Πολλές φορές, έχουμε θαυμάσει ένα άγαλμα από χαλκό, έναν ανδριάντα σε κάποια πλατεία ή άλλα γλυπτά σε μουσεία και άλλους χώρους. Ωστόσο, ελάχιστοι από εμάς γνωρίζουν τη «μαγική» διαδικασία, που απαιτείται για να φτάσει το έργο στο τελικό στάδιο για να είναι έτοιμο να στηθεί. Πρόκειται για μια «περιπέτεια» του καλλιτέχνη και των τεχνιτών με το χώμα, το γύψο, το κερί, το μέταλλο και τη φωτιά.

Το κείμενο με τις πολύτιμες πληροφορίες για τη σημερινή «περιήγηση» της στήλης στον κόσμο της χαλκοχυτικής, μας έδωσε ο επίκουρος καθηγητής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ), Μάρκος Γεωργιλάκης, υπεύθυνος του εργαστηρίου Γυψοτεχνίας - Χαλκοχυτικής της σχολής.

Αφορμή, η σημαντική έκθεση που επιμελήθηκε, υπό τον τίτλο «Το εργαστήριο Χαλκοχυτικής της ΑΣΚΤ», όπου παρουσιάζονται χυτευμένα έργα των σπουδαστών της σχολής της τελευταίας διετίας, καθώς και η μέθοδος του χαμένου κεριού, της καλλιτεχνικής χύτευσης και η ιστορία του πρώτου εργαστηρίου χαλκοχυτικής της ΑΣΚΤ. Την έκθεση φιλοξενεί η «Τεχνόπολις» του Δήμου Αθηναίων (Πειραιώς 100, Γκάζι) μέχρι σήμερα 25 Απρίλη (ώρες λειτουργίας 12.00 - 20.00). Στο χώρο παρουσιάζεται η διαδικασία χύτευσης ενός γλυπτού από μέταλλο με οπτικοακουστικό υλικό, αποκτώντας και εκπαιδευτικό χαρακτήρα.

Ας «παρασυρθούμε», λοιπόν, στον κόσμο της καλλιτεχνικής χύτευσης...

Στην αρχαιότητα, τα πρώτα δημιουργήματα διακρίνονται σε αντικείμενα που είχαν χρηστική αξία και σε αντικείμενα που είχαν σκοπό να προσφέρουν αισθητική απόλαυση. Τα όρια ανάμεσα σε αυτές τις δύο κατηγορίες δεν είναι σαφή, καθώς εκείνη την εποχή διακοσμούσαν όλα τους σχεδόν τα αντικείμενα, τα εργαλεία ή τα όπλα τους απολαμβάνοντας τη θέα τους. Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται στη γλώσσα μας, που μέχρι ενός σημείου, έχει την ίδια λέξη, τέχνη, για να εκφράσει τόσο την καλλιτεχνική δημιουργία, όσο και την κατασκευή χρηστικών αντικειμένων. Τα μέσα που έχει στη διάθεσή της η τέχνη για τη δημιουργία, είναι τα υλικά και οι τεχνικές. Μια από τις σημαντικότερες στιγμές για την τέχνη, είναι η ανακάλυψη του χαλκού, του πρώτου μετάλλου που γνώρισε ο άνθρωπος. Παρατήρησε πως από κάποιες «πέτρες» (μετάλλευμα), με την επίδραση της φωτιάς, ξεχώριζε ένα καφέ - κόκκινο υλικό, το οποίο έλιωνε και αποτύπωνε το σχήμα του χώρου στον οποίο χυνόταν. Ετσι γεννήθηκε η μεταλλουργία. Με την πάροδο του χρόνου, ο άνθρωπος παρατήρησε επίσης ότι το μέταλλο αυτό δεν αλλοιώνεται. Αυτές οι παρατηρήσεις έπαιξαν τεράστιο ρόλο στην εξέλιξη της Ιστορίας, του πολιτισμού και ειδικά της Γλυπτικής. Κανένα άλλο υλικό δεν έχει καλύψει τόσο μεγάλο εύρος της ανθρώπινης δραστηριότητας και αναγκών όσο ο χαλκός. Μαγειρικά σκεύη, μουσικά όργανα, κοσμήματα, όπλα, ναυτικά όργανα, ιατρικά εργαλεία, νομίσματα, αγάλματα κλπ., γίνονται από χαλκό και τα κράματά του. Για κανένα άλλο μέταλλο ή για καμιά παρόμοια ανακάλυψη δεν υπάρχουν τόσοι μύθοι, όσοι για την εμφάνιση του χαλκού και την κατεργασία του για τη δημιουργία αντικειμένων. Στην ανθρώπινη συνείδηση, ο χαλκός ταυτίστηκε με την αιωνιότητα, με το διαχρονικό, με την έννοια μνήμη - μνημείο. Από εδώ ξεκινά και η αυτονόητη, πλέον, σχέση του χαλκού με τη Γλυπτική. Προϋπόθεση για να λειτουργήσει η σχέση αυτή και να αποδώσει καρπούς, είναι η εξέλιξη των τεχνικών επεξεργασίας του υλικού, δηλαδή της χαλκοχυτικής.

