Οσα ειπώθηκαν στη σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε την 1η Οκτώβρη στο υπουργείο Πολιτισμού, για την ένταξη «έργων πολιτισμού» στο ΕΣΠΑ («Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς» ουσιαστικά το νέο ΚΠΣ) με τον υφυπουργό Οικονομίας και Οικονομικών, τους ΓΓ των Περιφερειών κ.ά. για την περίοδο 2007-2013, ήταν, γενικά, αναμενόμενα. Στον Τύπο έγινε λόγος για «παραίτηση» του ΥΠΠΟ από τον κεντρικό του ρόλο στη διαχείριση των κονδυλίων, καθώς και για «αυτοκατάργησή» του (βλ. δηλώσεις στελεχών του ΥΠΠΟ στην «Ελευθεροτυπία», φ.3/10) προς όφελος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της εκκλησίας που θα μπορούν να διαχειρίζονται τα «πολιτιστικά» κονδύλια κατά το δοκούν.

Ομως, αυτή η δυσμενέστατη, για τον πολιτισμό, εξέλιξη δεν πρέπει να εκπλήσσει. «Προαναγγέλλεται» σε επίπεδο ΕΕ, ιδιαίτερα από το 2000 και μετά, κυρίως με την υπαγωγή του πολιτισμού ως μετρήσιμου οικονομικού μεγέθους στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας του κεφαλαίου. Σε νομοθετικό επίπεδο, τα «σπάργανα» αυτής της εξέλιξης βρίσκονται ήδη στους νόμους του ΠΑΣΟΚ στα τέλη της 10ετίας του '90, οπότε θεσμοθετήθηκε η «αποψίλωση» αρμοδιοτήτων των κεντρικών υπηρεσιών του ΥΠΠΟ με την ίδρυση σειράς Ανώνυμων Εταιρειών - «θυγατρικών» του που αναλάμβαναν πόρους - «φιλέτα», σημαντικά για την προστασία και ανάδειξη των μνημείων. Πρόσφατα, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων ζήτησε ευθέως την κατάργηση του Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού ΑΕ, ο οποίος, όχι μόνο «μάσησε» αρμοδιότητες και έσοδα του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων, αλλά αποδείχτηκε και μη κερδοφόρος ακόμη και με όρους «αγοράς».

Συνεχίστηκε με την αποκοπή μεγάλων μουσείων της χώρας από τις Εφορείες Αρχαιοτήτων, με τον Οργανισμό του ΥΠΠΟ το 2003, ανοίγοντας το δρόμο για την εμπορευματοποίηση - αν όχι ιδιωτικοποίηση απευθείας - των μουσείων, με αποκορύφωμα το νέο νομικό καθεστώς του νέου Μουσείου Ακρόπολης που θα λειτουργεί ουσιαστικά με ιδιωτικοοικονομικούς όρους. Αν σε όλα αυτά προστεθούν η διαχρονική υποχρηματοδότηση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, η γιγάντωση της συμβασιουχικής εργασιακής ομηρίας και το μόνιμο... μισό% του κρατικού προϋπολογισμού για τον πολιτισμό, δεν υπάρχουν περιθώρια εκπλήξεων.

Στην πραγματικότητα, στη σύσκεψη «επικυρώθηκε» η πολλάκις δηλωμένη πρόθεση της κυβέρνησης να προχωρήσει στην εμπορευματοποίηση του πολιτισμού, είτε μέσω «χορηγών», είτε της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, της εκκλησίας, των «Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων» που αρχίζουν και ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια, διεκδικώντας «λόγο» στα μνημεία. Μια μέρα μόλις πριν τη σύσκεψη, ο «Ρ» παρέπεμπε στις «Βασικές κατηγορίες δράσεων» του υπουργείου Ανάπτυξης, όπου αναφέρεται η «Κινητοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων στον τομέα του πολιτισμού». Ενώ, το καλοκαίρι στη Βουλή ο Μ. Λιάπης τόνισε ότι «ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να προσφέρει πολλά στον πολιτισμό» και ότι δεν πρέπει να ισχύει ένα «κρατικοκεντρικό σύστημα».

Το ΠΑΣΟΚ, σε δήλωση της Μ. Δαμανάκη, με αφορμή τη σύσκεψη, προτίμησε να «επιτεθεί» στην κυβέρνηση για το ότι «δεν υπάρχει ειδικό πρόγραμμα για τον πολιτισμό», χωρίς βέβαια να πει ότι ο πολιτισμός πλέον - και με ευθύνη του ΠΑΣΟΚ που στήριξε αυτή την εξέλιξη όπως μπορούσε και σε επίπεδο ΕΕ - δεν αποτελεί κάποιου είδους «εξαίρεση» για το κεφάλαιο. Το οποίο φυσικά «ακονίζει» τα δόντια του για την «πολιτιστική» χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ μέχρι το 2013, που προσεγγίζει το 1 δισ. ευρώ. Και εδώ ακριβώς είναι το θέμα: Οτι με το ΕΣΠΑ, όχι μόνο δεν αλλάζει η βαθιά ταξική φύση των κοινοτικών «πακέτων», αλλά εμβαθύνεται. Το αν το ξεπούλημα της πολιτιστικής κληρονομιάς θα γίνεται κεντρικά, από το ΥΠΠΟ, ή από τις Περιφέρειες, την εκκλησία, τις «ΜΚΟ» ή οποιονδήποτε άλλο, μικρή σημασία έχει.

Οταν ο Μ. Λιάπης είπε στη σύσκεψη ότι «η νέα προγραμματική περίοδος θα ξεφύγει από τα στενά περιθώρια της πολιτικής που εξαντλείται στην ανάπτυξη των υποδομών, κάτι που σε μεγάλο βαθμό καθόρισε το Β και το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης» δεν έκανε «πλάκα». Μπορεί να ακούγεται - και είναι - κυνικό μπροστά στα χάλια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, αλλά για μια κυβέρνηση που δίνει εξετάσεις μόνο στους αστούς, η θεσμική κατοχύρωση της εισβολής τους στον πολιτισμό έχει ήδη πραγματοποιηθεί. Οπως, επίσης, έχουν δοθεί χρήματα για αναδείξεις μνημείων, σημαντικών μεν, που ωστόσο ικανοποιούν τις «ανάγκες» του τουριστικού κεφαλαίου, τις τρέχουσες προτεραιότητες της εξωτερικήςπολιτικής, ή τις ιδεοληψίες της ΕΕ περί μνημείων που υποτίθεται ότι «τεκμηριώνουν» τις «αξίες» της (π.χ. η Ακρόπολη!).

Ούτε ο παρακάτω διαχωρισμός έγινε για «πλάκα»: «Τα έργα πολιτιστικής κληρονομιάς θα απλώνονται στις Περιφέρειες των Νομών, ενώ του σύγχρονου πολιτισμού στα μεγάλα αστικά κέντρα. Αξιοποίηση των υπαρχουσών υποδομών. Δημιουργία δικτύων πολιτισμού. Συνύπαρξη της πολιτιστικής κληρονομιάς με τη σύγχρονη δημιουργία». Ολα αυτά συνδέονται άμεσα με τις «ΜΚΟ», οι οποίες έχουν ξεκινήσει - προς το παρόν - προβάλλοντας την «αξιοποίηση» των αρχαίων θεάτρων (π.χ. Μυτιλήνη, «Διάζωμα»). Συνδέονται και με τη δυνατότητα που δίνει ο νέος κώδικας δήμων και κοινοτήτων στους δήμους - επιχειρήσεις πλέον, να εμπλέκονται στο αρχαιολογικό έργο. Κάτι που οι αρχαιολόγοι έχουν καταγγείλει και ως αντισυνταγματικό.

«Να βρούμε εκείνα τα έργα που θα αποδώσουν άμεσα στον πολίτη. Για μας οι αρχαιολογικοί χώροι τον 21ο αιώνα δεν μπορούν να παραμένουν μαυσωλεία. Οφείλουμε να τους εντάξουμε στη ζωή των πόλεων. Να συνδέσουμε τους αρχαιολογικούς χώρους με τον σύγχρονο πολιτισμό, με καθημερινές δράσεις», είπε ο υπουργός, όταν ήδη έχει «χώσει» τα «πολιτιστικά ιδρύματα» του τραπεζικού, κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά, κεφαλαίου, ακόμα και σε θεσμοθετημένα κρατικά όργανα (Συμβούλιο Χορηγιών του ΥΠΠΟ), ενώ τους έχει παραχωρήσει για εκμετάλλευση και μνημεία πριν του 1830 που προστατεύονται από την αρχαιολογική νομοθεσία (Κάστρο Ιωαννίνων, Κέρκυρας). Ετσι εξηγείται ότι το ΠΑΣΟΚ «φωνάζει» για τη χαμηλή απορροφητικότητα των προηγούμενων «πακέτων» από το ΥΠΠΟ και όχι για τα κριτήρια διανομής τους. Τι να πει; Αφού με τα ίδια κριτήρια γιγαντώθηκαν, με κοινοτικό και εθνικό χρήμα, τα διάφορα «Μέγαρα».

Εδώ και ένα χρόνο η κυβέρνηση δήλωνε τον ταξικό προσανατολισμό του ΕΣΠΑ. Τον περσινό Νοέμβρη, για παράδειγμα, παραδέχθηκε ότι οι προτάσεις του ΥΠΠΟ για το ΕΣΠΑ κινούνται σε «βασικούς άξονες», όπως «η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας για την αξιοποίηση του πολιτιστικού προϊόντος (...)» και η «διαρκής αλληλεπίδραση του πολιτισμού με στρατηγικούς τομείς, με ιδιαίτερη έμφαση στην Παιδεία και τον Τουρισμό». Επιπλέον ανακοίνωνε ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση, τα εκκλησιαστικά ιδρύματα, οι μη κερδοσκοπικοί πολιτιστικοί φορείς και οι εποπτευόμενοι από το ΥΠΠΟ φορείς, θα «τρέξουν» 236 έργα ψηφιοποίησης, συνολικού προϋπολογισμού 117,7 εκατ. ευρώ. Ιδιώτες, Εκκλησία και ΤΑ (σ.σ. πού είναι «επιχειρηματικά» προσανατολισμένοι) θα ψηφιοποιήσουν 2 εκατομμύρια σελίδες βιβλίων, 1,7 εκατομμύρια σελίδες χειρογράφων, 300.000 φωτογραφίες, 30.000 δισδιάστατα αντικείμενα, 3.000 πίνακες ζωγραφικής, 20.000 άλλα έργα τέχνης, 3.000 ώρες βίντεο, 1.000 ώρες φιλμ, 10.000 ώρες ηχητικών ντοκουμέντων, 1.000 τρισδιάστατα αντικείμενα.

Τον περασμένο Ιούλη στην Καλαμάτα, ο υπουργός Πολιτισμού, μιλώντας σε τοπικούς φορείς για το ΕΣΠΑ, είπε ότι «οι οικονομικές δυνατότητες του ΥΠΠΟ είναι δεδομένες» (δηλαδή μικρές) συμπληρώνοντας: «Πώς μπορώ όμως να πληρώσω σήμερα τα σωρευμένα χρέη του 2005, του 2006 και του 2007; Πώς μπορώ να πληρώσω σωρευμένα χρέη συμβατικών υποχρεώσεων των προηγουμένων ετών που ανέρχονται στο ποσό των 136 εκατομμυρίων ευρώ για όλη την Ελλάδα; Πού θα βρω τα χρήματα;». Δεν πέρασαν δυο μήνες και τον Σεπτέμβρη το ΥΠΠΟ ανακοίνωνε ότι θα δώσει 6 εκατ. ευρώ για τα εγκαίνια του νέου Μουσείου Ακρόπολης...