρακολούθησης και συλλογής πληροφοριών, ειδικοί μηχανισμοί ανάκρισης και ομάδες εκπαιδευμένες σε βασανιστήρια. Για κάθε έναν που πιάνονταν δημιουργούσαν ένα περιβάλλον φόβου, τρόμου, ψυχολογία υποταγής. Δούλευαν επιστημονικά. Σε πρώτη φάση προσπαθούσαν να σπάσουν με το φόβο όσους έπιαναν, χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα, ανάλογα με την περίπτωση, για να αποσπάσουν πληροφορίες. Στη συνέχεια, περνούσαν σε βασανιστήρια, εφόσον δεν απέδιδε η ψυχολογική πίεση. Πολλοί είναι αυτοί που άντεξαν ως το τέλος, αλλά και πολλοί που έσπασαν.

Αντεξαν όσοι ήταν προετοιμασμένοι και αποφασισμένοι και είχαν σταθερή τακτική. Ανάμεσά τους παιδιά και κοπέλες που περνούσαν για πρώτη φορά την πόρτα της Ασφάλειας.

Τι σημαίνει όταν λέμε τακτική; Εκεί πρέπει να έχει συνειδητοποιήσει ο καθένας ότι είναι μόνος του, αβοήθητος, χωρίς στήριγμα, απέναντι σε οργανωμένες δυνάμεις του αντιπάλου που έχουν τακτική και σχέδιο εναντίον του. Πράγμα που σημαίνει αυτοσυγκέντρωση, πλήρη επαγρύπνηση, καμιά χαλάρωση και απόφαση να βγεις νικητής. Πρέπει να 'χεις τη δική σου τακτική, τη δική σου άμυνα απέναντι στην τακτική και τα σχέδια του αντιπάλου, με στόχο πάντα να βγεις νικητής. Και αν είσαι έτσι αποφασισμένος, θα βγεις νικητής.

Στη διαδικασία της ανάκρισης χρησιμοποιούσαν διάφορα τεχνάσματα και τακτικές. Μπορεί να έφερναν στοιχεία που κάποιος άλλος ίσως να έδωσε, τα οποία να ήταν πραγματικά. Μπορεί να σκηνοθετούσαν αντιπαράθεση του ανακρινόμενου με αυτόν που έδωσε τα στοιχεία. Μπορεί να έδιναν παραπλανητικές πληροφορίες. Μπορεί να σκηνοθετούσαν συναντήσεις του ανακρινόμενου με συγγενικά του πρόσωπα (πατέρα, μάνα, παιδί), μπορεί να έβαζαν στο ίδιο κελί δικό τους άνθρωπο και να τον παρουσίαζαν σαν συναγωνιστή, διάφορα τέτοια τεχνάσματα. Οσοι επιχείρησαν να ξεγελάσουν την Ασφάλεια με ψέματα, όσοι επιχείρησαν να δώσουν «ανώδυνες» πληροφορίες, βρέθηκαν σε χειρότερη θέση, σε μεγαλύτερη πίεση.

Η μόνη αποτελεσματική είναι η τακτική καμιάς υποχώρησης, καμιάς αποδοχής κατηγορίας, οτιδήποτε και αν λένε, καμιά συζήτηση με τα όργανα δίωξης. Δε δίνουμε ονόματα, δε λέμε μια κουβέντα, απαντάμε ξερά: «όχι, δε σας απαντάω, κάντε ό,τι θέλετε». Αυτή είναι η μόνη στάση που επιτρέπει να βγει ο καθένας αγωνιστικά από τα χέρια των βασανιστών του. Και αυτό είναι το πιο σημαντικό συμπέρασμα. Ο αγωνιστής αντέχει. Ο φόβος είναι που γονατίζει και όχι ο πόνος από τα βασανιστήρια. Ζωντανή απόδειξη είναι το γεγονός ότι αρκετοί έσπασαν χωρίς να φάνε ούτε ένα χαστούκι.

Και πώς ξεπερνάμε αυτό το φόβο; γιατί πάντα υπάρχει. Με την απόφαση ότι θα βγεις νικητής. Με την απόφαση «κάντε ό,τι θέλετε, δεν υποχωρώ, δεν κάνω βήμα πίσω». Ξεπερνώντας και την ιδέα του θανάτου. Μόνον έτσι. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση όταν έχεις νικήσει τον αντίπαλο. Είναι χιλιάδες αυτοί που τα έβγαλαν πέρα και παιδιά που δεν είχαν περάσει ποτέ πριν την πόρτα της Ασφάλειας, που δεν ήξεραν τι σημαίνει κρατητήριο και όμως τα έβγαλαν πέρα παλικαρίσια γιατί ο αγωνιστής έχει μεγάλες δυνάμεις.