Η τέχνη της Χαλκοχυτικής συνδέθηκε από την πρώτη στιγμή με την τέχνη της Γλυπτικής. Η πρώτη παρακολουθούσε την πορεία της δεύτερης, ενώ συγχρόνως τα επιτεύγματά της απελευθέρωναν τη δημιουργικότητα των καλλιτεχνών και έδιναν σάρκα και οστά στα έργα τους... Το 600 π.Χ. περίπου, η χαλκοχυτική βελτιώνεται και εξελίσσεται στη «μέθοδο του χαμένου κεριού», στην καλλιτεχνική χύτευση. Ετσι, τα αγάλματα πλάθονται με πηλό, μεταφέρονται με καλούπια στο γύψο και κατόπιν χυτεύονται σε ορείχαλκο. Από το σημείο αυτό και η γυψοτεχνία γίνεται αχώριστος σύντροφος της χαλκοπλαστικής. Στην αρχαία Ελλάδα δημιουργήθηκαν περίφημα χυτήρια, ακριβώς διότι αναπτύχθηκε τόσο πολύ η Γλυπτική. Ο χαλκοπλάστης Λύσιππος, ο Πραξιτέλης και τόσοι άλλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες, είναι συγχρόνως καλλιτέχνες και τεχνίτες. Οι ίδιοι έπλαθαν τα έργα τους, οι ίδιοι τα χύτευαν.

Από το 600 π.Χ. έως σήμερα, η τέχνη της Χαλκοχυτικής επί της ουσίας δεν άλλαξε και η σχέση της με την Γλυπτική παραμένει ίδια, περνώντας από την Αναγέννηση, τη μοντέρνα περίοδο και φθάνοντας μέχρι τις μέρες μας. Από την Ελλάδα, η χαλκοχυτική μέσω των Ρωμαίων πέρασε στην Ευρώπη όπου διασώθηκε και αναπτύχθηκε. Δυστυχώς, στη χώρα μας η καλλιτεχνική χύτευση χάθηκε για ιστορικούς λόγους και μαζί μ' αυτή χάθηκε και η γλυπτική.

