ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ νιφάδες του χιονιού έπεφταν κιόλας τη φθινοπωρινή εκείνη μέρα στη Μόσχα. Στο μεγάλο, στο κεντρικό της νοσοκομείο, ύστερα από δίμηνη παραμονή, είχε φθάσει πια η ώρα της εξόδου. Η γιατρίνα χειρουργός, η Βέρα Σερκέβγνα, χτυπούσε στη γραφομηχανή της τις τελευταίες γραμμές στο ιστορικό, αυτό θα μας έδιναν να πάρουμε μαζί μας.

ΔΙΠΛΑ μας η Ζώγια, η Ελληνίδα γιατρίνα, που βοηθούσε στα διαδικαστικά, στα μεταφραστικά και όλα τ' άλλα. Συχνά τυχαίνει να ξεπερνάς όλα τα δύσκολα, να τα αντιμετωπίζεις ψύχραιμα και να μπλοκάρεσαι, να λιγοψυχάς στα μικρά και στα ασήμαντα. Είχαν έτσι περάσει, χωρίς ταλαντεύσεις, επώδυνες εξετάσεις και χειρουργεία. Αυτό που κύρια μας στήριξε ήταν η αμέριστη φροντίδα που έδειξε η ιατρική ομάδα, που ακούραστα δούλευε, προσφέροντας στους Σοβιετικούς πολίτες, αλλά και σε ξένους που τύχαινε να έχουν ξαφνικά την ανάγκη τους. Κι ένα τέτοιο ήταν και το δικό μας.

Η ΖΩΓΙΑ μ' είχε ενημερώσει πως πριν τους αποχαιρετήσουμε θα είχαμε δημόσια επιστημονική παρουσίαση του περιστατικού στο μεγάλο αμφιθέατρο του νοσοκομείου. Προχωρήσαμε στο αμφιθέατρο, όπου οι άσπρες μπλούζες του επιστημονικού προσωπικού είχαν πάρει θέση για να παρακολουθήσουν την επιστημονική ανακοίνωση, που θα έκανε η χειρουργός Βέρα.

Η ΒΕΡΑ ξετύλιγε το περιστατικό, όπως το αντιμετώπισε σ' όλες τις φάσεις. Διάβαζε, σημείωνε στο μεγάλο πίνακα του αμφιθέατρου, σχεδίαζε και εξηγούσε κι έδινε απαντήσεις, κάποιες φορές με καλούσε να μιλήσω για να δώσω αποδείξεις της φωνής μου.

ΜΟΝΟΛΕΚΤΙΚΕΣ, άτονες, σβησμένες οι απαντήσεις. Η Βέρα επέμενε κι είχε δίκιο, αλλά ένας παραλυτικός κρύος ιδρώτας μπλόκαρε την απάντηση. Κάποια στιγμή, στην επίμονη πρόσκληση να μιλήσω, στη γλώσσα μου βέβαια (η Ζώγια θα το μετάφραζε), υπερνικώντας, τόλμησα μεγαλόφωνα να πω τις δυο κουβέντες που επίμονα ζητούσε η Βέρα. Αλλά εκείνο, που άκουσαν με ενδιαφέρον, ήταν η ερώτησή μου στη γιατρό μου, αν θα μπορούσα, γυρίζοντας στην πατρίδα, να μπω στη θάλασσα να κολυμπήσω.

ΟΛΟΦΑΝΕΡΑ χαρούμενη και χαμογελαστή για την ερώτηση, που δυνατά, όπως χρειαζόταν, διατύπωσα, έσπευσε να μου δώσει τη δική της απάντηση με τα δικά της αξέχαστα λόγια: «Και βέβαια να πας στη θάλασσα να κολυμπήσεις, όπως όταν ήσουν παιδί. Στην πατρίδα σου έχετε καλοκαίρι...».

ΗΤΑΝ επώδυνη η γνωριμιά στην καρέκλα του νοσοκομείου, όταν αναγκαστικά και για αρκετή ώρα με τα σύνεργά της έκοβε ό,τι χρειαζόταν για να προχωρήσει στη βιοψία. Αλλά και ήταν απέραντη η χαρά σου, όταν κάποια στιγμή, ύστερα από μερικές μέρες αγωνίας και αναμονής, σου έλεγε χαρούμενη: δεν έχουμε καρκίνο, δεν έχουμε σάρκωμα...

