Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε την ομιλία του ο Δημήτρης Γόντικας, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και Γραμματέας του ΚΣ της ΚΝΕ την περίοδο 1972 - 1979, στην εκδήλωση της Τομεακής Οργάνωσης Πανεπιστημίων - Ερευνας Αττικής του ΚΚΕ και της Περιφερειακής Οργάνωσης Σπουδάζουσας Αθήνας της ΚΝΕ, που έγινε την περασμένη Τετάρτη για τα 50 χρόνια από την κατάληψη της Νομικής, τον Φλεβάρη του 1973. Μεταξύ άλλων σημείωσε:

«Το ΚΚΕ και η ΚΝΕ, εδώ και 30 περίπου χρόνια, διανύουν την πιο ώριμη, την πιο δημιουργική περίοδο της δράσης τους. Είναι η πιο μακρόχρονη περίοδος της Ιστορίας τους που ηγούνται των ταξικών αγώνων με ακλόνητη αυτοπεποίθηση, μεγάλη αισιοδοξία, ακατάβλητη θέληση και δύναμη για νέες επιτυχίες και μεγάλες κατακτήσεις, έχοντας στο νου και την καρδιά μας την αυριανή Ελλάδα της εργατικής εξουσίας, της νέας κοινωνίας, του σοσιαλισμού - κομμουνισμού.

Οχι πως στην ένδοξη Ιστορία του ΚΚΕ δεν υπήρχαν μεγάλες στιγμές. Ολη η Ιστορία του είναι ένας άθλος. Αλλά είναι πρώτη φορά στην Ιστορία του όπου το Πρόγραμμά του, οι επεξεργασίες του, η αγωνιστική του πορεία και η ακούραστη δράση του θεμελιώνονται στέρεα σε μια επεξεργασμένη επιστημονικά επαναστατική στρατηγική και τακτική.

Ζούμε καθημερινά αυτόν τον αγώνα παντού. Τον βλέπουμε ολοκάθαρα και στον χώρο σας, στα πανεπιστήμια. Η αντίθεση που διατρέχει τον προσανατολισμό, συνολικά τη λειτουργία τους, είναι βαθύτατη κι οξύτατη. Πανεπιστήμια υποταγμένα πλήρως στις ανάγκες και την κερδοφορία των καπιταλιστών ή πανεπιστήμια στην υπηρεσία των λαϊκών αναγκών και της νεολαίας, στην υπηρεσία της ολόπλευρης προόδου του ελληνικού λαού που καθορίζεται και από την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας; Και οι δυνάμεις που ευθύνονται για την άθλια αυτή κατάσταση ασφυξίας και αβεβαιότητας για την πλειοψηφία των φοιτητών, ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ, παρουσιάζονται σήμερα μπροστά στους φοιτητές, γενικότερα στη νεολαία, ως σωτήρες και αναμορφωτές. Διαμαντοπούλου, Κεραμέως, Γαβρόγλου, κ.ά., όλοι μαζί έχτισαν αυτό το τέρας. Ο ένας έκοβε και ο άλλος έραβε. Είναι σάπιοι, όπως σάπιο είναι και το σύστημα που υπερασπίζονται. Το καινούργιο που έρχεται το φέρνουν το ΚΚΕ και η ΚΝΕ. Είναι παντοδύναμο και θα νικήσει με εσάς, την ΚΝΕ, στην πρώτη γραμμή. Το ποτάμι δεν γυρνάει πίσω.

Ολοι εμείς, που ζήσαμε την Ιστορία της ΚΝΕ από την ίδρυσή της και γνωρίσαμε όλες τις φάσεις που πέρασε κατά τη διαδρομή της ως τα σήμερα, αισθανόμαστε ότι η ΚΝΕ διανύει την πιο λαμπρή περίοδο από την ίδρυσή της και ότι μπροστά της βρίσκονται ακόμα πιο λαμπρές, αλλά και απαιτητικές μέρες.

Είμαστε περήφανοι για τις νέες γενιές των κομμουνιστών που έχουν επωμιστεί τη μεγάλη ευθύνη να συνεχίσουν και να ολοκληρώσουν το πιο μεγάλο, το πιο ωραίο, το πιο συγκλονιστικό. Την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο (...)

Σήμερα μπορεί τα πράγματα να είναι δύσκολα, μπορεί να μοιάζουν ακίνητα. Αλλά έτσι δεν θα μείνουν, αν αφήσουμε στην άκρη τη λογική της αναμονής, αν σημάνει ένα νέο αγωνιστικό ξεκίνημα. Και αυτό μπορεί να γίνει με το ΚΚΕ μπροστά, πιο δυνατό, κάτι που εξαρτάται από τον λαό, αλλά και από τη δική μας δράση.

Εσείς το αποδείξατε με το παράδειγμά σας, αναδεικνύοντας πέρσι την "Πανσπουδαστική" πρώτη δύναμη στις φοιτητικές εκλογές. Είμαστε σίγουροι ότι θα το αποδείξετε και στις ερχόμενες πολιτικές μάχες, τόσο στις φοιτητικές, όσο και στις βουλευτικές και περιφερειακές εκλογές.

Είναι πολλά και συγκλονιστικά τα γεγονότα στα 7 χρόνια χούντας. Πολλά είχαν ως επίκεντρο τα πανεπιστήμια, με κορυφαία την κατάληψη της Νομικής Σχολής και του Πολυτεχνείου.

Επιτρέψτε, όμως, να ξεχωρίσω μερικά, για τα οποία οι διάφοροι συγγραφείς για τα πεπραγμένα της περιόδου και μερικοί αυτοβιογράφοι που αυτοπροβάλλονται πρόσφατα ως πρωταγωνιστές και κριτές των πάντων, αποφεύγουν να μιλήσουν γι' αυτά τα κρίσιμα όσο και συγκλονιστικά γεγονότα.