Την περίοδο της τουρκοκρατίας, αλλά και μετά από αυτήν, ήταν αδιανόητο να σκεφτεί κάποιος για Γλυπτική, για στολισμό δημόσιων χώρων με μνημεία ή άλλες μεγάλες γλυπτικές συνθέσεις. Με τη σύσταση όμως του νεότερου ελληνικού κράτους, τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν. Με την ίδρυση της ΑΣΚΤ, οι νέοι άρχισαν να σπουδάζουν τη Γλυπτική στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, να έρχονται σε επαφή με την τέχνη στις χώρες της Ευρώπης και με τα μέσα και τις τεχνικές που χρησιμοποιούσαν. Τα πρώτα έργα σε ορείχαλκο που στήθηκαν στην Ελλάδα, ήταν από καλλιτέχνες που ζούσαν ή είχαν επαφή με την Ευρώπη, π.χ. ο έφιππος ανδριάντας του Θ. Κολοκοτρώνη του Λ. Σώχου και ο Δισκοβόλος του Κ. Δημητριάδη που χυτεύθηκαν στο Παρίσι. Στη χώρα μας, καλλιτέχνες - και όχι μόνο - προσπάθησαν να οργανώσουν μικρά χυτήρια για τις δικές τους ανάγκες. Οι προσπάθειες, όμως, αυτές δεν προχώρησαν διότι ούτε η τεχνογνωσία υπήρχε, ούτε η εμπειρία - η παράδοση είχε χαθεί. Την πρωτοβουλία για την επάνοδο της χαλκοχυτικής στη χώρα μας, ανέλαβε η ΑΣΚΤ. Τότε, το σημαντικότερο ρόλο έπαιξε ο γλύπτης Γιάννης Παππάς, δάσκαλος και διευθυντής της ΑΣΚΤ, οι γνώσεις και η εμπειρία του οποίου συνέβαλαν σε αυτό. Φρόντισε και δόθηκαν υποτροφίες σε σπουδαστές και απόφοιτους της Γλυπτικής για χαλκοχυτική στην Ιταλία και συγκεκριμένα στο εργαστήριο του Bruno Bearzi στη Φλωρεντία. Ετσι σπούδασαν την τέχνη της καλλιτεχνικής χύτευσης ο Νίκος Κερλής, ο Γιώργος Γεωργιάδης, ο Γιώργος Πολυκράτης, ο Δ. Καλαμάρας, ο Β. Μουστάκας, ο Χρ. Σκλαβενίτης και άλλοι.

Το πρώτο βήμα έγινε, αποκτήθηκε η γνώση. Ετσι το 1956 - '57 αγοράστηκε ο εξοπλισμός και το χυτήριο εγκαταστάθηκε σε χώρο του υπογείου της ΑΣΚΤ στο Πολυτεχνείο. Για την εγκατάσταση και την πρώτη λειτουργία του χυτηρίου, για να διδάξει πρώτος την τέχνη της Χαλκοχυτικής, κάλεσαν τον ίδιο τον Bruno Bearzi. Μαζί του ήρθαν και ο συνεργάτης του στη γυψοτεχνία και ο Δ. Καλαμάρας που από το 1955 σπούδαζε στο εργαστήριό του. Το καμίνι δούλεψε, το μέταλλο χύθηκε μέσα στις φόρμες, παρουσία των καθηγητών της σχολής και άλλων καλλιτεχνών, που με μεγάλο ενδιαφέρον παρακολουθούσαν αυτήν την προσπάθεια. Για τη στιγμή αυτή ο Δ. Καλαμάρας έγραψε: «Θυμάμαι έντονα τη μακρά προετοιμασία ημερών, καθώς και το σύλλογο των καθηγητών σύσσωμο, τον Παντελή Πρεβελάκη, τον Παύλο Μυλωνά, τον Μιχάλη Τόμπρο, τον Γιάννη Κεφαλληνό, τον Γιάννη Παππά, τον Γιάννη Μόραλη, τον Σπύρο Παπαλουκά, να παρακολουθούν το λιωμένο μέταλλο να ρέει και πάλι μετά από αιώνες μέσα στις γλυπτικές φόρμες».