ΓΥΡΙΖΕΙΣ σ' αυτήν τη μακρινή χρέωση ζωής, καθώς ετούτο τον καιρό αναζητάς την πλατιά γαλάζια θάλασσα. Γυρεύεις ν' αφουγκραστείς τον παφλασμό στ' ακρογιάλι. Θυμάσαι τη Βέρα, τότε που σε ξυπνούσε με τη φωνή της λέγοντας: Καλημέρα... στη γλώσσα μας βέβαια.

ΚΑΙ πέρα απ' όλα, νιώθεις τη μεγάλη χώρα του Λένιν, που έδωσε τα πάντα για την ευτυχία του ανθρώπου. Θυμάσαι πως κι εσύ κι άλλοι πολλοί από ξένες χώρες βρήκαν σ' αυτήν πρόθυμα, συντροφικά τη βοήθειά της.

Η ΓΙΑΤΡΙΝΑ, που «έφυγε» πρόωρα από τη ζωή, όταν άφησε πια το νυστέρι ήταν χαρούμενη γιατί έκανε το χρέος της, στη μεγάλη δοκιμασία του πολέμου παρτιζάνα, αλλά κι αργότερα, γιατρίνα, βοηθώντας τον άνθρωπο, το Σοβιετικό πολίτη. Στους Ελληνες συντρόφους, που την είδαν συνταξιούχο, έβλεπαν στο πρόσωπό της τη βαθιά ικανοποίηση. Η αξέχαστη Βέρα, από τη Μελιτόπολη, με μακρινές ρίζες ελληνικές.

ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ το δικό της «καλημέρα» που μας ξύπνησε από τη βαθιά νάρκωση. Τα δικά της λόγια, που μ' άνοιγαν τη θάλασσα, με την προτροπή της να κολυμπήσω σαν να 'μουν παιδί.

Πέρα από τις κυβερνητικές διακηρύξεις περί αναβάθμισης, η κατάργηση των ΤΕΕ και η παροχή τεχνικοεπαγγελματικής εκπαίδευσης μέσω των ΕΠΑΛ και των ΕΠΑΣ σηματοδοτεί κυρίως την ένταση της προσπάθειας να διοχετευτούν ακόμα περισσότεροι νέοι στην πρόωρη κατάρτιση προκειμένου να επανδρώσουν τις στρατιές του φτηνού ευέλικτου εργατικού δυναμικού, φορτωμένου με δεξιότητες για άμεση «κατανάλωση» στην αγορά. Σύμφωνα με τη φιλοσοφία της «διά βίου κατάρτισης» που διαπνέει όλες τις αλλαγές στην παιδεία, οι αναλώσιμες αυτές δεξιότητες θα έχουν ημερομηνία λήξης και θα πρέπει να ανανεώνονται μέσα από διαστήματα κατάρτισης και επανακατάρτισης, ανεργίας και μισοαπασχόλησης.

Ο στόχος να γίνει το τεχνικοεπαγγελματικό σκέλος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης πιο ελκυστικό με την κατάργηση των ΤΕΕ και την αντικατάστασή τους από τα ΕΠΑΛ, διαφαίνεται και στην εισηγητική έκθεση του νομοσχεδίου: «Σε μια εποχή υψηλών απαιτήσεων και ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας, καθοριστικό ρόλο για την αντιμετώπιση της νέας πολυσύνθετης και συνεχώς μεταβαλλόμενης αυτής πραγματικότητας διαδραματίζει η Τεχνική - Επαγγελματική Εκπαίδευση. Ομως τα σημερινά Τ.Ε.Ε. παρά τις ελπίδες που δημιούργησαν αρχικά, δεν κατάφεραν ως θεσμός να πείσουν την κοινωνία για την αυξημένη αναγκαιότητα προσανατολισμού προς την Τεχνική και Επαγγελματική Εκπαίδευση, ώστε να προσελκύουν μαθητές...», αναφερόταν.

