ΜΕΡΟΣ ΟΓΔΟΟ ΙΙ

Στον Ιωάννη Μ. Ραπτάρχη, για τον οποίο πήρατε μια πρώτη γεύση το περασμένο Σαββατοκύριακο, αφιερώνουμε κι ένα δεύτερο κείμενο, γιατί είναι ο πρώτος των πρώτων: Σε ηλικία μόλις 18 ετών, και με μοναδική αρματωσιά το απολυτήριο της Εμπορικής Σχολής Χάλκης, μεταφράζει και κυκλοφορεί σε βιβλίο την αρχαιότερη, από τις ένδεκα σωζόμενες αριστοφανικές κωμωδίες, τους «Αχαρνής».

Βρισκόμαστε στα 1856 και το εν Κωνσταντινουπόλει τυπογραφείο των Α. Κορομηλά και Π. Πασπαλλή τυπώνει τη μετάφραση, με τα ακόλουθα βιβλιογραφικά στοιχεία: «Αριστοφάνους Αχαρνής, Κωμωδία εις την καθομιλουμένην μεταφρασθείσα, μετά προλεγομένων και μικρών υποσημειώσεων προς κατάληψιν της εννοίας, υπό Ιωάννου Μ. Ραπτάρχου».

Η έκδοση σφραγίζεται από το γεμάτο υπονοούμενα για το εγχείρημά του μότο του Ηροδότου, από την «Ουρανία» (Η΄, 59): «Εν τοίσιν αγώσι οι προεξιναστάμενοι ραπίζονται - Οι δε γε εγκαταλειπόμενοι ου στεφανούνται» («Στους αγώνες, αυτούς που ξεκινούν προτού δοθεί το παράγγελμα, τους δίνουν μια με το ραβδί - Ομως κι αυτοί που μένουν παραπίσω χάνουν το στεφάνι της νίκης»).

Αυτό το, σχεδόν άπειρο από τη ζωή, αγόρι αφιερώνει την απόπειρά του στους συμμαθητές του. Ας παραθέσουμε ολόκληρο το κείμενο, το οποίο δηλώνει την ηλικία του, αλλά και την εποχή του:

«Τη φιλομάθει νεολαία τη εν τη κατά Χάλκη Ελληνοεμπορική Σχολή μαθητευούση. Προς Σε φιλόμουσος νεολαία, αφιερούται το μικρόν τούτον και ατελέστατόν μου δοκίμιον. Μόνην δε την λευκήν υπέρ αυτού ψήφον Σου θεωρεί ως την γλυκυτέραν των κόπων του ευχαρίστησιν και αμοιβήν

Ο φιλοπονήσας».

Ο πρόλογός του, εμποτισμένος με στοιχεία ρομαντικής ενατένισης και διαφωτιστικής διάθεσης, σημαδεύεται από ένα απόσπασμα από το κείμενο του Πλούταρχου, «Πώς δει τον νέον ποιημάτων ακούειν»:

«Ου φευκτέον εστί τα ποιήματα τοις φιλοσοφείν μέλλουσιν, αλλ' εν ποιήμασιν προσφιλοσοφητέον εθιζομένους εν τω τέρποντι το χρήσιμον ζητείν και αγαπάν» («Γι' αυτό δεν πρέπει ν' αποφεύγουν την ποίηση όσοι σκοπεύουν να γίνουν φιλόσοφοι, αλλά πρέπει να προετοιμάζονται με τα ποιήματα για την φιλοσοφία, συνηθίζοντας ν' αγαπούν και να ζητάνε στην απόλαυση την ωφέλεια»).

Ο νεαρός απόφοιτος, με ακόμη φρέσκες τις αναμνήσεις από την εγκύκλια μόρφωση, φαίνεται ότι έχει προλάβει να περάσει από τη διαδικασία της αυτομόρφωσης: Γνωρίζει τα κλασικά γράμματα και παράλληλα είναι ενήμερος για τις κατακτήσεις της δυτικοευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

Γεγονός που θα αποδειχθεί στην πράξη, με την απόδοση, στη γλώσσα μας, έξι δραμάτων του Βίκτωρος Ουγκώ - αρχής γενομένης το 1861: «Λουκρητία Βοργία», «Αγγελος τύραννος του Παταυίου», «Μαρία η Τυδωρίς», «Ρουί-Βλας», «Βυργάβοι», «Ερνάνης».

Ας επανέλθουμε, όμως, στους «Αχαρνής». Προοιμιακά, με έμφαση αναφέρεται στα συγγράμματα «των ενδόξων ημών προγόνων», που βρίσκουν αποδοχή από την εγγράμματη ευρωπαϊκή αστική τάξη, μέσω των φιλολογικών εδρών των πανεπιστημίων και των καθηγητών τους.

Αυτά, σχολιάζει, «ου μόνον τον πάλαι κόσμον κατηγλάισαν, αλλά και δεν έπαυσαν φωτίζοντα και αναμορφώνοντα τα σημερινά έθνη. Η διάδοσις αυτών επέφερε βεβαίως την μαγικήν εξάπλωσιν των φώτων από του ενός μέχρι θατέρου των πόλων, την ηθικήν αναμόρφωσιν των λαών εν σκότει διαπορευομένων, και την παλιγγενεσίαν εθνών εν τω ζόφω της αμαθείας και βαρβαρότητος εγκυλιομένων».

Από το σύνολο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας ξεχωρίζει την ποίηση, γιατί θεωρεί ότι από τη γέννησή της στέκεται «η πρώτη έκφρασις του ενδομύχου συναισθήματος, η πρώτη της θείας του ανθρώπου εν συναισθήσει γλώσσα και η εύλαλος της φύσεως ζωγραφία».