Η αρχή είχε γίνει, ωστόσο ο χώρος στο υπόγειο της σχολής ήταν ακατάλληλος. Τότε ο Γ. Παππάς διέθεσε το προσωπικό του εργαστήριο όπου χτίστηκε ο φούρνος για την αποκέρωση. Μόνιμη λύση δόθηκε με το προσωπικό εργαστήριο του Ν. Κερλή στη Λυκόβρυση. Στο εργαστήριο της χαλκοχυτικής της σχολής, δεν σπούδασαν μόνο οι φοιτητές της Γλυπτικής, αλλά και άλλοι νέοι που ήθελαν να μάθουν αυτήν την τέχνη. Ο σκοπός του εργαστηρίου ήταν διπλός: Από τη μια, να εκπαιδεύσει τους φοιτητές και, από την άλλη, να δώσει τα εφόδια σε όσους ήθελαν να εξασκήσουν το επάγγελμα του χαλκοχύτη. Το χυτήριο της σχολής, συνέβαλε καθοριστικά στον «επαναπατρισμό» της χαλκοχυτικής στη χώρα μας. Το εργαστήριο αυτό λειτούργησε μέχρι το 1986, γράφοντας τη δική του Ιστορία. Δεκάδες νέοι έμαθαν και εξάσκησαν την τέχνη της χύτευσης γλυπτών. Ομως, παρά τη θετική κατάσταση που επικράτησε γενικά στη σχολή, η λειτουργία αυτού του εργαστηρίου διακόπηκε για 22 ολόκληρα χρόνια. Τα χρόνια αυτά, αρκετές γενιές γλυπτών σπούδασαν χωρίς να γνωρίσουν την αξία της χαλκοχυτικής, χωρίς να μπορούν να συνειδητοποιήσουν το ρόλο και τη σημασία στην τέχνη τους και γενικά στην Ιστορία. Η έλλειψη αυτή τροφοδότησε και τροφοδοτήθηκε από την αντίληψη ότι η καλλιτεχνική χύτευση είναι μια τεχνική που ασκείται από κάποιους τεχνίτες (καλούς, μέτριους ή κακούς) και στους οποίους παραδίδουν «άμοιρο» το έργο τους οι γλύπτες.

Πριν από 8-9 χρόνια περίπου, ξεκίνησε η προσπάθεια να επαναλειτουργήσει το εργαστήριο χαλκοχυτικής της ΑΣΚΤ. Δυνατότητες υπήρχαν στα νέα κτίρια της σχολής στην οδό Πειραιώς. Τελικά, τον Απρίλη του 2008 έγινε ξανά χύτευση ορείχαλκου στην ΑΣΚΤ. Είχε προηγηθεί η ολοκλήρωση της διαδικασίας με την παράλληλη αντιμετώπιση προβλημάτων πρακτικών και διαδικαστικών που ανέκυπταν. Το νέο εργαστήριο της σχολής θα πρέπει να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις που έχουν προκύψει. Θα πρέπει να συμβάλει στην ολόπλευρη και σε βάθος εκπαίδευση των σπουδαστών και στην ποιοτική αναβάθμιση της χαλκοχυτικής. Η έρευνα της Ιστορίας μας αποτελεί ένα σημαντικό βήμα. Οι σπουδαστές - και όχι μόνο - πρέπει να γνωρίζουν μέρος ποιου συνόλου, ποιας πορείας είναι.

Ο Γιώργος Κάρτερ - επίτιμος πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών - είναι ένας ποιητής με πλούσια δράση και έργο. Εμφανίστηκε στα Γράμματα σε ηλικία 17 χρόνων και ως τώρα έχουν εκδοθεί 14 ποιητικές του συλλογές και 19 τόμοι με μελετήματα, δοκίμια και κριτικές. Βιβλία του μεταφράστηκαν σε άλλες γλώσσες και πολλά ποιήματα συμπεριλήφθηκαν σε ξένες ανθολογίες.

«Η μέθοδος των τριών +1» (εκδ. «Γαβριηλίδης») είναι η πρόσφατη ποιητική λυρική τοποθέτησή του όπου οι «λογικοί λογαριασμοί» συναντήθηκαν με το συναίσθημα και συνέταξαν την ποίησή του. Αυτό άλλωστε δηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου. Η (απλή) μέθοδος των τριών (η λογική) το κλειδί για τη λύση των προβλημάτων, +1, το συναίσθημα. Η λογική είναι προνόμιο του ανθρώπου, χωρίς το συναίσθημα όμως ο άνθρωπος δεν μπορεί να καλλιεργήσει τη λογική του. Δύο είναι οι πηγές βούλησης του ανθρώπου: κεφάλι - καρδιά / λογική - συναίσθημα.