Το γεγονός ότι ο νόμος ψηφίστηκε πριν δύο μήνες, δηλαδή, πριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς, μέσα στο καλοκαίρι, είχε ως αποτέλεσμα οι μαθητές να περιμένουν να γνωρίσουν πολλές πλευρές της λειτουργίας των ΕΠΑΛ στην πράξη.

Αυτές που δημοσιοποιήθηκαν ήταν οι υπουργικές αποφάσεις που αφορούν το ωρολόγιο πρόγραμμα, τους τομείς και τις ειδικότητες, ενώ προέκυψε ότι το υπουργείο προχωρά στην κατάργηση των απογευματινών ΤΕΕ. Ζητήματα που αφορούν τα βιβλία και τα προγράμματα παραμένουν άγνωστα και δημιουργούν ανησυχία σε μαθητές και εκπαιδευτικούς στους οποίους επιπλέον η κατάργηση ειδικοτήτων έχει δημιουργήσει καθεστώς αβεβαιότητας.

Οπως προκύπτει, στα ΕΠΑΛ τα μαθήματα γενικής παιδείας καταλαμβάνουν περισσότερο χρόνο από το ωρολόγιο πρόγραμμα από ό,τι στα ΤΕΕ, χωρίς αυτό να αλλάζει το γεγονός της ανισοτιμίας τους προς τα Γενικά Λύκεια. Ετσι, στο ωρολόγιο πρόγραμμα της Α΄ τάξης, η οποία θα λειτουργήσει από το Σεπτέμβρη, τα γενικά μαθήματα καταλαμβάνουν 25 ώρες, τα μαθήματα των κύκλων Τεχνολογίας και Υπηρεσιών 9 ώρες (με τις δύο από αυτές να αφιερώνονται στον «επαγγελματικό προσανατολισμό») και του Ναυτιλιακού κύκλου (ο οποίος αναμένεται να λειτουργήσει σε περιορισμένο αριθμό σχολείων) 10 ώρες.

Στο μεταξύ, με το επιχείρημα ότι τα ΕΠΑΛ ως Λύκεια πρέπει να λειτουργούν σε πρωινή βάρδια, το υπουργείο προχώρησε στην κατάργηση των 61 απογευματινών ΤΕΕ, αφήνοντας «ξεκρέμαστους» τους εργαζόμενους μαθητές οι οποίοι τα επιλέγουν. Την αντίθεσή τους στα σχέδια αυτά εξέφρασαν η Γραμματεία Αθήνας του ΠΑΜΕ μαζί με εκπροσώπους σωματείων και η Οργάνωση Αθήνας της ΚΝΕ με παραστάσεις διαμαρτυρίας στο υπουργείο Παιδείας. Στο αίτημα να μην καταργηθεί κανένα απογευματινό ΤΕΕ πριν ληφθούν μέτρα στήριξης της λαϊκής οικογένειας προκειμένου κανένας νέος να μην αναγκάζεται να εργάζεται πριν τα 18 του χρόνια, η απάντηση του ειδικού γραμματέα του υπουργείου ήταν απλά ότι εργαζόμενοι μαθητές δεν υπάρχουν (!), ενώ το υπουργείο Παιδείας επιμένει ότι η νυχτερινή εκπαίδευση, έτσι όπως λειτουργεί σήμερα, αποτελεί διέξοδο για τους εργαζόμενους.

Η ύπαρξη του διπλού σχολικού δικτύου γενικής και τεχνικοεπαγγελματικής εκπαίδευσης αποτελεί μία επιλογή πρώτα από όλα ταξική. Το ζήτημα της τεχνικοεπαγγελματικής εκπαίδευσης δεν είναι ξεκομμένο από το συνολικό εκπαιδευτικό πρόβλημα και η διέξοδος βρίσκεται στη διεκδίκηση μιας άλλης παιδείας.