Μετά την κατάρρευση της δικτατορίας και στις πρώτες φοιτητικές εκλογές, στις 9/11/74, για το πρώτο Συνέδριο της ΕΦΕΕ, η ΚΝΕ με την "Πανσπουδαστική" αναδείχθηκε πρώτη δύναμη με υψηλό ποσοστό. Αυτή την πρωτιά την κράτησε για αρκετά χρόνια μετά.

Τι μαρτυράει αυτό το γεγονός; Μαρτυράει ότι ένα μεγάλο μέρος των φοιτητών και φοιτητριών αναγνώρισε και τίμησε τον πρωτοπόρο ρόλο της ΚΝΕ και της Αντι-ΕΦΕΕ στον αγώνα για την ανατροπή της δικτατορίας (...)

Καταλαβαίνουμε γιατί αποσιωπούν αυτή τη σημαντική εξέλιξη και επιχειρούν με αθλιότητες να μειώσουν ή να θολώσουν το ρόλο και την προσφορά της ΚΝΕ στην αντιδικτατορική πάλη. Ποτέ δεν ισχυριστήκαμε ότι η ΚΝΕ στα δύσκολα εκείνα χρόνια τα έκανε όλα καλά, ότι δεν έκανε λάθη, ότι δεν είχε ελλείψεις και αδυναμίες στην καθοδήγηση των αγώνων. Είναι, όμως, αθλιότητα ένα επιμέρους γεγονός, όπως ένα δημοσίευμα της Πανσπουδαστικής Νο. 8, το οποίο μάλιστα γράφτηκε μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, που δεν έπαιξε κανέναν απολύτως ρόλο και δεν επηρέασε σε τίποτα τις εξελίξεις και σε κανέναν τομέα, να αναδείχνεται σε ξεχωριστό ζήτημα για να πλήξει την Ιστορία της ΚΝΕ. Είναι μικροπρέπεια και ασέβεια στην ιστορική αλήθεια και στον ηρωικό αγώνα της Οργάνωσης της Σπουδάζουσας της ΚΝΕ στα χρόνια της δικτατορίας και ειδικότερα της συμβολής της στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Από την ξεχωριστή στιγμή που ο Δ. Γόντικας παρέδωσε, σαν ένα «χρωστούμενο» έπαθλο, στην Οργάνωση Σπουδάζουσας Αθήνας το φύλλο 5 της παράνομης «Πανσπουδαστικής»

Η δικτατορία επικράτησε χωρίς λαϊκή αντίσταση. Είναι ένα μελανό σημείο της Ιστορίας του λαϊκού μας κινήματος. Η μόνη δύναμη που θα μπορούσε να ξεσηκώσει τον λαό ήταν το ΚΚΕ. Δεν έγινε, όμως. Πιαστήκαμε στον ύπνο.

Εγείρεται ένα μεγάλο ερώτημα: Γιατί δεν υπήρχε αντίσταση την πρώτη μέρα, μόλις εκδηλώθηκε η δικτατορία; Γιατί πιαστήκαμε στον ύπνο;

Μόνο το ΚΚΕ θέτει κι ερευνά αυτό το ζήτημα. Καμία άλλη πολιτική δύναμη δεν ανοίγει αυτό το θέμα και δεν είναι τυχαίο (...)

Οι άλλες πολιτικές δυνάμεις, όλοι οι υποστηρικτές και υπερασπιστές της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, δεν θεωρούν κρίσιμο αυτό το ζήτημα, το ότι δηλαδή δεν εκδηλώθηκε αντίσταση στην πρώτη μέρα της δικτατορίας. Γι' αυτό και δεν ερευνούν τη σημασία του. Και ο λόγος είναι ότι φοβούνται όπως ο διάολος το λιβάνι τη λαϊκή κινητοποίηση, τον ρόλο του λαϊκού παράγοντα. Το ζήσαμε και σ' όλη τη διάρκεια της δικτατορίας. Ο κύριος προσανατολισμός τους για την ανατροπή της δικτατορίας ήταν στραμμένος σε συνεννοήσεις από τα πάνω και στην καλή θέληση των κυβερνήσεων του ΝΑΤΟικού τόξου και των ΗΠΑ.

Μόνο το ΚΚΕ, παρά τις δυσκολίες του, είχε σαφή και ξεκαθαρισμένη γραμμή πάλης. Η ανατροπή της χούντας θα είναι έργο του λαού, με όλες τις μορφές πάλης, χωρίς να αποκλείεται και η ένοπλη μορφή πάλης. Γιατί τώρα το ΚΚΕ δεν μπόρεσε την πρώτη μέρα να ξεσηκώσει τον λαό και τη νεολαία, όπως είχε χρέος και ευθύνη να κάνει;

Δεν μπόρεσε το Κόμμα, γιατί ήταν παράνομο για 27 χρόνια, γιατί εκείνη την περίοδο στις γραμμές του είχαν κυριαρχήσει συμβιβαστικές, οπορτουνιστικές δυνάμεις που έδιναν μάχη για τη διάλυσή του και τη διάχυσή του σ' ένα σοσιαλδημοκρατικού τύπου σχήμα, την ΕΔΑ.

Είχαν ως κύριο προσανατολισμό τους τη συμμαχία του Κόμματος με "αντιδεξιές" δυνάμεις και τη συμμετοχή του σε συμμαχικές κυβερνήσεις με αστικές και μικροαστικές δυνάμεις, κάτι σαν "προοδευτικές κυβερνήσεις" του Τσίπρα, μιλώντας με τους όρους του σήμερα. Είχαν εγκλωβίσει το Κόμμα σχεδόν αποκλειστικά στην κοινοβουλευτική πάλη, στον κοινοβουλευτικό δρόμο πάλης.

Το Κόμμα, ωστόσο, βρήκε τη δύναμη, έστω και αργά, το 1968 να σταθεί στα πόδια του και να αποκρούσει αυτήν την επίθεση. Απομάκρυνε από τις γραμμές του αυτές τις δυνάμεις, χωρίς βέβαια να απαλλαγεί οριστικά από τις αντιλήψεις που είχαν καλλιεργήσει. Αυτό έγινε οριστικά και αμετάκλητα το 1990 - 1991 και στη συνέχεια με το Πρόγραμμά του στο 19ο Συνέδριο, το 2013.

Το 1968 το Κόμμα πήρε σημαντικές ιστορικές αποφάσεις. Αποφάσισε να ανασυγκροτήσει τις Κομματικές του Οργανώσεις στο εσωτερικό της Ελλάδας, που είχαν διαλυθεί από το 1958, φυσικά παράνομα. Αποφάσισε, επίσης, τον Αύγουστο του 1968 την ίδρυση της ΚΝΕ! Αυτές οι αποφάσεις έδωσαν μεγάλη δύναμη, αγωνιστική αισιοδοξία και προοπτική στους κομμουνιστές και στους οπαδούς του ΚΚΕ να μπουν μπροστά πιο αποφασιστικά στην οργάνωση του αντιδικτατορικού αγώνα.

Με τη σημερινή μας εκδήλωση τιμάμε όλους και όλες που βρέθηκαν στις πρώτες γραμμές του αγώνα για την ανατροπή της δικτατορίας και την ανασύνταξη, σε εκείνες τις μαύρες μέρες, του φοιτητικού κινήματος.

Για να φτάσουμε στην κατάληψη της Νομικής και την εξέγερση του Πολυτεχνείου δόθηκαν πολλές μάχες και σε πολλά επίπεδα.

• Μάχες με το σπουδαστικό της Ασφάλειας με όλο τον διωκτικό και καταπιεστικό μηχανισμό.
• Μάχες με τους εγκάθετους στους φοιτητικούς συλλόγους.
• Μάχες με το αντιδραστικό καθηγητικό κατεστημένο.
• Μάχες με τον φόβο, τις συλλήψεις, τα βασανιστήρια.
• Μάχες για να δημιουργηθούν παράνομες υποδομές και δίκτυα για την ανάπτυξη οργανωμένου φοιτητικού κινήματος.
• Μάχες για την αναπλήρωση των δυνάμεων από συλλήψεις και ταυτόχρονα τεράστια δουλειά για να ατσαλώνονται αγωνιστές και να γίνονται ικανοί να παλεύουν σε αυτές τις συνθήκες.
• Μάχες για την απελευθέρωση των συλληφθέντων που ήταν ασταμάτητες και για την ανάπτυξη κινήματος αλληλεγγύης.

Με αφετηρία τη διεκδίκηση ελεύθερων και γνήσιων φοιτητικών εκλογών και την απομάκρυνση των εγκάθετων από τους συλλόγους, ο αγώνας φούντωνε και κλιμακωνόταν μέρα τη μέρα, μήνα τον μήνα, απλώνεται σε όλες τις σχολές και σε όλες τις πόλεις με πανεπιστήμια, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Γιάννενα. Οι εγκάθετοι της χούντας στους φοιτητικούς συλλόγους απομονώνονται και δημιουργούνται μεγάλα ρήγματα μέχρι την πλήρη χρεοκοπία τους. Διεξαγόταν όλο και πιο σχεδιασμένα κι εμπλουτιζόταν διαρκώς με νέους στόχους και περιεχόμενο. Στο στόχαστρο μπαίνουν πιο ανοιχτά η κατάργηση όλων των καταπιεστικών νόμων της χούντας και η απόσυρση των αντιφοιτητικών μέτρων και των αντιδραστικών αλλαγών στα ΑΕΙ. Είναι μεγάλη κατάκτηση του αγώνα των φοιτητών η ανατροπή της ίδρυσης ξενόγλωσσων ιδιωτικών πανεπιστημίων και η απόσυρση του νόμου - πλαισίου, του λεγόμενου Καταστατικού Χάρτη Παιδείας.

Η πάλη για συνδικαλιστικές και ακαδημαϊκές ελευθερίες καθώς ωριμάζει και μαζικοποιείται συνδέεται πιο άμεσα και πιο ανοιχτά με αιτήματα και συνθήματα για την ανατροπή της χούντας και κατά των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ (...)

Ξεχωρίζουμε τρία σημαντικά ζητήματα που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην οργάνωση και μαζικοποίηση του αντιδικτατορικού αγώνα των φοιτητών.

Είναι, σε πρώτη φάση, η συγκρότηση επιτροπών αγώνα ως οργάνου πάλης και επιβολής των φοιτητικών διεκδικήσεων (...)

Η ανάπτυξη των επιτροπών αγώνα γέννησε την ανάγκη συντονισμού της δράσης τους και του σχεδιασμού για την ανάπτυξη του οργανωμένου φοιτητικού κινήματος. Αυτή η ανάγκη καλύφθηκε με την ίδρυση της Αντιδικτατορικής ΕΦΕΕ με πρωτοβουλία της ΚΝΕ το καλοκαίρι του '72. Η ίδρυση της Αντιδικτατορικής ΕΦΕΕ, φυσικά παράνομα, αλλά με ποδάρια τις επιτροπές αγώνα και η έκδοση παράνομα της εφημερίδας "Πανσπουδαστική" ήρθε στην πιο κατάλληλη στιγμή (...) Το φοιτητικό κίνημα φουντώνει και αποκτά τον ηγέτη του. Η διακήρυξη και το πρόγραμμά της αγκαλιάζονται πλατιά από τους φοιτητές και τις φοιτήτριες. Η Αντι-ΕΦΕΕ είναι πλατιά μαζική, συνδικαλιστική κίνηση, κάτι σαν το σημερινό ΜΑΣ. Δρα ως παράνομη οργάνωση με έντονες όμως νόμιμες μορφές πάλης.