Η ζωή στην εξορία και στις φυλακές είναι ένα επίσης μεγάλο κεφάλαιο. Θα θίξουμε μόνο μια πλευρά. Το συλλογικό κλίμα και η αλληλεγγύη που κυριαρχεί βοηθάει στην αγωνιστική στάση. Μπορεί να μην έκαναν στις εξορίες βασανιστήρια, όπως παλιότερα, αλλά ασκούσαν όμως πολύπλευρες πιέσεις. Η ατομική στάση σε κάθε περίπτωση ήταν καθοριστική. Ο καθένας είχε προσωπικά προβλήματα. Υπήρχαν αγωνιστές που ήταν 15-20 χρόνια φυλακή. Μόλις βγήκαν έκαναν οικογένεια, μπορεί μερικοί να έκαναν και παιδί και μετά από δυο χρόνια ξανά εξορία ή άλλοι μπορεί να δημιούργησαν μια κάπως σταθερή ζωή και ξανά πάλι εξορία. Οι οικογένειες ήταν σταθερά δίπλα τους, βοηθούσαν, ήταν σημαντικό ζήτημα η αλληλεγγύη και η στήριξη. Ομως άντεξαν και αγωνιστές με αξιοπρέπεια, αγωνιστική στάση και τιμή παρόλο που οι οικογένειές τους τους πίεζαν, τους ασκούσαν ψυχολογική πίεση «το παιδί δεν μπορεί, τα χρέη μεγαλώνουν». Ορισμένοι όμως δεν άντεξαν και έκαναν δήλωση.

Μια επίσης διδακτική ιστορία. Το 1968 έγινε η 12η Ολομέλεια. Υπήρξε αυτή η σύγκρουση, η διάσπαση και η ανασυγκρότηση του Κόμματος. Η οπορτουνιστική μερίδα έφυγε από το Κόμμα και συγκρότησε το λεγόμενο «εσωτερικό». Αυτό είχε αντανάκλαση και στην εξορία και στις φυλακές, όπου και εκεί έγινε οξύτατη ιδεολογική - πολιτική πάλη.

Οι κρατούμενοι στην πλειοψηφία τους, ιδιαίτερα στο Λακκί της Λέρου που ήταν οι περισσότεροι, τάχθηκαν με το Κόμμα και ήταν σημαντική η

συμβολή τους. Αλλά ήταν σκληρή και η πάλη στους τόπους εξορίας. Το 1968 έγινε και η αντεπανάσταση στην Τσεχοσλοβακία. Τότε πρώτος και καλύτερος ο Γλέζος, κρατούμενος, βγήκε με δήλωση καταδίκης της Σοβιετικής Ενωσης. Η χούντα τον αποθέωσε.

Κάναμε αγώνες, γιατί είχαμε προβλήματα. Υπήρχαν πολλοί άρρωστοι άνθρωποι. Δεν υπήρχαν φάρμακα. Η τροφοδοσία ήταν υποτυπώδης. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες κάναμε απεργίες πείνας, κλεινόμασταν στους θαλάμους, χρησιμοποιούσαμε διάφορες μορφές πάλης. Πολλοί που ήταν ενάντια στο Κόμμα, ήτανε και απεργοσπάστες. Και επιδεικτικά, μπορεί να μην κάνανε δήλωση, αλλά πηγαίνανε μπροστά στην ασφάλεια και δε συμμετείχαν σε αυτόν τον αγώνα. Μέχρι εκεί έφτανε η στάση τους.

Δυο λόγια για την παρανομία. Η δράση στην παρανομία είναι επίσης δύσκολη υπόθεση και πλούσια η πείρα του Κόμματος. Καθοριστικό στοιχείο εδώ είναι ο προσανατολισμός. Μπαίνω στην παρανομία δε σημαίνει ότι πάω να κρυφτώ, να λουφάρω, να σώσω το τομάρι μου, αλλά να οργανώσω τον αγώνα σε άλλες συνθήκες.

Φυσικά τον πρώτο καιρό υπήρχαν πολλές δυσκολίες γιατί δεν υπήρχε αυτή η προετοιμασία. Στην πορεία τα πράγματα βελτιώθηκαν. Σημαντική επίσης είναι η επεξεργασία της τακτικής και των μεθόδων για όσο γίνεται πιο μαζική πάλη. Σημαντικό ήταν να μάθει ο κόσμος ότι υπάρχει αντίσταση, υπάρχει Κόμμα, υπάρχει δύναμη που παλεύει.