Η σύγκρουση συνολικά με την πολιτική που αποτυπώνεται με τον καλύτερο τρόπο στη στρατηγική της Λισαβόνας, η οποία προβλέπει υπαγωγή της παιδείας στο στόχο για αύξηση της κερδοφορίας του μεγάλου κεφαλαίου, αποτελεί μονόδρομο. Στον αντίποδα του ταξικού χαρακτήρα αυτής της παιδείας, ο οποίος μέσα από την τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση αναδεικνύεται σε όλο του το μεγαλείο, βρίσκεται η ανάγκη για ένα βασικό ενιαίο, δημόσιο, δωρεάν, δωδεκάχρονο σχολείο που θα μορφώνει ισότιμα όλα τα παιδιά ανεξάρτητα κοινωνικής προέλευσης μέχρι τα 18 τους χρόνια, οπότε και ο νέος διαμορφώνει σε γενικές γραμμές την προσωπικότητά του. Η όποια επαγγελματική εκπαίδευση να ακολουθεί το 12χρονο και να παρέχεται σε δημόσιες επαγγελματικές σχολές με την ταυτόχρονη κατάργηση των «μαγαζιών» κατάρτισης.

Το ΚΚΕ, εξαρχής, έχει δηλώσει την αντίθεσή του στο σύστημα επιλογής για τα ΑΕΙ - ΤΕΙ που υπηρετεί και αναπαράγει τους ταξικούς φραγμούς στη μόρφωση. Παράλληλα, με αφορμή τη συζήτηση για τα παιδιά που δεν έπιασαν τη βάση του «10», με ανακοίνωσή του σημείωσε: «Το ΚΚΕ δεν έχει αντίρρηση να εγγραφούν φέτος όσοι θα έμπαιναν σε ΤΕΙ - ΑΕΙ αν δεν υπήρχε η βάση του δέκα. Ωστόσο, αυτό δεν αποτελεί λύση του προβλήματος».

Το ΚΚΕ υπενθύμισε και πάλι ότι «οι επιδόσεις των υποψηφίων στο πλαίσιο αυτού του συστήματος δεν αποτελούν αντικειμενικό δείκτη του επιπέδου των γνώσεων και των ικανοτήτων τους. Πρόκειται για σύστημα που ήταν και παραμένει άδικο».

Η πρόταση του ΚΚΕ για Ενιαία Λαϊκή Παιδεία, που απαντά στην ανάγκη για υψηλότερη γενική μόρφωση, επαγγελματική και επιστημονική ειδίκευση για όλους, κινείται σε διαμετρικά αντίθετη κατεύθυνση από αυτή των δημάρχων και νομαρχών της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ. «Οι δυνάμεις αυτές, τονίστηκε στη σχετική ανακοίνωση, αντιμετωπίζουν με ψηφοθηρικά κριτήρια τα ΤΕΙ και τους σπουδαστές τους, θεωρώντας τους πηγή κερδοφορίας και οικονομικής εκμετάλλευσης και αδιαφορώντας για το επίπεδο και το κόστος των σπουδών, για το δικαίωμά τους σε δωρεάν σίτιση, στέγαση και γενικότερα στη δωρεάν Παιδεία».

Το πρόβλημα όπως εκφράστηκε φέτος: Οι κενές θέσεις σε Τμήματα των ΤΕΙ είναι 16.860. Οι περισσότερες από αυτές, οι 13.967, ήταν θέσεις που προορίζονταν για αποφοίτους Ενιαίου Λυκείου που έδωσαν φέτος εξετάσεις, δηλαδή τη λεγόμενη κατηγορία του 90%. Οι υπόλοιπες 2.893 κενές θέσεις προορίζονταν για αποφοίτους του προηγούμενου έτους που ξανακατέθεσαν μηχανογραφικό (κατηγορία του 10%) και για αποφοίτους των ΤΕΕ.