Το τρίτο γεγονός που έδωσε δυναμισμό στο φοιτητικό κίνημα είναι η ίδρυση των τοπικών φοιτητικών συλλόγων με διοικήσεις εκλεγμένες από κανονικές διαδικασίες. Επαιξαν σπουδαίο ρόλο με κορυφαία την Ενωση Κρητών Φοιτητών. Οι περισσότεροι και πιο μαζικοί συνδέονταν με διάφορους τρόπους με την Αντι-ΕΦΕΕ.

Η Νομική Σχολή έχει τη δική της ξεχωριστή ιστορία στην ιστορία του αντιδικτατορικού αγώνα. Στις αρχές του 1972, με τις αντιδραστικές αλλαγές στα προγράμματα σπουδών και άλλα αντιδραστικά μέτρα σε βάρος των φοιτητών, η Νομική ξεκινά πρωτοπόρα τους αγώνες και το παράδειγμά της ακολουθούν γρήγορα και άλλες σχολές. Συγκεντρώνονται 1.000 και πάνω φοιτητές και απαιτούν να συγκληθεί Γενική Συνέλευση και να γίνουν εκλογές.

Η διορισμένη διοίκηση αρνείται και αποχωρούν από τη συγκέντρωση. Η φοιτητές παραμένουν, εκλέγουν επιτροπή αγώνα και εγκρίνουν το παρακάτω ψήφισμα ομόφωνα: "1. Να γίνει απολογισμός του ΔΣ. 2. Εκλογή εφορευτικής επιτροπής από τη Γενική Συνέλευση για τη διενέργεια εκλογών. 3. Εξέταση του προγράμματος σπουδών".

Η αστυνομία παρεμβαίνει άμεσα και διαλύει με τη βία τη συγκέντρωση.

Λίγες μέρες αργότερα, στις 21/03/72, 150 φοιτητές της Νομικής καταθέτουν αίτημα για διορισμό προσωρινής διοίκησης για τη σύγκληση Γενικής Συνέλευσης και τη διενέργεια εκλογών. Το δικαστήριο με διάφορα τεχνάσματα απορρίπτει την προσφυγή.

Ανάλογες κινήσεις γίνονται σ' όλες σχεδόν τις σχολές και τα πανεπιστήμια των άλλων πόλεων (...) Η χούντα αντιδρά με μαζικές συλλήψεις και βάζει σε κίνηση τα πειθαρχικά συμβούλια.

Κάτω από αυτήν την πίεση, τον Αύγουστο του 1972 διορίζονται από τα Πρωτοδικεία νέα ΔΣ στους συλλόγους με εντολή να διενεργήσουν εκλογές. Αυτές προσδιορίζονται για τις 10/10/72. Στις 25/10/72 συγκλήθηκαν Γενικές Συνελεύσεις χωρίς ουσιαστικά μέτρα κι εγγυήσεις για γνήσιες εκλογές. Για να ξεφύγουν από την πίεση σχεδίαζαν εκλογές νοθείας και βίας, με τη συμμετοχή τραμπούκων και την κάλυψη των καθηγητών εποπτών. Οι συνελεύσεις γίνονται πεδίο μάχης σώμα με σώμα.

Στη Νομική ο διορισμένος πρόεδρος διαλύει τη συνέλευση και πάνω από 1.000 φοιτητές παραμένουν. Εκλέγουν 10μελή επιτροπή αγώνα και εγκρίνουν ψήφισμα που καταδικάζει τις αυθαιρεσίες του προέδρου και την όλη διαδικασία, αποφασίζει τη σύγκληση νέας Γενικής Συνέλευσης και επικυρώνει την πρώτη εκλεγμένη επιτροπή αγώνα.

Ανάλογες εξελίξεις έχουμε στην Ιατρική και τη Φιλοσοφική και άλλες σχολές. Οι εκλογές γίνονται στις 20 Νοέμβρη, χωρίς να έχουν τηρηθεί οι αναγκαίες εγγυήσεις για αδιάβλητες εκλογές.

Στη Νομική Σχολή 1.500 φοιτητές συγκεντρώθηκαν για να ψηφίσουν και αφού αντιπάλεψαν τις αθλιότητες, ενέκριναν ψήφισμα διαμαρτυρίας και με μπροστάρη τη 10μελή επιτροπή τους ετοιμάζονται να αποχωρήσουν. Εκείνη τη στιγμή ασφαλίτες και τραμπούκοι τούς έκλεισαν μέσα στη Σχολή, όπου με την ανοχή των πρυτανικών αρχών μπήκε η αστυνομία και έγινε μακελειό.

Εκλεισε αυτή η μέρα με μαζική διαδήλωση μέχρι το Πολυτεχνείο με συνθήματα "Κάτω η χούντα", "Ελεύθερες εκλογές", και άλλα (...)

Η χούντα κλιμακώνει τον πόλεμο ρίχνοντας στην ουσία λάδι στη φωτιά. Την Τρίτη 13/02/73, με το φασιστικό διάταγμα 1347, αποφάσισε να διακόψει την αναβολή στράτευσης και προχωρά στην επιστράτευση πρωτοπόρων φοιτητών. Την Τετάρτη, την άλλη μέρα, 14/02/73, στο Πολυτεχνείο γίνεται μεγάλη συγκέντρωση με αίτημα την ανάκληση του φασιστικού διατάγματος. Επεμβαίνει βίαια η αστυνομία μέσα και γύρω από το Πολυτεχνείο, διεξάγονται φονικές μάχες. Γίνονται πολλές συλλήψεις. Παραπέμπονται σε δίκη 11 φοιτητές και επιστρατεύονται 37 φοιτητές, μέλη των εκλεγμένων επιτροπών αγώνα. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες παραιτείται η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου. Η μέρα αυτή, Τετάρτη 14/02/73, θα μείνει ως ματωμένη Τετάρτη, ως μέρα βίας και φασιστικής αγριότητας.