Αυτή η ζωγραφιά της φύσης αποχρωματίζεται στις αίθουσες του εκπαιδευτικού σχολαστικισμού, γι' αυτό υποστηρίζει ότι οι νέοι στρέφονται σ' αναλώσιμα δυτικά αναγνώσματα, «άτινα δεν έχουν άλλο προϊόν ειμή να διαφθείρουν τα άδολα ήθη και να δηλητηριάζουν την αθώαν ψυχήν».

Γι' αυτό δίνει στον δραματικό λόγο των αρχαίων Μενιδιατών καρβουνιάρηδων την ομιλούσα αστική δημοτική της Κωνσταντινούπολης, με σκοπό να ξαναβρεί ο λαϊκός θεατής την επαφή του με το αρχαίο κάλλος, πάντα, όμως, με ηθική στόχευση. Οι «Αχαρνής» είναι ο αντίλογός του στα εισαγόμενα θεάματα:

«(...) Εις τους αναισθήτους εκείνους, οίτινες αρνούνται την εν τοις αρχαίοις δράμασι καλλονήν και χάριν, και προτιμώσι τούτων τα εν τοις σημερινοίς θεάτροις παριστανόμενα ξενικά αθύρματα, και τους ασέμνους επί της σκηνής ξενικούς κορδακισμούς».

Κι επειδή γνωρίζει ότι ο Αριστοφάνης δεν έχει ακόμη γίνει αποδεκτός από το επικρατούν ρεύμα του νεοκλασικισμού, προλογικά προβαίνει σε ανασκευή των κατηγοριών εναντίον του Αθηναίου κωμωδιογράφου.

Με αυτά τα προαπαιτούμενα, ο, χωρίς φιλολογικό έρμα, νεαρός «αναμετράται» με το πρωτότυπο κείμενο. Αποδίδει το μέγιστο μέρος του μεταφρασμένου έργου σε πεζό λόγο, χρησιμοποιώντας, όπως προαναφέραμε, το ιδίωμα του γενέθλιου τόπου.

Λίγοι στίχοι από τα χορικά ακολουθούν το μέτρο (στίχοι 204 - 240, 263 - 584, 971 - 999), ενώ σε δύο περιπτώσεις δοκιμάζεται στην ποιητική σύνθεση: Μ' ένα εξάστιχο τραγουδάκι (1184 - 1185) και με έμμετρα τετράστιχα στο κλείσιμο της κωμωδίας (1226 - 1234).

Απολαύστε το πρώτο, διά στόματος Υπηρέτη:

«Ωραίο φεγγαράκι

σ' αφίνω πλιά υγεία

ελπίς 'ς εμέ καμμία

να ζήσω δεν υπάρχει,

γιατί το φως μου χάνω

και μέλλω ν' αποθάνω»

Το αποτέλεσμα δεν βρίσκεται μακριά από το πρωτότυπο, ωστόσο και αναχρονισμούς συναντάμε και άμβλυνση της βωμολοχίας, με την αφαίρεση επίμαχων ερωτικών υπονοούμενων.

Η έκδοση συνοδεύεται από υποσελίδιες σημειώσεις νοηματικού και γραμματολογικού σχολιασμού. Η εκτενής είσοδος στο κυρίως κείμενο περιέχει ακόμη βιογραφία κι εργογραφία του ποιητή, μελέτημα της αρχιτεκτονικής των αρχαίων ελληνικών θεάτρων και των συντελεστών της παράστασης (υποκριτές, μουσική, χορός, παράβασις), ενώ δεν απουσιάζει η υπόθεση της κωμωδίας.

Τι, όμως, κράτησε ο Ιωάννης Μ. Ραπτάρχης από τον αρχαίο συνομιλητή του;

«(...) Τολμηρώς και μετά παρρησίας κατά των ισχυρών της πόλεως ανθίστατο, και κατά των διεφθαρμένων και επικινδύνων κλίσεων των συμπολιτών αυτού κατεφέρετο, αναδεχόμενος τοσούτον επικίνδυνον αγώνα (...).

»Είνε (...) ανεξάντλητος πηγή αστειότητος και κομψότητος (...). Προσβάλλει ανιδρωτί (...) ρήτορας, αξιωματικούς, δικαστάς, τους κυβερνώντας εν ονόματι του λαού και αυτόν τον λαόν, αλλά παίζει με όλα, και ενίοτε (...) εκβαίνει των ορίων της σεμνότητος και του πρέποντος».

Και μία κορύφωση, που δίνει μια και καλή το στίγμα του Αριστοφάνη:

«Αι κωμωδίαι του Αριστοφάνους (...) είνεο ζωηρότερος πίναξ και το εντελέστερον μνημείον των αρχαίων ελληνικών ηθών».

ΥΓ: Το ονοματεπώνυμο του μαχόμενου κομμουνιστή δημοσιογράφου Νίκου Καραντηνού (1920 - 2008) πλέον φέρει ο 5ος όροφος του κτιρίου της ΕΣΗΕΑ επί της οδού Ακαδημίας 20. Η υπογραφή του δεν σταμάτησε να τυπώνεται σε κείμενα του «Ριζοσπάστη», από το 1974 έως τον θάνατό του - συνολικά τριάντα τέσσερα χρόνια. Η απόφαση για την ονοματοδοσία ομόφωνα πάρθηκε από το ΔΣ του επαγγελματικού σωματείου των συντακτών ημερησίων εφημερίδων και ραδιοτηλεοπτικών μέσων, με έδρα την Αθήνα. Τα εγκαίνια έγιναν την περασμένη Τετάρτη, με την παρουσία του ΓΓ του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα.