ΠΑΝΟΡΑΜΑ πλούσιο αυτό που μας έδωσε πρόσφατα ο «Ρ» για τον συναγωνιστή, την ψυχή του κουκλοθέατρου - τον Νίκο Ακίλογλου - που στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης ανέβηκε στα βουνά, στη Ρούμελη, και την όργωσε με τις κούκλες του, όπως το 'χε προγραμματίσει η ΕΠΟΝ. Και αναδεικνύει τον πολιτιστικό πλούτο, που έδωσε σ' εκείνη την περίοδο η ΕΠΟΝ και ξύπνησε γόνιμα τους νέους και τις νέες στην πολιτιστική εκείνη δημιουργία.

ΣΤΙΣ μεγάλες πόλεις, στην πρωτεύουσα, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Λάρισα, Γιάννενα, Πάτρα, Χανιά, Ρέθυμνο, αλλά και σε πολλές άλλες μικρότερες, έχουμε εκπολιτιστικούς συλλόγους, όπου πραγματοποιούνται συγκεντρώσεις, ομιλίες και που η ατμόσφαιρα είναι πατριωτική, αγωνιστική. Οι φιλολογικές ομάδες, που στήριζε το ΕΑΜ και η ΕΠΟΝ και συχνά ήταν διαρθρωμένες σε φιλολογικά περιοδικά, έδωσαν μια σημαντική παραγωγή, που κρυφά διοχετευόταν στα παράνομα τυπογραφεία.

ΟΙ ΕΠΟΝΙΤΕΣ, με τα φιλολογικά και καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, είχαν καθημερινή συμμετοχή με τη δράση της Οργάνωσης και, φυσικά, το κύριο μέτωπο του ΕΑΜικού Αγώνα για την εθνική απελευθέρωση, την εθνική ανεξαρτησία και τη λαϊκή κυριαρχία. Και, φυσικά, αγώνα ζωής.

ΣΤΑ έντυπα της ΕΠΟΝ παρουσιάστηκαν, τότε, αντιστασιακά φιλολογικά κείμενα, ποιήματα, πεζά, καθώς και καλλιτεχνικά σκίτσα από νέους καλλιτέχνες, ευνόητο είναι ανυπόγραφα, αν και μερικά απ' αυτά μαρτυρούσαν μόνα τους την υπογραφή τους.

Η ΟΜΑΔΑ των παιδαγωγών της ΕΠΟΝ στήριξαν με κάθε τρόπο την προσπάθεια αυτή, η οποία, παρά τις δυσκολίες που είχε τότε ο καιρός, είχε να παρουσιάσει σημαντικό έργο. Η Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη βρέθηκε από την αρχή δίπλα στην ομάδα που τακτικά είχαν τη σύναξή τους, στην οποία έκριναν τις συνεργασίες που τους είχαν σταλεί και αποφάσιζαν τα δημοσιεύσιμα, που έμπαιναν στο περιοδικό.

ΟΠΟΙΟΣ διαβάσει τα κείμενα που έχουν δημοσιευτεί στη στήλη της «Ν. Γενιάς» «Από ό,τι γράφουν οι νέοι», ανιχνεύει ονόματα νέων αγωνιστών, που στέλνουν τη φιλολογική τους συνεργασία άλλοι με πλήρη τα ονόματά τους κι άλλοι με ψευδώνυμα. Η φιλολογική τους προσφορά είχε σχεδόν αποκλειστική θεματολογία τον αντιστασιακό αγώνα, αλλά και το μεγάλο Δεκέμβρη. Ο Θάνος Πονίτης σ' ένα δίστηλο, που δημοσιεύει η «Ν. Γενιά» με τον τίτλο «Σελίδα της Επανάστασης» (15 Ιούλη 1945), γράφει: «...Ολονυχτίς ακουγόταν το βαρύγδουπο βήμα του αντάρτη πάνω στο σκοτεινό λιθόστρωτο. Ενας πυκνός μουντός σάλος ανακατεμένος με το βογκητό της μάχης που πριν άγγιξε τα μεσούρανα. Είναι η θλιβερή κι απελπισμένη πορεία της υποχώρησης... Ας μην είναι, Θε μου, άσκοπο το τέλος της θυσίας...».

«...Διαβάτες με σκοτεινιασμένα μάτια, περνούσανε την αυγή στους ματωμένους δρόμους της Αθήνας ανάμεσα στα συντρίμμια και στα νεκρά ακούνητα κορμιά των αγωνιστών. Οι ακροβολιστές που κάλυψαν την υποχώρηση του ΕΛΑΣ σκοτώθηκαν στο πεδίο της μάχης... Χτες τα χαράματα, σ' ένα μεγάλο φέρετρο, πέρασαν νεκρό τον Σωτήρη. Ενα γιγαντόσωμο παιδί με πυκνά μαλλιά και ξάστερα μάτια... Οταν έσκυψα πάνου του, με κοίταξε χωρίς να με βλέπει. Σκοτώθηκε χτες σ' ένα οδόφραγμα της Αθήνας...».

ΠΑΡ' ΟΛΕΣ τις δυσκολίες, τα εμπόδια που υπήρχαν, η αλληλογραφία της στήλης ήταν μεγάλη. Ο ταχυδρόμος της οδούς Ακαδημίας 15, όπου τελικά εγκαταστάθηκε το ΚΣ της ΕΠΟΝ, έφτανε καθημερινά φορτωμένος γράμματα και τα περισσότερα έφερναν τη συνεργασία των νέων, οι οποίοι συχνά σ' ανοιχτές συνεδριάσεις παρακολουθούσαν και τις συζητήσεις και οι ίδιοι έπαιρναν μέρος στα γραφτά τους, που πάνω τους γινόταν συζήτηση ξαναμμένη, πολλές φορές πολύωρη.

ΠΡΕΠΕΙ ακόμη να προσθέσουμε (μιλάμε για την Αθήνα) ότι συχνά στην αίθουσα της ΕΠΟΝ το πρόγραμμα είχε περιλάβει ομιλίες με ιστορικά και φιλολογικά θέματα, που παρακολουθούσαν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα μέλη της λογοτεχνικής ομάδας. Ηταν ο Γιώργης Λαμπρινός, που μιλούσε για το '21, ήταν ο Ασημάκης Πανσέληνος, η Ελλη Αλεξίου, η Ρόζα Ιμβριώτη, ο Κ. Σωτηρίου και άλλοι.

ΕΙΝΑΙ μια σημαντική πλευρά από το έργο της ΕΠΟΝ. Είναι προσφορά, που χρειάζεται μια πιο λεπτομερή έρευνα. Το μορφωτικό έργο, που συντελέστηκε τα χρόνια εκείνα της Αντίστασης, τα χρόνια της ΕΠΟΝ, 60 χρόνια από τότε, είναι και σήμερα μήνυμα ολοζώντανο για το νέο κόσμο.