Η Αντι-ΕΦΕΕ καλεί τον φοιτητικό κόσμο σε μαζική διαμαρτυρία με συνθήματα "Γενική απεργία. Η επιστράτευση δε θα περάσει".

Την Παρασκευή 16 Φλεβάρη συγκεντρώνονται στη Νομική 3.000 και πάνω φοιτητές απ' όλες τις σχολές του Πανεπιστημίου και του Πολυτεχνείου και κηρύσσουν γενική απεργία και δίνουν τον όρκο του φοιτητή: "Εμείς, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες των ΑΕΙ, ορκιζόμαστε στ' όνομα της ελευθερίας ν' αγωνιστούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών, του πανεπιστημιακού ασύλου, την ανάκληση όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων. Ορκιζόμαστε αλληλεγγύη σ' όλο τον φοιτητικό κόσμο της Ελλάδας που βασανίζεται. Η βία και η τρομοκρατία δε θα περάσουν".

Εκλεισε αυτή η συγκέντρωση με μαζική διαδήλωση στο κέντρο της Αθήνας με συγκρούσεις και συλλήψεις. Επιστρατεύονται άλλοι 51 συνδικαλιστές φοιτητές απ' όλες τις σχολές.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες εκδηλώνεται η κατάληψη της Νομικής, σαν σήμερα, πριν από 50 χρόνια. Διαβάζω το παρακάτω απόσπασμα από ζωντανή περιγραφή από την "Πανσπουδαστική" Νο 5 τον Φλεβάρη του 1973:

"Οι δύο μέρες, 22 και 23 του Φλεβάρη, θα μείνουν στην ιστορία του φοιτητικού κινήματος σαν μέρες ηρωισμού και αυτοθυσίας, μέρες ενότητας και συντονισμένης δράσης. Τα περήφανα σπουδαστικά νειάτα καταλαμβάνουν για 48 ώρες το κτίριο της Νομικής, έδειξαν πόση δύναμη και θάρρος έχουν όταν υπερασπίζουν ενωμένοι τα αιτήματά τους που με τόση βία και αυθαιρεσία έχει καταπνίξει η φασιστική χούντα. 48 ώρες σ' ένα κτίριο 4.000 αδούλωτες ψυχές διακήρυξαν περίτρανα τον όρκο τους στο όνομα της λευτεριάς και της δημοκρατίας. Και ο ελληνικός λαός άκουσε, είδε και κατέβηκε σύσσωμος να συμπαρασταθεί στα παιδιά του και στο δίκαιο αγώνα τους.

Το κτίριο καταλήφθηκε στις 6 ώρα, το απόγευμα της Τετάρτης. Οι φοιτητές έκλεισαν αμέσως τις πόρτες, τις στέριωσαν με θρανία, με σακκιά γεμάτα τσιμέντα, με σωλήνες νερού και τις κάρφωσαν με ξύλα. Τοποθέτησαν αμέσως φρουρούς, που άλλαζαν με βάρδιες, όρισαν επιτροπές ασφάλειας, φαρμακευτικής περίθαλψης, κ.λπ. Εξω από την είσοδο στη Σόλωνος είχαν μαζευτεί 50 εκοφίτες που φώναζαν και απειλούσαν τους γονείς που ζητούσαν να δουν τα παιδιά τους. Βρίζαν και λέγαν: «Βλέπετε το νέο ΕΑΜ; Μη φωνάζετε γιατί θα σας σκοτώσουμε». Μέσα στο κτίριο φοιτητές της Ιατρικής έδιναν τις πρώτες συμβουλές για να αποφευχθούν τυχόν συμπτώματα από την πείνα. Ηλεκτρολόγοι, οι μηχανολόγοι έφτιαξαν ειδικές μικροφωνικές εγκαταστάσεις και προμήθευσαν τις επιτροπές με τηλεβόες. Αμέσως μοιράστηκαν τα τσιγάρα και τα τρόφιμα, που υπήρχαν, σε όλους. Οι φοιτητές πήραν τα κλειδιά από το θυρωρό, άνοιξαν τα γραφεία των καθηγητών και έβαλαν εκεί τους αρρώστους. Εφτιαξαν τα μεγάλα πανό σε κομμάτια από χαρτόνι και τα τοποθέτησαν στην ταράτσα του κτιρίου.

Το βράδυ οι φοιτητές πριν κοιμηθούν τραγούδησαν και χόρεψαν στην ταράτσα το χορό του Ζαλόγγου, «εμείς οι μαύροι κλέφτες» και άλλα τραγούδια της λευτεριάς. Κάτω, γύρω από το κτίριο, στους δρόμους και στα στενά έμειναν ξάγρυπνοι χιλιάδες φοιτητές και απλοί άνθρωποι του λαού, συμπαράσταση στους κλεισμένους αγωνιστές.

Το πρωί το εγερτήριο σήμανε νωρίς. Στις 6 ήταν όλοι στο πόδι. Ανέβηκαν στην ταράτσα, σήκωσαν τη σημαία και χαιρέτησαν όλους αυτούς που στάθηκαν κοντά τους την πρώτη νύκτα. Στο μεταξύ επιτροπές από γονείς, ιερωμένους και φοιτητές προσπάθησαν να περάσουν μέσα με τρόφιμα αλλά τα φασιστικά όργανα τους εμπόδισαν. Οι κάτοικοι των απέναντι πολυκατοικιών πέταγαν στα παιδιά φρούτα, καραμέλες και τσιγάρα.

