Ο Γάλλος ζωγράφος και λιθογράφος Charles Berthold-Mahn (1881-1975) σκιτσάρει, στα 1924, τον Ανρύ Μπαρμπύς

Στα 1895, ως 20χρονος πρωτοφανέρωτος δημιουργός της μοναδικής ποιητικής συλλογής του «Μοιρολογίστρες» («Pleureuses»), ο Ανρύ Μπαρμπύς δεν έχει βρει ακόμη τα πληγωμένα πατήματά του. Αυτά, με τα οποία θα βαδίσει μέχρι την έκδοση του αντιπολεμικού μυθιστορηματικού αριστουργήματος του «Φωτιά» (1916), με την όλο νόημα αφιέρωση «Στη μνήμη των συντρόφων που έπεσαν στο πλευρό μου στο ύψωμα του ΚΡΟΥΫ».

Δεν έχει αποκρυσταλλωθεί ο καιρός της ταξικής συνειδητοποίησής του, που θα περάσει μέσα από τα αιματοβαμμένα νεκρούς χαρακώματα του Α' Παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού Πολέμου του 20ού αιώνα. «Ημουνα τίμιος άνθρωπος πριν από τον πόλεμο, τώρα ήρθα εδώ για να σκοτώσω», μονολογεί ένας φαντάρος - ήρωάς του.

Ο άγουρος Γάλλος δημιουργός βρίσκεται εγγύτερα στην αναζήτηση του εαυτού του, αφού οι δοκιμασίες της ζωής δεν έχουν χαράξει εξακολουθητικά το κορμί, το μυαλό και την ψυχή του για το δίκιο όλων των λαών της οικουμένης. Ωστόσο, από τη νεότητά του έχει αντιληφθεί ότι το πολιτικό σύστημα ευνοεί τους πλουτοκράτες, που έχουν στα χέρια τους την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής.

«(...) Είχε την τύχη να βρει στα πρώτα του φιλολογικά βήματα τον άνθρωπο που αναγνώρισε κ' επέβαλλε το ταλέντο του. Ο άνθρωπος αυτός, που αργότερα ο Barbusse παντρεύτηκε την κόρη του, ήταν ο ένδοξος στην εποχή του ποιητής Catulle Mendes (σ.σ. 1841-1909). Η κορμοστασιά του, το πρόσωπό του, το ύφος του, το ντύσιμό του, όλα τον παρουσιάζανε σαν τον τελευταίο αντιπρόσωπο του ρομαντισμού.

Ο Mendes λοιπόν προστάτεψε τον νεαρό συγγραφέα, που στα 1895, σε ηλικία 20 χρονών, έκανε την πρώτη του δημόσια εμφάνιση μ' έναν τόμο ποιημάτων: "Pleureuses", όπου ένα ελαφρό πνεύμα εναρμονίζεται με τη λεπτότητα του αισθήματος και τη γλυκειά μελαγχολία μιάς τρυφερότητος που πηγάζει από μια καρδιά γεμάτη ελπίδες για το μέλλον (σ.σ. τον αφιερώνει στον μέντορά του)».

Ο μέντοράς του, ο οποίος τον ανακαλύπτει και τον επιβάλλει, ο Γάλλος ποιητής Κατούλ Μεντές (1841-1909), ρομαντικός στα τελειώματα του κινήματος και προάγγελος του παρνασσισμού

Αυτή είναι η παρουσίαση και η αποτίμηση του πρώτου - ποιητικού - έργου του Ανρύ Μπαρμπύς, από τον συγγραφέα και κριτικό Γεώργιο Πράτσικα (1897-1975), στο περιοδικό «Νέα Εστία» (τεύχος 210, 15 Σεπτέμβρη 1935).

Περίπου τέσσερις δεκαετίες αργότερα, στο ίδιο έντυπο (τεύχος 1105, 15 Ιουλίου 1973), ο προοδευτικός Αιγυπτιώτης δικηγόρος και συγγραφέας Ξενοφών Ι. Καράκαλος (1914-1981), ο οποίος εξορίζεται στην Ικαριά, προσεγγίζει τις «Μοιρολογίστρες» με φιλοσοφικό πρόσημο:

«(...) Γίνεται έντονα αισθητός ο αγώνας μιάς νεανικής ψυχής, που αναζητεί κάποια σταθερή γραμμή πλεύσεως μέσα σ' έναν κόσμο ανερμάτιστο και αλλοπρόσαλλο. Τα χρόνια, πράγματι, της εκκολάψεως του συγγραφικού ταλέντου του Μπαρμπύς χαρακτηρίζονται από μιάν έκδηλη πνευματική σύγχυση και συμπίπτουν με το τέλος της εποχής ενός αμέριμνου και εφησυχάζοντος ιδεαλισμού, που τα πρώτα, αδιόρατα τότε, σημάδια του είχε επισημάνει με το "Ζερμινάλ", ο Εμίλ Ζολά».