Σε αυτόν τον αγώνα είχε σημασία ο παράνομος Τύπος, οι προκηρύξεις, διάφορα έντυπα υλικά, αλλά και η μαζική έκφραση αντίστασης που απαιτεί ιδιαίτερες μεθόδους δουλειάς, καλό συνδυασμό της παράνομης με τη νόμιμη δουλειά. Αποτέλεσμα αυτής της γραμμής ήταν και οι πρώτες φοιτητικές συνελεύσεις, οι πρώτοι εργατικοί αγώνες. Ολα αυτά δεν έγιναν αυθόρμητα, έγιναν με την πρωτοπόρα δουλειά των παράνομων οργανώσεων, στις οποίες στρατεύθηκαν αρκετά παιδιά που δεν ήταν γνωστά, άρχισαν να δημιουργούνται και μισονόμιμες οργανώσεις και έτσι φούντωνε η αντιδικτατορική πάλη. Και έχει μεγάλη σημασία εδώ η πρωτοβουλία και ευρηματικότητα των στελεχών και μελών που κινούνται σε αυτές τις συνθήκες.

Στις συνθήκες παρανομίας παίζει μεγάλο ρόλο η παρουσία αφανών «ηρώων». Πρόκειται για όλους εκείνους και εκείνες που στήριξαν την παράνομη δουλειά. Διέθεταν τα σπίτια τους, τα γραφεία τους, στήριζαν πολύπλευρα τις ενέργειες της παρανομίας. Πάντως, αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι μέσα στο λαό υπάρχουν δυνάμεις που στηρίζουν τον αγώνα. Ανεξάντλητες. Το κίνημα δε χάνεται. Ξαναγεννιέται ακόμα και από τις στάχτες του.

Το 1967 μπορεί να διέλυσαν τα πάντα, όμως το κίνημα φούντωσε. Επαναστατική οργάνωση νεολαίας δεν υπήρχε. Η ΚΝΕ ξεκίνησε από 5-10 ανθρώπους και έγινε μαζική οργάνωση, άντλησε δυνάμεις από τη νεολαία μέσα από τον αγώνα. Επαιξε πρωτοπόρο ρόλο στην πάλη κατά της χούντας και βγήκε από τη δικτατορία με κύρος, με δυνάμεις, με μεγάλη πείρα.

Η χούντα διήρκεσε εφτά χρόνια. Στην αρχή καλλιεργούνταν η άποψη ότι θα τραβήξει χρόνια. Υπήρχε η εμπειρία της Πορτογαλίας και της Ισπανίας όπου είχαν 20-30 χρόνια δικτατορία. Η προπαγάνδα της στηριζόταν στην παντοδυναμία, στο άτρωτο της χούντας. Καλλιεργούσε την άποψη πως ό,τι και να κάνετε, όσο και να θυσιάζεστε, όσο και να μένετε στη φυλακή, όσο και να τρέχετε από εδώ και από εκεί, το καθεστώς της χούντας θα κρατήσει πολλά χρόνια. Ομως αποδείχτηκε ότι κάθε άλλο παρά έτσι ήταν τα πράγματα κι επιβεβαιώθηκε ότι κανένας μηχανισμός δεν είναι παντοδύναμος και αιώνιος, όσο και αν εμφανίζεται έτσι. Κάθε αντιδραστικός μηχανισμός είναι ευάλωτος, βιώνει τις βαθιές αντιφάσεις του, κάθε μορφή της εξουσίας, της δικτατορίας του κεφαλαίου είναι ιστορικά πεπερασμένη. Πολύ περισσότερο όταν υφίσταται την πίεση της λαϊκής πάλης. Αυτό είναι το τελικό συμπέρασμα. Καμιά θυσία δεν πάει χαμένη.

Η κλιμάκωση της αντιδικτατορικής πάλης συμβαδίζει με την ανασυγκρότηση του Κόμματος και της ΚΝΕ. Κάτω από αυτές τις συνθήκες είναι γνωστά τα κατοπινά γεγονότα. Αρχισαν οι διάφορες αγωνιστικές δραστηριότητες να παίρνουν μαζική μορφή, ώσπου έφτασαν στο Πολυτεχνείο και τελικά στην πτώση της χούντας σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στο Κυπριακό.

Το καθοριστικό είναι η ασίγαστη λαϊκή πάλη. Με αυτήν την πεποίθηση και αισιοδοξία αντιμετωπίζουμε και σήμερα την κατάσταση. Οι σημερινοί συσχετισμοί δύναμης δεν είναι παντοδύναμοι, δεν είναι αιώνιοι. Μέσα από τις δυσκολίες ωριμάζει και θα φουντώσει το κύμα της λαϊκής αντεπίθεσης. Η ισχυροποίηση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ είναι καθοριστικοί παράγοντες που θα φέρουν στην ημερήσια διάταξη τη σοσιαλιστική επανάσταση.