Στις 7 της άλλης μέρας οι φοιτητές εγκατέλειψαν το κτίριο και πρωτοστάτησαν στη μεγαλειώδη διαδήλωση φοιτητών - λαού στους δρόμους της Ακαδημίας, Πανεπιστημίου, Κάνιγγος, Ομόνοια, Πατησίων. 30.000 λαού διαδήλωνε την απόφασή του να συνεχίσει τον αγώνα για δημοκρατία και λευτεριά φωνάζοντας: «Ψηλά το κεφάλι λαέ», «συμπαράσταση λαέ», «ελευθερία», «ένας είναι ο αρχηγός, ο κυρίαρχος λαός», «κάτω η επιστράτευση» κ.ά. Οργανωμένα τάγματα ΕΣΑτζήδων, ΛΟΚατζήδων και καθαρμάτων του υποκόσμου επιτέθηκαν με λύσσα ενάντια στο λαό. Κρατώντας αλυσίδες, ζώνες, γκλομπς, σιδερένιες γροθιές και υποκόπανους επιδόθηκαν σ' ένα όργιο βίας, χύνοντας στους δρόμους της Αθήνας το αίμα του περήφανου λαού της. Υπάρχουν εκατοντάδες βαρειά τραυματισμένοι και μερικοί ετοιμοθάνατοι. Η 23 του Φλεβάρη θα μείνει στην ιστορία σαν φωτεινό ορόσημο, σαν μέρα που το αγωνιστικό φρόνημα των φοιτητών και όλου του λαού νίκησε τη βία".

Μετά την κατάληψη της Νομικής ο αγώνας φούντωσε για τα καλά. Εκλεισε η ακαδημαϊκή χρονιά '72 - '73 με την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Η Νομική είχε ανοίξει τον δρόμο».

EUROKINISSI

Οι ευκαιρίες αυτές είναι μοναδικές, γιατί το να βρεθείς πάνω στο Νταχάου της Μεσογείου μαζί με ανθρώπους που σου εξιστορούν από πρώτο χέρι τα γεγονότα που έλαβαν χώρα εκεί, είναι σίγουρα κάτι για το οποίο δεν θα δοθεί η ευκαιρία ξανά στο μέλλον. Το ότι αυτοί οι άνθρωποι, οι αλύγιστοι της ταξικής πάλης, θα φύγουν μια μέρα από τη ζωή, όπως άλλωστε όλοι μας, δεν σημαίνει ότι η ιστορία τους θα σβήσει. Ούτε ότι θα ξεχάσουμε τι συνέβη πάνω σε αυτό το νησί. Σίγουρα αυτό δεν θα το επιτρέψουμε. Και όχι μόνο από τον θαυμασμό μας, για την υπεράνθρωπη ψυχική αλλά και σωματική δύναμη που επέδειξαν, αλλά γιατί είναι ιστορικό μας χρέος να διαφυλάξουμε αυτή τη μνήμη.

Ο πρώτος και κύριος πυλώνας διαφύλαξής της είναι να παλέψουμε για τα ιδανικά τους, να εξασφαλίσουμε ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν χάθηκαν ούτε βασανίστηκαν για «ένα πουκάμισο αδειανό». Ο δεύτερος πυλώνας, ο οποίος στηρίζει τη διαφύλαξη εξίσου με τον πρώτο, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, είναι να προστατεύσουμε τους τόπους αυτούς, τα μνημεία αυτά, που αν και κηρυγμένα ως τέτοια, έχουν αφεθεί στην τύχη τους.

Ισως - θα έλεγε κάποιος πιο καχύποπτος - έχει χρεωθεί ο χρόνος να κάνει τη «βρώμικη δουλειά»: Αυτή της καταστροφής τους. Αν δεν υπάρχει όμως τέτοια πρόθεση, δηλαδή είναι τυχαίο γεγονός το ότι τόσα χρόνια μετά την κήρυξη και μετά τις διάφορες μελέτες² δεν έχει γίνει καμία ενέργεια αποκατάστασης στο νησί, πρέπει γρήγορα να γίνουν αυτές οι εργασίες, οι οποίες θα είναι σωστικές για αυτά που κινδυνεύουν άμεσα, θα είναι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης, για αυτά που έχουν ήδη γίνει στο παρελθόν αλλά δεν συντηρήθηκαν, και για τα υπόλοιπα σωζόμενα μνημεία, κτίρια και χώρους. Επίσης, εργασίες για να είναι επισκέψιμο και αξιοποιήσιμο ως μνημείο, οι οποίες αναλύονται παρακάτω.

Η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου στο ΑΕΤΟ παρουσιάζει εκτεταμένη φθορά και πιο συγκεκριμένα εντοπίστηκε σε μεγάλο βαθμό αποκόλληση τμημάτων του οπλισμένου σκυροδέματος, έντονη οξείδωση του οπλισμού, τμηματική κατάρρευση στοιχείων της και αρκετές ρηγματώσεις στα φέροντα και μη στοιχεία της.

Το κτίριο δίπλα σε αυτό των αρτοκλιβάνων είναι το εργοστάσιο παραγωγής αναψυκτικών, όπου φαίνεται να είναι από φέρουσα τοιχοποιία, αποτελούμενη και από λιθοσώματα, αλλά και από οπτόπλινθους, ενώ υπάρχουν και οριζόντια στοιχεία από οπλισμένο σκυρόδεμα, όπως πρέκια και ποδιές στα ανοίγματα. Εχει καταρρεύσει πλήρως η στέγη, η οποία φαίνεται να ήταν από οπλισμένο σκυρόδεμα⁴.

Ταυτόχρονα θα πρέπει να προχωρήσουν και οι εργασίες συντήρησης στα κτίρια, στα οποία έχει γίνει ήδη αποκατάσταση, με σκοπό την επανάχρησή τους. Το κτίριο των αρτοκλιβάνων καθώς και το κτίριο του θεάτρου είναι αφημένα στην τύχη τους, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να ξαναβρεθούν σε παλαιότερες καταστάσεις κινδύνου.