Ο Γ. Κάρτερ ακούει τους ψίθυρους των ανθρώπων και των πραγμάτων και τους μετατρέπει σε ποίηση. Μια ποίηση γεμάτη ειλικρίνεια, ανησυχία και στοχασμό για τα ανθρώπινα προβλήματα. Βλέπει με τα «μάτια του Οιδίποδα» το «μολυσμένο αίμα».

Ενας ουμανιστικός προβληματισμός γιατί «το μέλλον μας το κτίσαμε με ανήλια υλικά» και οραματισμός για το μέλλον. Ενα κάλεσμα στο συνάνθρωπο, «Ελα να πλύνεις την πληγή μου, πάλι να γίνουμε άνθρωποι», να ολοκληρώσουμε το βήμα του εξανθρωπισμού μας, «Είμεθα πίθηκοι κάποτε/ Η θεωρία του πόθεν αυθεντική./Αλλά γιατί κείνο το... κάποτε». Και η ρομαντική αναγνώριση ότι «Οι επαναστάτες στολίζουν την ιστορία».

Μια άποψη για το ρόλο της ποίησης, «η επαλήθευση της ποίησης σημαίνει ενανθρώπιση» και του ποιητή, που ως Ατλας «αλαφραίνει το άλγος» και ζητά από τους ποιητές του μονολόγου και τους υποτελείς να τον απαρνηθούν. Και αν ποτέ «αναλάβω το μάνατζμεντ της πολιτείας/ θα εφαρμόσω ένα ειδικό κώδικα ωδικής κυκλοφορίας/για την αρμονική πορεία της μοίρας μας».

Κλείνω τούτο το σημείωμα με δυο στίχους αφιερωμένους στο πιο ποιητικό, πιο τραγουδισμένο πρόσωπο, τη Μάνα: «Μάνα μου, πες μου αν πάνω κει, η αθανασία σου αληθεύει/γιατί εδώ που λίγο στάθηκες, ποτέ δεν είχες, Μάνα μου, πεθάνει».

Το βιβλίο του J. Η. Finley «Θουκιδίδης» (εκδ. «Δημ. Παπαδήμα») συνδυάζει τη βαθιά γνώση του θέματος με την απλότητα, θίγοντας σε γενικές γραμμές ή αφήνοντας για τον ειδικό μελετητή τα εξειδικευμένα προβλήματα της συγγραφής του Θουκυδίδη. Ρίχνει το βάρος στο πολιτικό και πνευματικό κλίμα της εποχής του, φροντίζοντας να δείξει μέσα από ποιες συνθήκες ξεπήδησε αυτό το λαμπρό πνεύμα και το υπέροχο έργο. Ταυτόχρονα, παρακολουθεί το κείμενο τονίζοντας τα κύρια σημεία του σχεδίου του και τις κατευθυντήριες γραμμές της σκέψης του ιστορικού και προβάλλοντας τα μέρη εκείνα όπου κορυφώνεται η διεισδυτική ματιά του. Τα οκτώ κεφάλαια που αποτελούν το βιβλίο είναι: 1. Ο βίος και το πολιτικό υπόβαθρο. 2. Το πνευματικό υπόβαθρο. 3. Το σχέδιο και οι μέθοδοι της «Ιστορίας». 4. Η έκρηξη κατά τα πρώτα χρόνια του πολέμου. 5. Ως την ειρήνη του Νικία. 6. Η Σικελική εκστρατεία. 7. Το ύφος του Θουκυδίδη και 8. Η σκέψη του Θουκυδίδη.

Η άψογη και σε γλαφυρή γλώσσα μετάφραση που έκανε ο Τάσος Κουκουλιός καθιστά το βιβλίο χρήσιμο βοήθημα για τη μελέτη του Θουκυδίδειου έργου για το φιλόλογο, το βιβλιόφιλο και το μελετητή της αρχαίας ελληνικής παιδείας.