Προσπαθώντας να εντοπίσουμε ποιήματα του Ανρί Μπαρμπύς, μεταφρασμένα στα Ελληνικά, ανακαλύψαμε το «Χαμόγελο», σε απόδοση του Αιγυπτιώτη Πάνου Σταυρινού, εκδότη του περιοδικού «Φοίνιξ» - με έδρα το Κάιρο - και συνομιλητή του Κ. Π. Καβάφη (περιοδικό «Γράμματα», Φυλλάδιο 39, Αλεξάνδρεια, Γενάρης - Ιούλη 1918). Το αναδημοσιεύουμε:

Η λεπτότητά του μας ενώνει

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης της μοναδικής ποιητικής συλλογής του τότε εικοσάχρονου και υπό διαμόρφωση κομμουνιστή συγγραφέα: Οι «Μοιρολογίστρες» («Pleureuses») κυκλοφορούν, το 1895, στο Παρίσι, από τις εκδόσεις «Biblioteque-Charpentier»

Πως είναι η ψυχούλα σου στη γης...

Ομως εγώ το μυστήριο αντικρύζω το μεγάλο

Που στου είνε σου το κατώφλι με θαμπώνει!

Το χαμόγελο είν' ό,τι κανένας δίνει!

Μια ψευτιά που κάποτε βγαίν' αληθινή,

Είνε στα όμορφα μυστικά σου μάτια,

Τ' άλλο το χάδι, μ' όλο πουν' καλό.

Θάπρεπε τόσο, βασιλικό ζευγάρι,

Παλληκαρίσια, στη φαρδιά τη στράτα

Να διαβείς ανάμεσα στη λάμψη της σιγής

Και τη συχασιά του κακού τη σοβαρή!

Ωστόσο το φωτεινό το γέλοιο σου

Η αγνότητά μας θε να μείνει.

Θα είνε στην αιωνιότητα εντός,

Η αόριστη προσευχή μας κ' η φτωχή.

Η πίστη μας κι' η προσευχή μας

Και, στην εκκλησιά μας, η ματιά σου

Θάνε η καθαυτό εικόνα

Του στόματος σου που με συλλογιέται.

Υστερ' από την κάθε μεταμόρφωση,

Οταν το βράδυ θα είν' η λησμονιά

Θα βλέπω τ' ωχριασμένο σου το γέλοιο

Να μένει ως το μόνο πράγμα,

Εως τη στιγμή την ξεκουράστρα

Που, ήρεμος, μέσ' στα χαμένα σου τα χέρια,

Στ' όνειρο των δρόμων μας, το γέρικο,

Απλά, σαν ένας διαβάτης θα περάσω.

Τα άλλα πέντε ποιήματα του Γάλλου κομμουνιστή συγγραφέα τα έχει μεταφράσει ο Τέλλος Αγρας (ψευδώνυμο του Ευάγγελου Ιωάννου, 1899-1944) και είναι όλα δημοσιευμένα στο περιοδικό «Νέα Εστία»: «Ράφτρα», «Το γράμμα» (τεύχος 94, 15 Νοέμβρη 1930), «Μικρά χαίρε» (τεύχος 99, 1 Φλεβάρη 1931), «Αυγή μιά στάλα» (τεύχος 227, 1 Ιούνη 1936) και «Το χαμόγελο» (τεύχος 229, 1 Ιούλη 1936).

Ξεχωρίσαμε ένα από τα μεταφράσματά του, που εκπέμπει την κούραση, τη μελαγχολία και την αποξένωση της εργάτριας:

Werbefotografie

Το χειρόγραφο του ποιήματος «Apotheose» («Αποθέωση»)

Είναι μες στο λαίμαργο εργαστήρι σκυθρωπή, σκυφτή-σκυφτή, και ράβει. Μα το νοιώθει, ωστόσο, πάνω απ' όλα έτοιμο το ουράνιο τόξο, νάβγει.

Κι' όταν άστραψε, - μεγαλωμένο στις λιγνές κλωστές απάνω - κι' όλοι των σπιτιών εφάνταξαν οι τοίχοι, του σκοπού τον ήχο έσυρε μόλις...

Τραγουδάει το μάκρος το μεγάλο· το γραφτό, που τάζει κι' αληθεύει. Στα χέρια της τα μάτια της γελάνε, γιατί στη «ρομάντσα» της πιστεύει,

ναι, στην ομορφιά και στη «ρομάντσα» και στην αρμονία πιστεύει ακόμα. Της φαντάζει απέραντη πως είναι, όσο μες στον ήλιο έχει το στόμα.

Επειτα, πιστή, θαμπή σαν ίσκιος, μ' όλους τους παλιούς σκοπούς στα χείλη, κατά τους δικούς της θα κινήσει, περικυκλωμένη από το δείλι.

Μες στην απ' ολούθε ανατριχίλα, την αλύπητη, που την κατέχει, είναι από τον άλλον κόσμο ξένη γιατί στο τραγούδι της προσέχει.

Ημερη με τα όσα δε θα λάχουν, έρχεται απ' της μέρας τον ιδρώτα, αποξεχασμένη, αλλοπαρμένη, κ' η άφαντη την τριγυρίζει η νότα.

ΥΓ. Ανοιξε ο Χώρος Πολιτισμού - «Εργαστήρι Γιώργη Βαρλάμου», δωρεά του κομμουνιστή καλλιτέχνη (1922-2013) στο ΚΚΕ, με το οποίο συμπορεύτηκε σε όλη τη ζωή του. Πριν τον επισκεφτείτε, ανατρέξτε στα δύο λευκώματά του - τυπογραφικά αριστουργήματα: «Τ' αγριολούλουδα του Βαρλάμου» και «Χαρακτική. Σημειώσεις από το εργαστήριο» (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»).

...και η υπογραφή του Ανρί Μπαρμπύς, με τον μικρογράμματο ισοϋψή γραφικό χαρακτήρα του