• Σ' αυτές που εξασφαλίζουν την πρόσβαση στο μνημείο/μνημονικό τόπο.
• Στις εργασίες που εξασφαλίζουν την πληροφόρηση του επισκέπτη/χρήστη και οι οποίες μπορούν να υποκατηγοριοποιηθούν σε αυτές με αναπαράσταση και σε αυτές με εκδραμάτιση.
• Στις εργασίες που αφορούν παροχές που πρέπει να προσφερθούν στους επισκέπτες για την ασφαλή και άνετη περιήγησή τους.

Συγκεκριμένα στη Μακρόνησο θα πρέπει όλων αυτών να προηγηθούν οι κατεδαφίσεις των αυθαίρετων κτισμάτων, των αυθαίρετων εγκαταστάσεων που εξυπηρετούν τις διάφορες κτηνοτροφικές δραστηριότητες, ο καθαρισμός από τα διαφόρων ειδών απορρίμματα, καθώς και ο καθαρισμός της χλωρίδας που έχει αναπτυχθεί πάνω και μέσα στα κτίρια και τα δομημένα τμήματα του νησιού.

Η ΠΕΚΑΜ έχει ως πάγιο αίτημά της να μετατραπεί το κτίριο των αρτοκλιβάνων σε μουσείο, που θα λειτουργεί πάνω στον μνημονικό τόπο. Αυτό το αίτημα θα προσφέρει εκ των πραγμάτων συντήρηση, φύλαξη και προστασία. Ο Δ. Ζήβας αναφέρει τα εξής: «Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε πως η πανάρχαια πρακτική της επαναχρησιμοποίησης υφιστάμενων κτιρίων για νέες χρήσεις, χωρίς να αποτελεί συστηματική και συνειδητή πράξη "προστασίας", έχει ωστόσο ουσιαστικά συμβάλει σ' αυτήν και μας δίνει μια ολόκληρη σειρά από παραδείγματα - ευκαιρίες για τους δικούς μας προβληματισμούς»⁵.

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως η ένταξη οποιασδήποτε χρήσης σε ένα υφιστάμενο κέλυφος είναι πανάκεια, καθώς εκεί τίθενται θέματα συμβατότητας, σεβασμού της ιστορικής ταυτότητας κ.ά. Ομως, για τη Μακρόνησο, που φέρει αυτό το ιστορικό φορτίο και αυτήν τη μνήμη, η μουσειακή χρήση ενός κτιρίου που λειτουργούσε ως αρτοκλίβανοι φαίνεται να ταιριάζει εξαιρετικά. Αλλωστε, η ίδια αυτή η χρήση θα υπερβεί την ευτέλεια της υλικότητας του μνημείου, και αυτό θα επιτευχτεί μέσα από την προσβασιμότητά του από πληθώρα κόσμου, την αναπαραγωγή και επαναφορά της «μνήμης» στους κατέχοντες αυτήν, καθώς και τη γένεσή της σε αυτούς που δεν την έχουν⁶.

Με αυτή τη μουσειακή λειτουργία του, το κηρυγμένο (και αυτό) κτίριο των αρτοκλιβάνων θα μπορέσει να επιτύχει την υπέρβαση της στατικής ύπαρξής του, η οποία από μόνη της δεν δημιουργεί μνήμη, εάν δεν υπάρξει ο υποδοχέας αυτός που θα την προσλάβει. Εάν κάποιος δηλαδή δεν επισκεφτεί το μνημείο, τότε αυτό δεν μπορεί να πραγματωθεί.

Στα πρακτικά της Επιστημονικής Συνάντησης για τη Μακρόνησο, το 1998, επισημαίνεται στο πόρισμα της πρώτης Ημερίδας: «...Τα μνημεία στα οποία έχει αποτυπωθεί η ιστορία της Μακρονήσου έχουν έναν ειδικό χαρακτήρα. (...) Το σημαντικό, όμως, κομμάτι της ιστορίας της "δε φαίνεται". Είναι οι χιλιάδες σκηνές αλλά και οι χώροι του φυσικού περιβάλλοντος όπου ασκήθηκε η βία, τα βασανιστήρια και οι θάνατοι. Είναι οι χαράδρες, οι σπηλιές, οι πλαγιές...».⁷

Ετσι, η σκέψη μου με οδήγησε στην υπόθεση όπου εκδραματίζουμε τη μνήμη και προχωράμε σε μια «σκηνογραφική» αναπαράσταση της εικόνας του μαρτυρικού νησιού, τοποθετώντας για παράδειγμα σκηνές, προσπαθώντας να προσομοιάσουμε πλέον τη Μακρόνησο του σήμερα - ή του αύριο - με τη Μακρόνησο του τότε.

Ο επισκέπτης λοιπόν περιηγείται στο μαρτυρικό νησί, έρχεται αντιμέτωπος με τα «υλικά» του χτες, τα οποία ξαναστήνονται και συμπληρώνονται όπου είναι απαιτητό, από υλικά του σήμερα. Περπατάει πάνω στον χώρο, ακολουθεί τις διαδρομές και του εξόριστου και του βασανιστή του, νιώθει τον δυνατό άνεμο να λυσσομανάει πάνω του, γνωρίζοντας όμως ότι δεν θα τον βασανίζει κάθε μέρα, καθώς η ξενάγηση αυτή κάποια στιγμή θα τελειώσει, «καίγεται» από τον ήλιο που χτυπάει αλύπητα το ξερονήσι.