Η ακριβής κατανομή των κενών θέσεων στα ΤΕΙ ανά πόλη παρουσιάζεται στο διπλανό πίνακα. Στην πρώτη στήλη εμφανίζεται ο συνολικός αριθμός των θέσεων που προορίζονταν για τους πρωτοετείς στην πόλη αυτή και στη δεύτερη στήλη φαίνεται πόσες από αυτές τις θέσεις έμειναν τελικά κενές. Σημειώνουμε ότι υπάρχουν και κάποιες πόλεις που φιλοξενούν Τμήματα των ΤΕΙ αλλά δεν εμφανίζονται στο διπλανό πίνακα, καθώς όλες οι θέσεις τους καλύφθηκαν κανονικά. Κενές θέσεις εμφανίζουν και Τμήματα των Πανεπιστημίων, αλλά πολύ λιγότερες σε απόλυτους αριθμούς και σε αναλογία με το σύνολο των εισακτέων στα Πανεπιστήμια.

Αυτό το φαινόμενο ξεσήκωσε ανησυχία στα ΤΕΙ, που εμφανίζουν τα μεγαλύτερα κενά και στους σπουδαστές τους, η οποία δεν καταλάγιασε, παρά τις δηλώσεις της υπουργού Παιδείας ότι φέτος θα λειτουργήσουν όλα τα Τμήματα κανονικά και οι όποιες συγχωνεύσεις ή αλλαγές αντικειμένου σπουδών σε Τμήματα θα γίνουν την επόμενη χρονιά. Στην πραγματικότητα, ακόμα κι αν λειτουργήσουν φέτος κανονικά, κάποια από αυτά τα Τμήματα ενδέχεται και να καταργηθούν του χρόνου ως «ειδικότητες», πράγμα που σημαίνει ότι ο κόπος και το τεράστιο κόστος που θα έχουν καταβάλει οι σπουδαστές που τα παρακολούθησαν κινδυνεύει να πάει χαμένος και να μείνουν με ένα πτυχίο στο χέρι που μεθαύριο δε θα υφίσταται, δε θα σημαίνει τίποτα!

Η κυβέρνηση, απέναντι σ' αυτά τα προβλήματα, έριξε το «μπαλάκι» στα ίδια τα ιδρύματα. Παράλληλα, υπονοεί ότι θα δώσουν λύση στα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης οι αντιδραστικές αλλαγές που έχει ανακοινώσει με το νόμο - πλαίσιο. Δηλαδή, ειδικά για τα ΤΕΙ αφήνει να εννοηθεί ότι αν υποταχθούν στις αναδιαρθρώσεις, αν υποβιβαστούν ακόμα περισσότερο σε επίπεδο «κατάρτισης» και υποταχθούν πλήρως στις απαιτήσεις των επιχειρήσεων, θα γίνουν πιο... «ελκυστικά» και δε θα έχουν προβλήματα «ζήτησης» από τους υποψηφίους. Στην πραγματικότητα όμως, αν υποταχθούν τα ΤΕΙ στο μοντέλο που τους ετοιμάζουν, η «μοίρα» τους θα είναι να ανοίγουν και να κλείνουν σαν τα «μανιτάρια» ανάλογα με τις πρόσκαιρες απαιτήσεις των επιχειρήσεων. Μόνο αν εξελιχθούν σε πραγματικά ανώτατες σχολές, με επιστημονικά αντικείμενα σπουδών που θα ανταποκρίνονται στις σύγχρονες λαϊκές ανάγκες και στην εξέλιξη της επιστήμης, θα αποφύγουν τα ΤΕΙ αυτά τα προβλήματα. Οσο για τα Τμήματα που δεν έχουν επιστημονικό αντικείμενο, μπορούν να γίνουν επαγγελματικές σχολές και να αποσυνδεθούν πλήρως από τη διαδικασία επιλογής για την ανώτατη εκπαίδευση.

Αιτία, του όλου προβλήματος που δημιουργήθηκε, είναι ότι τόσο η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ προηγούμενα, όσο και η κυβέρνηση της ΝΔ τώρα δημιούργησαν και διατήρησαν Τμήματα ΤΕΙ σε διάφορες μικρές - και απομακρυσμένες από τα μεγάλα αστικά κέντρα - πόλεις, τα περισσότερα από τα οποία δεν είχαν επιστημονική υπόσταση, ούτε αντίκρισμα στην παραγωγή.

Αποκαλύφθηκε έτσι, περίτρανα, ότι η «ανάπτυξη» που υπόσχονταν οι κυβερνήσεις στην επαρχία μέσω της ίδρυσης σχολών ανώτατης εκπαίδευσης είχε πολύ «κοντά ποδάρια». Επιβεβαιώθηκε έτσι το ΚΚΕ και οι δυνάμεις της Πανσπουδαστικής ΚΣ και της ΔΗΠΑΚ στους εκπαιδευτικούς ανώτατης εκπαίδευσης, που είχαν αντιταχθεί από την πρώτη στιγμή στη σπορά αυτών των Τμημάτων σε κωμοπόλεις και χωριά.

Χρειάζεται να σημειώσουμε ότι η φιλολογία της κυβέρνησης περί «μη ελκυστικότητας» των Τμημάτων που έχουν κενά, σε αντίθεση δήθεν με άλλα ΤΕΙ που τα προτιμούν οι υποψήφιοι είναι εντελώς παραπλανητική, γιατί δεν αναφέρει ότι τα πιο... «ελκυστικά» Τμήματα βρίσκονται στα ιδρύματα της Αθήνας, του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης και δυο τρεις ακόμα μεγάλες πόλεις, που αντικειμενικά συγκεντρώνουν τα τρία τέταρτα του πληθυσμού της χώρας. Γιατί, όσο «ελκυστική» κι αν είναι μια ειδικότητα, κανένας δεν προτιμάει να ξενιτευτεί και να πληρώνει δυο μισθούς το μήνα για να σπουδάσει, όταν το κόστος σπουδών έχει αρχίσει να γίνεται πολύ βαρύ ακόμα κι αν σπουδάζει κανείς στην πόλη που μένει η οικογένειά του. Για παράδειγμα, στη «μηχανολογία», τα Τμήματα Πειραιά, Χαλκίδας, Λάρισας και Πάτρας είναι πλήρη, ενώ τα Τμήματα Κοζάνης, Καβάλας, Σερρών και Κρήτης έχουν κενά. Ακόμα και σε ειδικότητες που δεν έχουν μεγάλη ζήτηση, π.χ. «Τουριστικές Επιχειρήσεις» το Τμήμα της Αθήνας είναι γεμάτο, αλλά όλα τα υπόλοιπα επαρχιακά Τμήματα έχουν πολλά κενά, με αποκορύφωμα αυτό της Ηγουμενίτσας που δεν έχει ούτε έναν πρωτοετή σπουδαστή!

Και μέσα σε αυτό το κλίμα, εμφανίστηκαν να υπερασπίζουν την πολιτική του «κάθε πόλη και πανεπιστήμιο, κάθε χωριό και ΤΕΙ» μια σειρά δήμαρχοι του ΠΑΣΟΚ, της ΝΔ και του ΣΥΝ, που αντί να ασχοληθούν με το ίδιο το πρόβλημα της παιδείας, στρέφουν την προσοχή στο ότι... χάνουν οι πόλεις τους χρήματα από τους λιγότερους εισακτέους, γιατί θα πέσουν τα ενοίκια (!) και οι καφετέριες δε θα έχουν τόση πελατεία...

Κανένας από αυτούς δεν ακούστηκε να απαιτεί να φτιαχτούν φοιτητικές εστίες και λέσχες, να έχουν οι σπουδαστές δωρεάν σίτιση, στέγαση και συγκοινωνίες στις πόλεις τους, δεν τους ακούσαμε καν να διαμαρτύρονται που πολλά από αυτά τα Τμήματα δεν έχουν κτίρια, εργαστήρια, που η πλειοψηφία του διδακτικού προσωπικού είναι ωρομίσθιοι κ.τ.λ.

Ακόμα, δε διαμαρτυρήθηκαν ούτε τώρα λένε κουβέντα για τις διάφορες απίθανες ειδικότητες που έχουν δημιουργηθεί και που δεν έχουν αντίκρισμα, για το τι θα κάνουν μεθαύριο οι σπουδαστές που ξοδεύουν περιουσίες για να σπουδάσουν στις πόλεις τους και που το χαρτί που παίρνουν δεν είναι τίποτε άλλο από διαβατήριο ανεργίας...