Το σώμα του έχει αρχίσει να προσαρμόζεται στον χώρο, να τον βιώνει και τα αποτυπώματά του να εγγράφουν τη μνήμη μέσα του. Και κάπου εκεί... βρίσκεται μια, δυο, πέντε, χιλιάδες σκηνές, πλαστικές, καινούργιες να στέκονται για να δείξουν τι; Οτι οι εξόριστοι έμεναν εκεί και δεν κοιμούνταν σε όμορφα χτιστά σπίτια, όπως και οι βασανιστές τους;

Κάπως έτσι αποδεικνύεται η λογική απόρριψη μιας τέτοιας «χειρονομίας» πάνω σε αυτόν τον χώρο. Γιατί κάτι τέτοιο θα βεβήλωνε τις θυσίες τους, θα φαινόταν σαν να υπάρχει πρόθεση για χλευασμό και - σε κάθε περίπτωση - θα ήταν μια παρέμβαση στο τοπίο που θα επιχειρούσε να γυρίσει τον χρόνο πίσω και να αναιρέσει τις «ρυτίδες» που αυτός άφησε πάνω στον μαρτυρικό τόπο.

Αλλωστε, η Α. Βοζάνη αναφέρει ότι μια προσπάθεια για κυριολεκτική αντιστοιχία των σημείων της διαδρομής του μνημειακού χώρου με συγκεκριμένα συμβάντα του γεγονότος που καλείται να αφηγηθεί, θα είχε μάλλον ατυχή αποτελέσματα⁸, ενώ και κατά τον Π. Μιχελή⁹, που ανέφερε ότι η μνήμη αποτελεί το συνδετικό υλικό που συγκρατεί και ανασυνθέτει όλες τις εντυπώσεις των αισθήσεων σε μία, κρατώντας την εντύπωση που θα διαμόρφωνε το νέο τοπίο, όπως αυτό υποθετικά περιγράφηκε παραπάνω, στον επισκέπτη, αυτό τελικά θα κατέληγε σε μια αποτυχημένη προσπάθεια να αναδημιουργήσω το τοπίο του χτες σήμερα.

Ο τόπος αυτός ήταν για τους εξόριστους κάτι που έβλεπαν πρώτη φορά, που πήγαιναν εκεί χωρίς να ξέρουν ακριβώς τι τους περιμένει, που βίωναν την καθημερινή τιμωρητική στάση του κράτους να τους επιβάλλει να αλλάξουν τα πιστεύω τους, και φυσικά που πολλές φορές έβλεπαν τους συντρόφους τους να χάνονται από τον πόνο, τα βασανιστήρια και την κακουχία, αναμένοντας και το δικό τους τέλος.

Ο σημερινός επισκέπτης στον τόπο αυτό, όμως, τα γνωρίζει αυτά, τα έχει μάθει (και κυρίως πρέπει να τα μάθει, γι' αυτό επιβάλλεται η αποκατάσταση και διατήρηση των μνημείων αυτών), θα θέλαμε να μπορεί να αφουγκραστεί αυτά τα βιώματα, αλλά σε κάθε περίπτωση τα βλέπει σήμερα με τη «μνημονική» ματιά. Τα βλέπει χωρίς ο ίδιος να φοβάται αυτά τα βασανιστήρια, χωρίς ο ίδιος να κουβαλάει πέτρες σε αυτούς τους δρόμους, χωρίς να χύνεται το αίμα του πάνω στις πέτρες και τα χώματα τούτα.

Επιθυμούμε λοιπόν να δει τον χρόνο που πέρασε και έφθειρε τον τόπο αυτό, τα σημάδια που άφησε, τις πέτρες που «στρογγύλεψε», τα δέντρα που ξέρανε και κυρίως να έρθει αντιμέτωπος με τη ζοφερή πραγματικότητα που βίωσε ο τόπος τούτος: Να μάθει, να κρίνει και να αποτιμήσει τη δύναμη όλων αυτών των ανθρώπων, καθώς και το ότι, αν και τόσα χρόνια μετά, αν και έχουν κηρυχτεί επίσημα μνημεία, αν και έχει επανειλημμένως διατυπωθεί η ανάγκη να διασωθούν και να προστατευθούν, αυτά αφέθηκαν στον αμείλικτο χρόνο.

Παραπομπές:

1. Πανελλήνια Ενωση Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου

2. Πανελλήνια Ενωση Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου

3. Α' Ειδικό Τάγμα Οπλιτών

4. Η άποψή μου ότι είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα βασίζεται στην εικόνα από τα περισσότερα κτίρια παρόμοιας μορφολογίας πάνω στο νησί καθώς και στα θραύσματα που βρίσκονται στο εσωτερικό του κτιρίου, τα οποία είναι μεγάλα κομμάτια με τσιμέντο, αδρανή και οπλισμό. Ετσι πιθανολογώ ότι είναι και τα τμήματα της στέγης που κατέρρευσε. Φυσικά μια αντίστοιχη ενδελεχής έρευνα θα καταλήξει σε σίγουρα συμπεράσματα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι στην Ημερίδα του 1998 αναφέρεται ότι είναι ένα από τα κτίρια που θα επισκευαστούν άμεσα.

5. Διονύσης Α. Ζήβας, «Τα μνημεία και η πόλη», Εκδ. «Libro», Αθήνα 1997, σελ. 101

6. Μανουσάκη Σίσσυ, «Από τη μνήμη στο μνημείο και αντίστροφα. Οι υλικές και άυλες αποδείξεις της μνήμης», Archetype Magazine, October Issue Vol.2

7. Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης, «ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΝΗΜΗ_Το παράδειγμα της Μακρονήσου», Εκδ. «Φιλίστωρ», Αθήνα Ιούνιος 2000, σελ. 22

8. ΤΣΟΥΚΑΛΑ ΚΥΡΙΑΚΗ, ΛΑΔΑ ΣΑΣΑ και ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΚΕΛΛΥ «Χωρικές αφηγήσεις της μνήμης», εκδ. «Επίκεντρο», Θεσσαλονίκη 2007, στο «Από τις μηχανές εκπομπής μνήμης στα Δωμάτια με τους παραμορφωτικούς καθρέπτες», Βοζάνη Αριάδνη, σελ. 194

9. Ο.π., σελ. 193